فرهنگ رمضان-بخش سوم
آداب و رسوم ماه رمضان در شهرهای مختلف ایران
ثبت آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در فهرست میراث معنوی کشور، نشان از اهمیت این فرهنگ در میان ایرانیان دارد که هر کدام به نوعی و با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود این روزها را گرامی می‌دارند.
آداب و رسوم ماه رمضان در شهرهای مختلف ایران
ماه مبارک رمضان یکی از مناسبت‌های مذهبی مسلمانان است که مملو از رحمت و مغفرت الهی است. مردم کشور ایران نیز در این ماه مبارک هماهنگ با یک دیگر بیش از پیش به خداوند نزدیک و آماده رفتن به میهمانی خالق هستی می‌شوند.
ایران پهناور با داشتن ۳۱ استان رسومات و آداب مختلفی را در خود جای داده است که آشنایی با هر یک از آن‌ها سبب شناخت فرهنگ آن منطقه می‌شود. در این مقاله قصد داریم شما را با قسمتی از آداب دینی ماه مبارک رمضان در شهرهای مختلف کشور آشنا کنیم.
شیرازی‌ها و رسم کلوخ اندازون و روز والون
شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را کلوخ اندازان گویند؛ در این روز رسم است که مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند، چون باور دارند که ماه مبارک رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت کرد.
از چند روز مانده به رمضان، بعضی از خانواده‌ها نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر میهمانی‌ها به شکل افطاری برگزار می‌شود. همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می‌روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت می‌کنند و شب چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه می‌خورند.
خانواده‌هایی که دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند تا افطاری کاملی به نام روز والون تهیه کنند و همراه با گل برای عروس بفرستند.
در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارک رمضان زنان خانه‌دار به فکر تهیه خواربار، ترشیجات، ادویه جات، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند. با دیدن هلال ماه نو و شروع مهمانی خدا، حال و هوای شهر دگرگون می‌شود و مردم بعد از دیدن هلال ٣ صلوات می‌فرستند و می‌گویند: الهی که ماه شریف و مبارک و با برکتی برای همه عزیزان و غریبان نو شده باشد. بر سفره افطاری مردم جهرم فارس می‌توان نان روغنی، نان فتیرخانگی و نان بازاری را مشاهده کرد. خرما، پنیر، یکی دو نوع مربا و حلوا هم از دیگر خوراکی‌های هنگام افطار آنهاست.
کرمانی‌ها و رسم کلیدزنی
مردم کرمان نیز در ماه مبارک رمضان آداب و رسوم ویژه‌ای را دنبال می‌کنند و در تزکیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم کرمان سعی می‌کنند هرگونه جشن و مراسمی را که تدارک دیده‌اند قبل از حلول ماه مبارک رمضان در ماه شعبان برگزار کنند.
در قدیم، اوایل ماه مبارک رمضان در بین خانم‌ها به‌ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی که در قهوه وجود دارد، پس از حل کردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می‌مالیدند.
در کرمان بزرگ‌تر‌ها با دادن سرروزه‌ای به دختران و پسران که نوعی هدیه و کادوی مناسب بود، بچه‌هایی را که به سن تکلیف می‌رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می‌کردند. یکی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان کرمان خواندن ا…رمضونی پسران و کلیدزنی دختران در شب‌های قدر است.
تدارک قوتو: از دیگر رسومات متداول در کرمان تهیه قوتو با فرا رسیدن ماه رمضان می‌باشد. افرادی که نذر دارند آن را در میان نیازمندان خیرات می‌کنند. نام اصلی آن قاووت است، اما همه آن را با لهجه کرمانی یعنی همان قُوَتو می‌شناسند. قوتو از مواد خوراکی پر خاصیتی مانند: تخم آفتابگردان، بذر جو، تخم خرفه، بذر کاهو، بذر کنف یا شاهدانه، بذر کتان، مورد دانه، سیاه دانه، تخم گشنیز، دانه خشخاش، کنجد، هل باد، هل رسمی، فلفل سیاه، قهوه و شکر تهیه می‌شود که سبب بالا رفتن مقاومت بدن در زمان روزه داری خواهد شد.
