روز معلم و مشکلات آموزش در فضای مجازی

در این روزها که معلمان علاوه‌بر دغدغه‌های همیشه خود دغدغه دیگری به نام آموزش مجازی دارند، باید دید چه راه‌هایی برای بستر سازی مناسب این آموزش وجود دارد و در آینده با ایجاد و فراهم کردن بستر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری آن گامی برای پیش بردن آموزش مجازی برداشت.

 شیوع ویروس کرونا باعث بسته شدن مدارس شده است، آموزش و پرورش سعی می‌کند با آموزش مجازی کلاس‌های درس را بر پا نگه دارد؛ معلم‌ها نیز در این شرایط باید آموزش و تدریس را به صورت مجازی داشته باشند، اما این نوع تدریس، آن‌ها را با چالش‌هایی نیز مواجه کرده است.

شیوه‌های متفاوت آموزشی در این روزها دغدغه‌هایی را برای معلمان به وجود آورده است؛ از جمله این دغدغه‌ها می‌توان به سرعت پایین اینترنت، عدم دستیابی همگانی به تجهیزات و ابزار فضای مجازی و عدم آموزش لازم معلمان و دانش‌آموزان برای فعالیت و... در این عرصه مشکلاتی را برای تعلیم و تربیت به وجود آورده است.

آموزش‌های مجازی یا همان غیرحضوری و آنلاین این روزها به‌صورت ناخواسته و اجباری بیش از ۹۰ درصد آموزش‌های کشور را در برمی‌گیرد که البته مشکلاتی را نیز در پی داشته است.

یکی از کارها  که با وجود مشکل کرونا نمی توان تعطیل کرد تحصیل کردن است، در واقع با بیماری که مشخص نیست چند سال دیگر بشر بتواند به آن غلبه کند، نمی‌توان مدارس و دانشگاه‌ها را تعطیل کرد.

در این میان تنها راه‌حل موجود بهره‌مندی از فضای مجازی و آموزش‌های آنلاین است که در این روزها در همه کشورها به‌خصوص کشورمان مورداستفاده قرار گرفته است.

معلمی مجازی و چالش های آن

عبدالجواد صادقی  در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: متاسفانه یکی از دلایلی که مشکلات فراوانی در آموزش غیرحضوری به وجود آورده، عدم تعامل در آموزش و پرورش است؛ در فضای واقعی هیچ وقت این تعامل برقرار نبوده و ضعف خود را در فضای مجازی مشخص کرده است.

وی در ادامه توضیح داد: در مدارس همیشه معلمان تصمیم گیرنده هستند و از ظرفیت دانش‌آموزان به خوبی استفاده نشده، همین امر سبب ضعف آموزش در فضای مجازی نیز گردیده و از دیگر نقاط ضعف تدریس در این فضا عدم آشنایی معلمان با تولید محتوا و فعالیت غیرحضوری است.

صادقی اول بیان کرد: آموزش و پرورش همیشه دستخوش تصمیمات عجولانه بوده و در این شرایط نمی‌توان از چنین سیستمی توقع برنامه بهتری داشت، همچنین برای شرایط بحران در آموزش و پرورش هیچ زیرساختی پیش‌بینی نشده است.

وی با اشاره به چند پیشنهاد کلیدی در مقابله با مشکلات تدریس در فضای مجازی گفت: لازم است علم معلمان برای فعالیت در چنین فضایی به‌روز شود، برای ارائه درس و نکات آموزشی باید زمان‌بندی‌ها درست و منظم صورت گیرد، محتواهای درسی باید متناسب با موقعیت جغرافیایی دانش‌آموزان تولید شود.

صادقی اول اظهار کرد: از همه مهم‌تر وضعیت اینترنت و در اختیار قرار دادن آن به صورت رایگان در مناطق محروم است چرا که در این موقعیت اقشار متوسط هم دستخوش آسیب شده‌اند.

در ادامه این گفت‌وگو محمد صابری یکی از معلمان رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش، اظهار کرد: شرایط کنونی ثابت کرده آموزش و محتواهای درسی دارای ایراداتی بود که باید هم معلمان و هم محتوای آموزشی ارتقا یابد.

