جالب‌ترین کابرد‌های لیزر در پزشکی

تابناک جوان : رضا فکر آزاد رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران، دبیر انجمن جهانی لیزرتراپی پزشکی و استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی ارتش ، درباره کاربرد‌های لیزر در پزشکی و دندانپزشکی اظهار کرد: بسیاری از افراد بر این باورند که لیزر تنها در درمان کاربرد دارد و از کاربرد‌های آن در زمینه تشخیص بیماری اطلاعات زیادی ندارند در حالی‌که لیزر به عنوان یک  فناوری در زمینه‌های مختلف می‌تواند به علوم پزشکی و مخصوصا دندانپزشکی کمک کند؛ به طور مثال در بحث تطبیق درمان‌ها و دارو درمانی می‌تواند راه گشا باشد که متاسفانه هم در ایران و هم در سایر کشور‌ها کمتر به آن پرداخته شده است.

وی افزود: اولین موردی که درباره لیزر به ذهن افراد خطور می‌کند ابزاری برای کندن، بریدن و تخریب است؛  به همین دلیل بیشترین کاربردهایی که شاید در علوم پزشکی و دندانپزشکی مشاهده‌ می‌شود  کاربرد‌های درمانی این فناوری برای کندن، بریدن و تخریب است.

جایگزینی چاقوی جراحی با لیزر

فکر آزاد بیان کرد: گاهی از لیزر به عنوان چاقوی جراحی استفاده می‌شود تا بتوان بافت‌های مختلف حفره دهان که در حیطه دندانپزشکی است را برش داد یعنی آن را جایگزین چاقوی جراحی کنیم، برای درمان‌های مختلفی از جمله جراحی‌های لثه، برداشت تومور‌ها، ضایعات داخل حفره دهان، ضایعات زیر زبان و سقف کام می توان از لیزر به عنوان چاقوی جراحی استفاده کرد.

رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران درباره علت ترجیح دادن لیزر به چاقوی جراحی گفت: دلیل جایگزین کردن لیزر با چاقوی جراحی در برخی از اعمال جراحی به این دلیل است که لیزر ابزار دقیقتری به شمار می رود، در حین جراحی خونریزی حداقل وجود دارد و طبیعتا تخریب کمتر خواهد بود البته این امر به شرطی است که فرد ماهری از آن استفاده کند و پارامتر‌های دقیق لیزری را به کار برده باشد.

محاسن استفاده از لیزر به جای چاقوی جراحی

وی افزود: جایگزینی لیزر با چاقوی جراحی می‌تواند محاسنی چون ترمیم بهتر زخم و تخریب کمتر در ناحیه ای که با لیزر کار می‌شود، داشته باشد. این امر به خصوص در افرادی که دارای مشکلات انعقادی یا قلبی عروقی هستند و از دارو‌های ضد انعقاد خون استفاده می‌کنند با حداقل عوارض جانبی همراه است، همچنین در افرادی که ریسک عفونت در آنها وجود دارد استفاده از لیزر ریسک عفونت را کم می کند.

فکر آزاد اظهار کرد: در برخی از موارد لیزر می‌تواند کمک کننده باشد البته محدودیت‌های خاص خود را دارد؛ به طور مثال ضایعات سرطانی مثلا در حاشیه زبان اگر با چاقو جراحی شود نیاز به بخیه دارد و پس از جراحی ناحیه پرخونریزی است این کار محدودیت حرکت زبان را ایجاد می‌کند و بیمار در تمرکز دچار مشکل می‌شود؛ علاوه بر این نیاز به اتاق عمل است، ریسک بالایی دارد و خونریزی زیاد است.

رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران افزود: در این شرایط شاید بتوان لایه‌های نازکی از زبان را به کمک لیزر برداشت تا نیاز به بخیه زدن نباشد و مشکلات کاهش پیدا کند البته گاهی تومورها آنقدر پیشرفته هستند که بریدن با لیزر به صلاح نیست و استفاده نمی‌شود.

وی افزود: در نهایت هدف پزشکان این است تا هر روشی که به جراحی کمک می‌کند و کیفیت کار را بالا می‌برد استفاده کنند و هیچ تعصبی روی فناوری لیزر وجود ندارد.

رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران ادامه داد: بنابراین لیزر به عنوان چاقوی جراحی با برخی از محاسن و محدودیت‌هایی که دارد می‌تواند به عنوان یک ابزار کمک کننده باشد؛  لیزر می تواند حتی ابزاری برای تراشیدن استخوان در جراحی‌های دهان باشد، دندان‌ها روی استخوان آرواره قرار گرفته‌اند و چاقو نمی‌تواند استخوان را ببرد باید ابزاری چرخنده داشته باشیم.