چهارمحال بختیاری و رسم کاکولی پزون
- کاکولی پزون: این آیین در ۲۷ ماه رمضان و شب‌های قدر در تمامی نقاط این استان برپا است. در این رسم افراد مشغول پخت کاکولی (نان محلی استان چهار محال و بختیاری) می‌شوند و در اماکن مذهبی مانند مسجد و امام زاده میان روزه داران پخش می‌کنند.
حنای مراد: زنان بختیاری به منظور رسیدن به حاجتشان در روز ۲۷ رمضان با سینی‌های حنا که بر سر دارند به مساجد شهر می‌روند و با قاشق مقداری از حنای یک دیگر به داخل سینی خود می‌ریزند سپس در روز عید سعید فطر با گلاب مخلوط می‌کنند و به دست و پای خود می‌گذارند.
رسومات مذهبی ویژه ماه رمضان در شهرهای مختلف کشور عزیزمان بسیار گسترده است و آنچه ما در این مقاله بیان کردیم متداول‌ترین آن‌ها بود. هر روزه رسومات مختلفی در این سرزمین در حال اجرا و برگزاری می‌باشد که نشان از تمدن و فرهنگ غنی این کشور دارد برای آشنایی بیشتر با آیین‌های خاص شهرهای داخلی در ایام مختلف می‌توانید به بخش " مناسبت‌ها " در وب سایت رنتیجا مراجعه کنید.
سیستانی‌ها و رسم ارک و برک
یکی از رسوم پسندیده در سیستان آرَک و بَرَک نام دارد. این واژه که به معنی آوردن و بردن است یکی از رسم‌های قدیمی سیستان و روستا‌های نزدیک آن است. اگر از هر خانه‌ای هنگام افطار دود اجاق بلند می‌شد اهالی آن خانه باید برای خانه‌هایی که دود به آن‌ها می‌رسید از غذایی که پخته بودند می‌بردند.
با این رسم بیشتر افراد هنگام افطار مهمان یکدیگر بودند و فقرا نیز بی‌بهره نمی‌ماندند. این رسم هنوز هم در این منطقه رواج دارد و مردم در ماه رمضان برای همسایه‌های خود شیر‌برنج، نان برک و یا شله‌زرد می‌فرستند.
ترکمن‌ها و رسم یارمضان
ترکمن‌های ایران به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار قدیمی، تقریبا برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند که یکی از این مناسبت‌ها، ماه مبارک رمضان است. فرارسیدن این ماه سبب خوشحالی هر ترکمنی می‌شود.
ترکمن‌ها نیز رسم بسیار جالبی دارند به این صورت که در افطار روز پانزدهم ماه رمضان بعد از شکرگزاری به مناسبت به نیمه رسیدن ماه اهالی محل به رهبری امام جماعت مسجد به خانه‌ها می‌روند و نوجوانان در این مهمانی‌ها شعر و سرود می‌خوانند. صاحب‌خانه هم به نوجوانان شیرینی و پول هدیه می‌دهد.
این مراسم زیبا «یا رمضان» نام دارد و هدف آن تشویق روزه‌داران برای ادامه روزه‌داری در پانزده روز باقی‌مانده ماه رمضان است.
رویت هلال ماه رمضان نیز در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی همراه است. یکی دیگر از سنت‌های حسنه ترکمن‌ها پیش از آغاز ماه مبارک رمضان برگزاری مراسم آشتی کنان است؛ به این ترتیب که ریش سفیدان هر محله که به آن‌ها یاش اولی می‌گویند بنا به ابتکار خود، افرادی را که با هم کدورت دارند، بدون اطلاع از همدیگر برای صرف چای به خانه دعوت می‌کنند و آن‌ها را با هم آشتی می‌دهند. در طول ماه مبارک رمضان، مساجد ترکمن‌ها پر از ازدحام است و حال وهوای خاصی دارد.
شلیک توپ در تهران قدیم
یکی از رسم‌های جالب که در تهران قدیم رایج بود اعلام زمان افطار با استفاده از شلیک توپ بود. شاید شما هم یاد لحظه سال تحویل و صدای شلیک توپ افتادید، بله! دقیقاً در سال‌های دور که خبری از تکنولوژی نبود روزه‌داران با صدای شلیک کردن توپ‌های جنگی که در هر گوشه قرار داشتند متوجه زمان افطار می‌شدند.
استان مرکزی و بیدار شدن در سحر‌ها با طبل
متداول‌ترین سنت که در شهر‌ها و روستا‌های استان مرکزی با گذشت زمان هنوز دستخوش تغییر نشده، تهیه نان مخصوص «فتیر» است. هنوز هم بسیاری از کدبانو‌های شهری و روستایی در تنور‌ها یا فر‌های خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می‌کنند. گوش فیل، شیرینی مرسوم مردم استان در ماه رمضان است که از هفته قبل از حلول ماه در قنادی‌ها دیده می‌شود.
بسیاری از مردم استان «آش رشته» غذای اصلی هر روزه سفره افطارشان است و کل جوش و شله زرد نیز دسر نیروبخش در کنارش به شمار می‌آید. هنوز هم مردم شهر و روستا‌های خنداب، هنگام سحر با صدای چوبی که نوجوان قنوت گوی مسجد بر تشت می‌کوبد و صدای مناجات پیرترین اذان گو که فراز‌هایی از دعای خواجه عبدا…انصاری را با بانگ بلند در کوی و برزن می‌خواند با ندای «برخیزید سحر از راه رسید» از خواب برمی خیزند. پیرمرد در جلو و نوجوان در پشت سر از کوچه‌های شهر یا روستا یک به یک می‌گذرند و تا روشن شدن چراغ خانه بر سر در هر خانه می‌ایستند.
همدانی‌ها و رسم دوختن کیسه برکت
قدمت سنت‌های ویژه ماه‌مبارک رمضان در همدان به تاریخ اسلام برمی گردد و با وجود گذشت سالیان متمادی، بسیاری از این سنت‌ها همچنان پابرجاست.
یکی از سنت‌های قدیمی این ماه در همدان، مراسم کیسه برکت در روز ٢٧رمضان است؛ در این روز، زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نمازظهر به همراه خود پارچه و نخ و سوزن می‌برند و در بین دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند کیسه برکت مشغول می‌شوند.
به اعتقاد مردم همدان هر فردی که داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد. از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان، آیین توزیع آجیل مشکل گشا به هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت است. یکی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری است.
جشن ختم قرآن در خاش
در ماه رمضان مسجد‌های شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان حال و هوای دیگری دارد و بر تعداد شرکت‌کنندگان در آیین‌های مذهبی افزوده می‌شود.
مردم شهرستان خاش از دیرباز رمضان را ماه دوستی، وحدت، محبت و احترام به بزرگان می‌دانند و آن‌را عزیز و گرامی می‌دارند. خواندن ۲۰ رکعت نماز تراویح در طول ماه مبارک رمضان یکی از سنت‌هایی است که مردم مسلمان اهل سنت خاش آن‌را به‌شکل گسترده‌ای در مسجد‌ها انجام می‌دهند و جشن ختم قرآن کریم می‌گیرند.
روزه‌داران هر شب در ۵۰۰ مسجد خاش پس از افطار، نماز ۲۰ رکعتی تراویح را اقامه می‌کنند و تا پاسی از شب به خواندن قرآن مشغول می‌شوند.
همچنین در ماه‌های شعبان و رمضان در حوزه‌های علمیه و مسجد‌های این شهرستان قرآن کریم تفسیر می‌شود. قرآن‌خوانی و دادن صدقه فطر، صله ارحام و اطعام خویشان و نزدیکان از دیگر اعمالی هستند که مردم در ماه مبارک رمضان به آن‌ها پایبندند. مردم روزه را با خرما و یا آب باز می‌کنند و سفره‌های آن‌ها در وقت افطار با حلوای خرما، نان، شربت و آب تزیین می‌شود.
بیشتر بخوانید :
نذر برای آزادی زندانیان در مازندارن
بسیاری ازمردم مازندران برای برآورده شدن آرزو‌ها و ارتباط معنوی با خدا۳ روز مانده به ماه مبارک رمضان را روزه می‌گیرند. در مازندران افرادی که حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن نذر ختم انعام می‌کنند و برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌کنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند.
پس از خواندن سوره انعام، افراد روزه خود را با غذا‌هایی که در سینی قرار دارد باز می‌کنند و نان‌های باقی‌مانده را به‌عنوان تبرک در سفره نان قرار می‌دهند تا برکت پیدا کند و در ادامه صاحب مجلس سفره افطار را پهن می‌کند.
قدیم در مازندران رسم بود افرادی که فرزند پسر می‌خواستند نذر می‌کردند که در طول ماه مبارک رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار کنند، به این صورت که یک پیت حلبی خالی به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند که البته این رسم‌ها هم‌اکنون از بین رفته است.
نذر حلوا از دیگر نذورات مردم این منطقه است که در شب ۱۵ ماه مبارک رمضان همزمان با میلاد امام حسن مجتبی (ع) زنان به‌عنوان نذر، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می‌برند که این کار تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد.
همچنین در کنار این مواد حلوا، آش، زولبیا و بامیه سنتی، فرنی، آبگوشت و باقلای پخته با پلو به میان روزه‌داران می‌برند. در ساری در زمان افطاری هر کسی که نذر داشت مجمعه‌ای از تمام نذورات خود را به‌عنوان افطاری درست می‌کرد و به زندان شهر می‌برد.
کسانی که در مازندران برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی که از جانب بزرگ‌تر‌ها به‌عنوان روزه‌سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند.
قم و رسم سحرخوانی
در استان قم یکی از رسم‌های معمول سحرخوانی بود. عده‌ای در سحرگاه مناجات ویژه آن ساعت را می‌خواندند و یا طبل می‌زدند و عده‌ای دیگر با فانوس در کوچه‌ها راه می‌رفتند و همسایه‌ها را بیدار می‌کردند. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی این رسم در استان قم تقریباً از بین رفته و تنظیم کردن ساعت روی موبایل جای آن را گرفته است.
خراسان و رسم نواشی خوانی
نوای شوخوانی یکی از رسم‌های استان خراسان جنوبی بود که هنوز هم در بعضی از روستا‌های این استان برگزار می‌شود، در روستا‌های این استان هنگام سحر سه مرتبه بر طبل می‌کوبند. دفعه اول برای بیدار شدن و آماده کردن سحری، دفعه دوم برای خوردن آن و دفعه سوم برای خواندن نماز صبح است.
همراه با هر بار طبل زدن یکی از مرد‌ها که صدای خوبی دارد دعا و مناجات سحرگاهی می‌خواند و مردم را به بیدار شدن و سحری خوردن دعوت می‌کند.
کردستان و رسم آشتی کنان
- آشتی کنان: یکی از رسومات پسندیده مردم کردستان در ماه رمضان آیین آشتی کنان است که ریش سفیدان هر منطقه برای آشتی دادن افرادی که با یک دیگر دچار مشکل یا کدورت شده اند اقدام می‌کردند، زیرا بر این باورند اگر کسی با کدورت وارد ماه رمضان شود عبادتش مورد قبول نیست.
مرحبا: همزمان با فرا رسیدن ماه رمضان در استان کردستان نوای مرحبا، مرحبا با وزن خاص و دلنشین به گوش می‌رسد که خبر از شروع ماه پر برکت رمضان را به همراه دارد و تا نیمه اول ماه رمضان هم چنان بانگ ((مرحبا مرحبا یا شهرالرمضان، مرحبا مرحبا یا شهر الخیر و البرکت و الاحسان، مرحبا مرحبا یا شهر التسبیح و التلاوت القرآن)) از مساجد و مصلی‌های استان کردستان به گوش می‌رسد و در نیمه دوم ماه رمضان کلمه " مرحبا " جای خود را به کلمه " الوادع " می‌دهد که به معنای خداحافظی مومنان با این ما پر برکت می‌باشد.
سخن پایانی
این گزارش بخش کوچکی از آداب و رسوم غنی مردمان ایران است، شما هم در بخش نظرات آداب و رسوم شهر خود را در ماه مبارک رمضان با ما به اشتراک بگذارید.
منبع : تابناک جوان
ارسال نظرات
نظرات مخاطبان
انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
خوب