بیشتر بخوانید:

انواع بازی‌های خانگی برای سرگرمی در ایام قرنطینه کرونایی

وی سطح کیفی آموزش در فضای مجازی را وابسته به مدیران مدارس دانست و افزود: هر چه مدیران در زمینه آموزشی فعال‌تر بودند، توانستند با مدیریت منظم در شرایط بحران، مطالب آموزشی را به دانش‌آموزان منتقل کنند.

صابری ادامه داد: کلاس‌های آنلاین مشکلاتی مانند هم‌زمانی دو یا چند گروه آموزشی برای اعضای خانواده‌ها را در بر داشت که گاهی اوقات به انصراف اجباری از یک گروه منجر می‌شد.

سرگروه هنرآموزان رشته هنر فنی و حرفه‌ای و کار و دانش نیشابور مطرح کرد: پایین بودن سرعت اینترنت یکی از مشکلات اساسی تدریس در این فضا برای معلم و دانش‌آموز است، معلم بیشتر از اینکه بر محتوای درسی تمرکز داشته باشد، نگران آپلود به موقع ویدئوها و مطالب ارائه شده است، در بیشتر مواقع این ضعف سبب قطع ارتباط کلاس‌ها نیز می‌شود.

صابری اظهار کرد: معلم، خانواده و دانش‌آموز هیچ کدام برای بهره‌مندی از این فضا آموزش ندیده بودند؛ تا امروز در همه دوره‌های آموزشی هشدار داده می‌شد از این فضا دوری کنند و در شرایط کنونی بدون هیچ آموزشی از آن‌ها خواسته شده، همه فعالیت خود را در این فضا انجام دهند بی‌شک باید منتظر آسیب‌هایی در این حوزه باشیم.

وی گفت: باید بستری فراهم شود و آموزش‌های لازم به معلمان و دانش‌آموزان داده شود تا بعد از این دوران، از فضای مجازی به عنوان یک ابزار در تعلیم و تربیت استفاده کنند.

در ادامه یکی از معلمان دوره ابتدایی شهرستان تایباد با بیان مشکلات آموزش در فضای مجازی عنوان کرد: بر خلاف تصور برخی افراد ناآگاه از اینکه این شرایط فرصت استراحت برای کادر آموزش فراهم کرده، باید گفت آموزش به صورت مجازی مشکلات فراوانی را برای این قشر به وجود آورده است.

پروین عمو، توضیح داد: برخی خانواده‌ها به دلیل مشکلات مالی توان فراهم کردن بستر آموزش مجازی را ندارند و معلم برای جبران این آسیب به صورت شخصی جزوات را آماده و در اختیار دانش‌آموز می‌گذارد و یا به صورت تلفنی پاسخگوی سوالات آن‌هاست.

وی در ادامه از مشکلات معلمان در این فضا گفت: با توجه به اینکه معلم برای آموزش باید از فضای مجازی استفاده کند، مشکلات زیادی برای برخی معلمان زن نیز به وجود آمده و از آن جا که بعضی خانوده‌ها در این زمینه مشکل دارند؛ برخی از معلمان قادر نیستند به صورت تصویری یا حتی صوتی آموزش دهند از این رو مجبور شدند، مطالب را مکتوب کرده و عکس آن را در کلاس‌های مجازی در اختیار دانش‌آموزان بگذارند.

عمو مطرح کرد: یکی دیگر از مشکلاتی که این نوع آموزش دارد، برای خانواده‌هایی است که دارای چند فرزند محصل هستند؛ متاسفانه هزینه اینترنت نوعی هزینه مازاد است که بر خانواده‌ها تحمیل شده اما در وضعیت کنونی چاره‌ای جز این نیست و نمی‌توان آموزش را تعطیل کرد، زیرا جبران این آسیب بیشتر هزینه خواهد داشت.

دردسرهای معلمان در فضای مجازی

با این حال تعطیلی مدارس نمی‌تواند به معنای تعطیلی آموزش باشد. نظام آموزشی در هر کشوری تلاش می‌کند که به هر شکل ممکن از راه‌های موجود برای استمرار آموزش دروس و فعالیت‌های آموزشی استفاده کند. در عصر حاضر هم طبیعتاً بهره‌گیری از فضای مجازی و اینترنت بهترین موقعیت برای پوشش خلاء آموزشی ایجاد شده است. به همین دلیل این روزها آموزش از راه دور با استفاده از فضای مجازی مورد توجه نظام آموزش و پرورش قرار گرفته و دانش‌آموزان در خانه‌های خود مشغول آموختن دروس مختلف خود هستند.

 اما این روند آموزشی از نگاه بسیاری از کارشناسان و به ویژه آموزگاران پر از اشکالات و ضعف‌هایی است که سبب شده بخش زیادی از فشار کرونا بر سیستم آموزشی به آموزگاران وارد شود. برخی از معلمان معتقدند چالش‌ها و اشکالات موجود در روند کنونی آموزش از راه دور، بر کیفیت آموزش نیز تاثیر منفی می‌گذارد و نگاه کارنامه‌ای و بدون پشتوانه به این فرآیند سبب شده که فرصت ایجاد شده به واسطه کرونا برای تمرین آموزش از راه دور، به تهدیدی آموزشی تبدیل شود.

دردسرهای کلاس‌ نامرئی

در حال حاضر هزاران آموزگار در سراسر کشور مشغول ارائه نکات درسی در فضای مجازی هستند و کلاس‌ها از مدارس به داخل گوشی‌ها کوچ کرده است. اما کنترل کلاس‌های مجازی در شرایطی که زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم برای آموزش از راه دور وجود ندارد، کاری بسیار دشوار است که زمان فعالیت بسیاری از آموزگاران در منزل را نسبت به حضورشان در مدارس بیشتر کرد.

این وضعیت از سوی دیگر آن‌ها را از نظر روانی و حتی جسمی هم تحت فشار بیشتری قرار داده است. تأکید آموزش و پرورش بر ارزیابی فعالیت آموزگاران نیز در این شرایط، بدون این که مشکلات زیرساختی برطرف شده باشد در بسیاری از آنان نگرانی‌هایی را بابت اعتبار جایگاه‌شان ایجاد کرده است.

این شرایط سبب شده که بسیاری از کاستی‌های نظام آموزشی کشور و کم‌توجهی به گسترش زیرساخت‌های الکترونیک در آموزش و پرورش این روزها بیشتر به چشم بیاید. موضوعی که در ساده‌ترین و مقدماتی‌ترین بخش‌های آموزش از راه دور دیده می‌شود و آموزگاران نیز به آن اشاره‌ می‌کنند.

نگاه بخشنامه‌ای به آموزش

یکی از بانوان آموزگار که در پایه چهارم ابتدایی تدریس می‌کند، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا ضمن ابراز نارضایتی از شرایط کنونی آموزش، معتقد است که برنامه‌ریزی‌ها برای فعالیت آموزگاران وقتی بدون نظرخواهی از آنان انجام شود، نتیجه‌ای جز فشار بر آموزگاران ندارد.

این آموزگار گفت: وزارت آموزش و پرورش در بخشنامه‌ای عنوان کرد که کلاس‌های درس به صورت مجازی برگزار شوند، سپس ادارات کل استان‌ها بخشنامه را به ادارات شهرستانی ابلاغ کردند و ادارات هم این بخشنامه را برای  مدارس فرستادند. م

وی افزود: این روند در حالی آغاز شد که نه تنها آموزگاران نقشی در برنامه‌ریزی نداشتند و حتی از آن‌ها مشورتی گرفته نشد، بلکه هیچ امکاناتی مانند گوشی، اینترنت و امکانات اولیه تدریس برای ضبط فیلم‌های آموزشی هم در اختیار معلم‌ها قرار نگرفت. بخشی از آموزش با استفاده از ابزار کمک‌آموزشی که در مدارس وجود دارد انجام می‌شود.

این معلم  تصریح کرد: صرف‌نظر از امکانات، در ابتدای کار حتی عنوان نشد که آموزگاران با چه شیوه‌ای باید فعالیت کنند. صرفا همان بخشنامه معیار آغاز فعالیت شد. تا جایی که برای استفاده از پیام‌رسان هم برنامه مشخصی وجود نداشت. ابتدا تأکید کردند که آموزش باید بر بستر پیام‌رسان‌های داخلی باشد. اما ضعف‌های فنی این پیام‌رسان‌ها و برخی مسائل دیگر سبب شد که استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی در دستور کار معلم‌ها و خانواده‌ها قرار بگیرد.