وی تاکید کرد: خوشبختانه لیزر می‌تواند با تغییر در پارامتر‌های فیزیکی وسیله‌ای برای بریدن استخوان شود همچنین می‌توان با تغییر پارامتر‌های مختلف لیزر استخوان‌های اطراف دهان را با آن جراحی کرد؛ از جمله در جراحی‌های لثه در افرادی که بیماری‌های لثه پیشرفته دارند استفاده می‌شود، همچنین برای جراحی‌های حفره استخوان مثل برش ریشه انتهای دندان که عفونت کرده است می توان استخوان آرواره را ببریم و به ریشه دندان رسید.

تراشیدن سخت ترین ماده بدن با لیزر

فکر آزاد بیان کرد: با تغییر در پارامتر‌های فیزیکی لیزر می‌توان سخت‌ترین ماده بدن یعنی مینای دندان را تراشید، پوسیدگی را برداشت، همچنین ترمیم و تراش دندان با استفاده از لیزر راحت‌تر است؛ از دیگر کاربرد‌های لیزر در دندانپزشکی می‌توان تراش روکش، دندانپزشکی پیشگیری و افزایش مقاومت مینای دندان را نام برد.

رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران اظهار کرد: به طور کل در دندانپزشکی ترمیمی  می‌توان از لیزر برای کندن و تغییرات ساختاری سطح مینای دندان یا اهداف دیگر مثل افزایش مقاومت دندان استفاده کرد؛ بسیاری از افراد از فلوراید استفاده می کنند تا مینای دندان در مقابل پوسیدگی مقاوم شود با استفاده از لیزر می توان کار‌هایی انجام داد که در ترکیب با فلوراید اثرات بهتری داشته باشد و مینای دندان یک کودک در مقابل پوسیدگی مقاوم شود.

وی افزود: استفاده از لیزر در درمان ریشه برای ضدعفونی کردن کانال دندان قبل از اینکه دندان عصب‌کشی شود یکی از محاسن بسیار مفید آن است که مواد شوینده نمی‌توانند این کار را انجام دهند.

تشخیص پوسیدگی دندان با لیزر

رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران گفت: لیزر در تشخیص پوسیدگی به عنوان یک ابزار بسیار ساده و بدون آسیب است هنگامی که یک عکس رادیوگرافی گرفته می‌شود این عکس اشعه ایکس را به بیمار منتقل می‌کند و هر چقدر این اشعه ایمن باشد مطلقا سالم نیست؛ این امواج الکترومغناطیس می‌توانند باعث ایجاد جهش شوند.

وی افزود: به این جهت به دنبال ابزار‌هایی هستیم که با ریسک کمتر بتواند راهگشا باشد البته با تکنیک‌های جدید رادیولوژی شدت کم، این مشکل تا حدودی رفع شده ولی هنوز به صفر نرسیده است و نگرانی‌ها در این باره هنوز وجود دارد. لیزر می‌تواند در این زمینه کمک کننده باشد، زیرا جهش در سلول‌ها ایجاد نمی‌کند. این امر در خانم‌های باردار، افراد دارای پرکاری تیروئید و حتی بچه‌ها که معمولا کنترل کردن آنها سخت است اهمیت را دو چندان نشان می‌دهد و می توان با خیال راحت پوسیدگی دندان را تشخیص داد.

فکر آزاد گفت: اگر دندان یک کودک بر اثر یک حادثه بشکند یک دندانپزشک معمولی نمی‌تواند کاری انجام دهد، زیرا کودک در عصب دندان تکامل کافی را نداشته است و نمی‌تواند به سرما و گرما‌های الکتریکی یا حرارتی جواب درستی بدهد. بنابراین پزشک مجبور است از بیمار بخواهد در چند ماه آینده و هنگامی که علائمی چون آبسه را مشاهده کرد مراجعه کند تا درمان شروع شود. این زمان برای درمان خیلی دیر بوده و دندان از بین رفته است.

رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران اظهار کرد: با استفاده از فناوری لیزر الکترود‌ی روی دندان قرار داده می‌شود که فشار خون داخل کانال دندان را اندازه گیری می‌کند. اگر فشار در حال کاهش باشد یعنی دندان در حال تخریب است و اگر عدد نرمالی را نشان دهد یعنی مشکلی وجود ندارد.

فکر آزاد گفت: روش دیگر استفاده از لیزر این است که از بیمار خواسته می‌شود ماده‌ای را درون دهانش غرغره کند؛ در این حالت هنگامی که لیزر تابانده می‌شود نقاطی که در گوشه زبان یا مخاط دهان است یا نقاطی که در زیر زبان و سقف کام قرار دارد تشخیص داده می شود و فعالیت آنها نسبت به ناحیه‌های دیگر مقایسه می‌شود. معمولا سلول‌های سرطانی از خود واکنش دیگری را نشان می‌دهند و این مبنایی برای تشخیص سرطان حفره دهان است.