ناسازگاری با پیام‌رسان‌های داخلی

او خاطرنشان کرد: به این مشکل باید تفاوت گوشی‌های هوشمند را هم افزود. پیام‌رسان‌های داخلی که امکان نصب روی گوشی‌های آیفون را ندارند. برخی خانواده‌ها که گوشی اندروید دارند هم حاضر به نصب پیام‌رسان‌های داخلی نیستند. بنابراین عملا ارتباط با این دانش‌آموزان باید در پیام‌رسان‌های خارجی انجام شود. از طرفی برای استفاده از تلگرام هم ما و هم دانش‌آموزان با مشکل فیلترشکن مواجه هستیم. در نهایت پیام‌رسان WhatsApp بیشتر مورد توجه قرار گرفت. اما باز هم مشکل پابرجاست؛ این که خانواده برخی دانش‌آموزان گوشی هوشمند ندارند یا این که گوشی در اختیار پدر خانواده است و او هم روزها باید به محل کارش برود.

البته به گفته این آموزگار بحث تشکیل کلاس مجازی در پیام‌رسان‌های خارجی مشکل را به طور کامل حل نکرد. چون آموزش و پرورش تأکید دارد حتی در صورت برگزاری کلاس مجازی در پیام‌رسان‌های خارجی، گروهی در یکی از پیام‌رسان‌های داخلی نیز تشکیل شود و تکالیف دانش‌آموزان و فیلم‌های آموزشی توسط آموزگاران به این گروه‌ها نیز فرستاده شود تا در گزارش عملکرد اداره قرار بگیرد.

آموزش بدون ضمانت اجرایی

چالش بعدی برپایی کلاس مجازی در ساعت مشخص برای دانش‌آموزان است.او بیش از هر چیز نداشتن ضمانت اجرایی بین خانواده‌ها در این شیوه از آموزش را محل اشکال دانست و گفت: چه ضمانتی وجود دارد که خانواده در اجرای این طرح همکاری کند؟ دانش‌آموزی که این روزها اعضای خانواده‌اش به دلیل شرایط خاص کنونی تا دیروقت بیدار هستند و تا نزدیک ظهر می‌خوابد را چطور می‌توان در کلاس مجازی و غیرحضوری سنجید و تمرکزش بر درس را کنترل کرد؟ برای خودم چند بار پیش آمده که تماس بگیرم تا دانش‌آموز را از خواب بیدار کنم. بماند که برخی دانش‌آموزان می‌گویند اینترنت نداریم یا قطع شده است و نمی‌توانیم در کلاس شرکت کنیم.

این آموزگار مقطع سوم ابتدایی در غرب استان اظهار کرد: مشکل دیگر ما این است که نمی‌دانیم خود دانش‌آموز به پرسش‌ها پاسخ می‌دهد یا صاحب گوشی! مهم‌تر این که آموزگار در کلاس مجازی چطور همزمان به ۲۰ پرسش که توسط دانش‌آموزان طرح می‌شود پاسخ دهد؟ قطعا برای مجموعه اداری آموزش و پرورش و حتی مدیران و معاونان مدرسه قابل درک نیست که معلم چطور باید همه پیام‌ها را بخواند و جداگانه به همه پاسخ دهد.

تداخل بحث‌ها و پرسش‌ها

وی خاطرنشان کرد: در این بین دانش‌آموز بدون آن که بداند آموزگار مشغول پاسخ دادن به پرسش دیگری است، پرسش‌های جدید را مطرح می‌کند. عملا کنترل بحث آموزشی از دست آموزگار خارج می‌شود. به همه این‌ها باید بحث تکلیف دادن و دریافت تکالیف از دانش‌آموزان و چک کردن مجازی تکالیف را هم افزود. قطعا توضیح حضوری با نوشتن در چند جمله بسیار متفاوت است.

ضعف کلاس‌های مجازی به همین موارد ختم نمی‌شود. نکات دیگری را در این زمینه مطرح کرد و گفت: چت کردن دانش‌آموزان با یکدیگر در خارج از گروه را آموزگار نمی‌تواند کنترل کند. یعنی ما مشغول آموزش هستیم، اما ممکن است دانش‌آموزان آن سوی خط مشغول چت کردن با هم باشند. طبیعی است که کیفیت آموزش زیر سئوال می‌رود.

او به مسائل دیگری نیز اشاره کرد و افزود: تعدد پرسش‌ها و درس‌ها باعث می‌شود که در گروه تعداد پست‌ها زیاد باشد. بنابراین در یک جلسه مجازی تعداد زیادی پیام رد و بدل می‌شود. دانش‌آموز باید بین این حجم از پیام‌ها و پاسخ‌ها نکات درسی را هم پیدا کند. مشخص هم نیست که پاسخ به پرسش‌ها را خودش می‌دهد یا یکی از اعضای خانواده.

آموزش با تلویزیون، تسهیل‌گری با آموزگار

همه این انتقادها در شرایطی مطرح است که آموزش و پرورش یک امکان دیگر را نیز برای آموزش به کار گرفته است؛ استفاده از تلویزیون برای آموزش دروس مقاطع مختلف اقدام قابل توجهی است که این روزها انجام می‌شود. اما به اعتقاد بسیاری از آموزگاران از این امکان به شکل درست استفاده نشد. زیرا به اعتقاد آن‌ها بسیاری از دانش‌آموزان توجهی به این برنامه‌های تلویزیونی ندارند.

آموزش مجازی و مزایا و معایب آن

آموزش‌های مجازی یا همان غیرحضوری و آنلاین این روزها به‌صورت ناخواسته و اجباری بیش از ۹۰ درصد آموزش‌های کشور را در برمی‌گیرد.دانش‌آموزان، دانشجویان، مراکز علمی و فرهنگی خصوصی و دولتی همه‌وهمه چاره‌ای جز بهره‌مندی از این فضا برای آموزش ندارند.

درواقع باید گفت اگر فضای مجازی نبود باید همه مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل می‌شد و عملاً تحصیل و علم نه در ایران بلکه در کل دنیا به‌خاطر شیوع این ویروس تعطیل می‌شد که نشان‌دهنده اهمیت فضای مجازی در توسعه، پیشرفت و آبادانی کشورها است.

البته فضای مجازی در خریدها، سفارش محصولات، انجام امور بانکی و ... هم به داد مردم رسیده و صرفه‌جویی‌های زیادی را نیز برای مردم داشته است.

در این میان عدم آشنایی مردم و به عبارت بهتر عدم داشتن سواد رسانه‌ای و مجازی موجب شده است که استفاده از این ابزار مشکلاتی را برای کاربران داشته باشد.

به‌هرحال بسیاری از کارشناسان بر این باورند که کرونا یک فرصتی را ایجاد کرده است تا دولت هم درزمینهٔ توسعه زیرساخت‌های آموزش مجازی و برطرف مشکلات دیگر این حوزه اقدامات اساسی را انجام دهد اما در خصوص مزایا و مشکلات آموزش مجازی نظرات مختلفی وجود دارد.

این در حالی است که این نوع آموزش معایب و مشکلاتی را برای دانش‌آموزان و دانشجویان داشته است.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات آموزش‌های آنلاین اینترنت است

چالش‌ها و معایب آموزش‌های آنلاین در درجه اول، اینترنت است، نبود یک اینترنت مناسب و کارآمد، استفاده از بسیاری برنامه‌ها و نرم‌افزارها را یا غیرممکن کرده یا کیفیت استفاده را کاهش داده است. این امر به‌صورت کاملاً مشخص و با فاصله از معایب دیگر بایستی پیگیری شود و اگر وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت علوم می‌خواهند درزمینهٔ آموزش‌های آنلاین و مجازی کار کنند، ابتدا باید بستر اینترنت را به حد قابل‌قبول برسانند تا همه به نحو مطلوبی از آن بهره ببرند.

عدم آشنایی دانشجویان با برنامه‌ها و نرم‌افزارهای آموزش مجازی

عدم آشنایی دانشجویان با برنامه‌ها و نرم‌افزارهای آموزش مجازی یکی دیگر از مشکلات است. بعضی از این برنامه‌ها پیچیدگی‌هایی را دارند و نیز برنامه‌های دیگری را در کامپیوترها لازم دارند و عملاً سطح تکنیکی و فنی خاصی را شاید طلب کند که خود در شرایط بحران حاضر چالشی بوده که حتی باعث شد بعضی از کلاس‌ها به‌صورت آنلاین برگزار نشود و اساتید به‌صورت آفلاین کلاس‌های خود را پیگیری کنند.

عدم آشنایی معلمان و اساتید دانشگاه با نرم‌افزارها و حتی روش تدریس مجازی

در آموزش مجازی ممکن است مشکلاتی برای اساتید وجود داشته باشد و این مسئله باعث فاصله زیاد آموزش حضوری و مجازی باشد.

 می‌توان گفت باتوجه‌به شرایط کرونا دانشگاه‌های نسل پنجم نیز تعریف شدند که همان دانشگاه‌های آموزش از طریق فضای مجازی است

کمبود تجهیزات ازجمله موبایل و تبلت

برخی از والدین و دانش‌آموزان وسایل و تجهیزات موردنیاز برای آموزش در فضای مجازی ازجمله موبایل و تبلت را ندارند و باتوجه‌به وضعیت اقتصادی موجود امکان تهیه آن را نیز نداشتند که این خود یکی از مشکلات است.

کاهش انگیزه تحصیلی

کاهش انگیزه تحصیلی یکی از مهم‌ترین تهدیدات آموزش فضای مجازی است همچنین دور شدن از آموزش و کار گروهی نیز می‌تواند یک تهدید باشد همچنین برخی از دروس استاد محور است و به همین خاطر باعث کاهش فهم استاد از فهم دانشجو می‌گردد و فهم و استاد از فهم دانش‌آموز کم می‌شود که یک تهدید اساسی است.

این نوع آموزش برای دانش‌آموزان خستگی‌آور است

این نوع آموزش برای دانش‌آموزان خستگی‌آور است و دل‌زدگی ایجاد می‌کند ایجاد تنبلی در بین دانش‌آموزان یکی از مشکلات آموزش از طریق فضای مجازی است امروز یک تغییر در سبک زندگی به وجود آمده و عدم تحرک باعث چاقی دانش‌آموزان شده است.

آستانه تحمل خانواده‌ها کم شده است

برای خانواده دانش‌آموزانی که در مقطع ابتدایی تحصیل می‌کردند شرایط بسیار سخت است چرا که آستانه تحمل خانواده‌ها کم شده است خود دانش‌آموزان نیز می‌خواهند به مدارس بازگردند، مسئله کرونا باعث شد مردم جایگاه آموزش‌وپرورش را بیش از گذشته بشناسند.

فضای مناسب برای آموزش مجازی در بعضی خانواده‌ها وجود ندارد

نبود فضای مناسب برای آموزش مجازی در بسیاری از خانواده‌ها وجود دارد؛ خصوصاً خانواده‌هایی که سطح درآمدی متوسط رو به پایین دارند و تعداد افراد خانواده زیاد است. همین موضوع شرکت در کلاس‌ها را با چالش روبرو خواهد کرد.

مزیت‌های آموزش‌های مجازی

 کم شدن هزینه‌ها، صرفه‌جویی در وقت، افزایش سرعت ازجمله فرصت‌های فضای مجازی است.

در دسترس بودن

یکی از مهم‌ترین فواید آموزش مجازی در دسترس بودن آن است به‌طوری‌که می‌توان در مسافرت، محل کار، منزل و.. در کلاس حاضر شد و درواقع محدودیت مکانی برداشته می‌شود.

در پایان باید گفت؛ آموزش مجازی یک سبک جدید از آموزش است که در آن نیاز زیادی به آموزش داریم حتی برای زمانی که بیماری کرونا ریشه‌کن شد نیز بتوانیم از این روش استفاده کرده و شکل جدید آموزش را یک پله بالاتر ببریم به‌عبارت‌دیگر آموزش مجازی فرصتی است که نباید تبدیل به تهدید شود.

توسعه زیرساخت‌ها، آموزش سواد رسانه‌ای به مردم و تأمین لوازم آموزش‌های مجازی از کلیدی‌ترین موضوعاتی است که باید در این نوع آموزش موردتوجه قرار گیرد.

منبع : تابناک جوان