وی بیان کرد: در تکنولوژی لیزر به کمک یک ماده حساس به نور، می توان باکتری‌های موجود در دهان را از بین برد، به جای اینکه با استفاده از دهانشویه و به صورت شیمیایی بخواهیم باعث مرگ باکتری‌ها شویم به صورت فیزیکی آنها را از بین ببریم. این ماده حساس به نور در دهان به باکتری‌ها می‌چسبد و هنگامی که لیزر را داخل دهان می‌بریم و لیزر تراپی را شروع می‌کنیم میکروب های حفره دهان کم می‌شوند و کم شدن میکروب‌ها باعث کاهش پوسیدگی دندان خواهد شد.

فکر آزاد گفت: در کودکان ۵ تا ۷ ساله که دندان‌هایشان به سرعت در حال پوسیدگی قرار می گیرد می‌توان این عمل را هر ۳ هفته یکبار انجام داد، زیرا این عمل درد ندارد و تنها اشکال آن این است که زبان رنگی می‌شود و ممکن است یک تا ۲ روز ادرار به رنگ آبی دربیاید. در غیر این صورت هیچ گونه عارضه دیگری ندارد. این روش در حال تحقیق است و به عنوان تازه‌های علم دندانپزشکی به شمار می‌رود.

رئیس انجمن پزشکی لیزر ایران اظهار کرد: یکی دیگر از روش‌های تشخیص به کمک لیزر این است که از بزاق دهان نمونه گیری می‌شود و با استفاده از پرتو‌های لیزر می توان تشخیص داد که آیا سلول‌های سرطانی حفره دهان در مرحله سرطان هستند یا تنها یک زخم ساده است؛ این یک روش غیرتهاجمی برای افرادی است که در سن‌های بالا هستند و فشار خون دارند، همچنین نمونه گیری برایشان سخت است بنابراین با استفاده از این روش می‌توان کمک کرد سریعتر به تشخیص و درمان برسیم.

لیزر به کمک بیماران دیابتی می آید

وی گفت: یکی از کاربرد‌های فوق العاده لیزر این است که در افراد دیابتی که زخم به دلیل کم بودن توان سلولی دیرتر خوب می شود، استفاده از لیزر زخم‌ها از جمله زخم بستر، زخم پای دیابتی یا زخم حفره دهان را بهبود می بخشد.

فکر آزاد گفت: اگر شکستگی در ناحیه فک وجود داشته باشد با استفاده از لیزر می توان کمک کرد تا سلول‌های استخوانی زودتر جوش بخورند. در واقع از لیزر برای بازتوانی سلول‌ها استفاده می‌شود. لیزر ابزاری برای کاهش درد هم محسوب می‌شود و می‌توان از آن برای کاهش حساسیت‌های دندانی و درد دندان‌هایی که تراشیده شده اند استفاده کرد حتی در افرادی که با باز و بسته کردن دهان خود در ناحیه‌ گوش درد احساس می‌کنند برای کاهش درد می توان از لیزر استفاده کرد.

آینده لیزر در پزشکی

فکر آزاد بیان کرد: آینده لیزر در دندانپزشکی و پزشکی به سمتی می‌رود که این تکنولوژی ها به ما کمک کنند، ولی این طور نیست که درمان‌های رایج دندانپزشکی را باید کنار گذاشت، زیرا این تکنولوژی روز به روز تکامل پیدا می‌کند. بنابراین افزایش دانش متخصصانی که در این حوزه کار می‌کنند امری لازم و ضروری است. آنها باید بیشتر اقبال نشان دهند زیرا مهارت در استفاده از لیزر بسیار مهم است و کوچکترین خطا ممکن است تخریب‌های زیادی را ایجاد کند؛ علاوه بر این مردم باید نگاه‌ واقع گرایانه داشته باشند و این تصور که لیزر همه چیز را حل می‌کند درست نیست؛ متاسفانه برخی رسانه‌های تصویری صوتی یا مکتوب طوری القا می‌کند که لیزر جواب تمام سوالات است در حالی که این طور نیست.

فکر آزاد گفت: اکنون  در زمینه پژوهش لیزر از دنیا عقب نیستیم و همگام با دنیا کار می‌کنیم و در بخش لیزر‌های کم توان ایران به عنوان سرگروه بخش دندانپزشکی انتخاب شده است و با  ۱۰ کشور دنیا همکاری داریم؛ در بخش درمانی دندانپزشکی تعداد ۴۰۰ تا ۵۰۰ دستگاه در کشور داریم اما افراد آموزش‌دیده کم هستند.

وی گفت: از چند سال پیش آموزش لیزر در دندانپزشکی در وزارت بهداشت تصویب شده است و دانشکده‌های دندانپزشکی کشور به صورت اختیاری می‌توانند واحد درسی را برای دانشجویان خود انتخاب کنند و آنها را آموزش دهند؛ در واقع یک دندانپزشک از دانشگاه این آموزش را در قالب ۴ ساعت آموزش کسب می‌کند.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان