داستان یک صعود ! + فیلم

نیروی هوایی یکی از مهمترین عوامل قدرت نظامی یک کشور و البته با توان بازدارندگی بالاست. این مهم بار‌ها و بار‌ها در نقاط مختلف جهان به اثبات رسیده که یک کشور دارای نیروی هوایی قدرتمند توانسته عرصه نبرد را به نفع خود تغییر دهد. در کشور ما نیز اهمیت و جایگاه ویژه نیروی هوایی در بازدارندگی و البته پاسخ بهنگام به تهاجم رژیم بعث عراق و همچنین در سراسر ۸ سال دفاع مقدس به اثبات رسیده است و بار‌ها از سوی فرماندهان دفاع مقدس اعلام شده است که شنیدن صدای غرش جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش در عملیات‌ها برای رزمندگان قوت قلب بوده است.
به مناسبت چهل و یکمین فجر پیروزی انقلاب اسلامی، هر چند کوتاه، بخشی از توانمندی‌های دفاعی کشور در حوزه هوایی را بررسی کردیم و دستاورد‌ها و پیشرفت‌ها در این زمینه را با پیش از انقلاب اسلامی مورد قیاس قرار دادیم.

تشکیل نیروی هوایی در ایران

بررسی اسناد تاریخی نشان می‌دهد اولین بار در سال ۱۲۹۸ یعنی اواخر حکومت قاجاریه، ارتش وقت از دو فروند هواپیمای انگلیسی در حالی که خلبانان آن‌ها نیز انگلیسی بودند استفاده کرده است.
با وقوع کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ به‌دست رضاخان و تشکیل قشون متحدالشکل، رضاخان به فکر خریداری چند فروند هواپیما برای پشتیبانی نیروی زمینی خود افتاد و در پی آن، در سال ۱۳۰۱ شمسی یک هواپیمای روسی خریداری شد. در ادامه رضاخان تصمیم گرفت که در سازمان قشون دفتری به نام دفتر هواپیمایی تشکیل شود و به این ترتیب برای نخستین بار در ارتش ایران نام هواپیمایی جز سازمان‌ها آمد.
نخستین هواپیما را در همان سال از شرکت «یونکرس» آلمان خریداری شد و در سال بعد نیز دو هواپیمای دیگر از همان نوع خریده و به تهران فرستادند و چند ماه بعد هم چهار هواپیما از نوع «دو‌ها ویلاند» از روسیه خریداری شد. به این ترتیب در اواخر سال ۱۳۰۲ نیروی هوایی ایران دارای هفت فروند هواپیما بود که خلبانان و کادر فنی آن‌ها نیز آلمانی و روسی بودند.
در اواخر سال ۱۳۰۳ شرکت آلمانی به نام «یونکرس» شعبه‌ای در ایران تأسیس کرد و چند هواپیما برای حمل و نقل مسافر در خطوط تهران، مشهد، شیراز، انزلی و بوشهر به کار انداخت که ارتش برای سرکوب تظاهرات داخلی گاهی اوقات هواپیما‌ها و خلبانان این شرکت را به‌صورت روزمزد به‌کار می‌گرفت.
در سال ۱۳۰۴ شمسی دولت ایران ۲۰ فروند هواپیمای دیگر از فرانسه، آلمان و روسیه خریداری کرد و در همین زمان یک سرهنگ خلبان ایرانی که در خارج از ایران بود، مأموریت یافت که با یکی از هواپیما‌های تازه خریداری شده از فرانسه به سوی تهران پرواز کند و او نیز بالاخره در فرودگاه قلعه‌مرغی تهران فرود آمد. در سال بعد پس از این‌که افسران تعلیم دیده جدید از فرانسه به ایران بازگشتند چند فروند هواپیمای دیگر نیز خریداری شد و سازمان هواپیمایی به‌صورت گُردان هواپیمایی و یک گروه تعلیماتی درآمد. سپس دسته دوم و سوم محصلان ایرانی نیز از فرانسه بازگشتند و، چون کادر مربی و افسری هوایی سروسامانی گرفته بود؛ رسماً اداره‌ای به نام اداره هواپیمایی در قلعه مرغی تشکیل شد.
در سال ۱۳۱۲ با توجه به گسترش قوای هوایی ایران و خرید روز افزون هواپیما‌های جنگی از خارج، رژیم پهلوی تصمیم گرفت که برای بی‌نیازی از خرید هواپیما و یا حداقل برای کاستن هزینه خرید آن‌ها نسبت به تأسیس کارخانه‌های هواپیما سازی اقدام کند. به همین دلیل برای خرید ماشین و لوازم کارخانه به کشور‌های اروپایی مانند آلمان و انگلستان، سفارش‌هایی داده شد و این ماشین‌ها و لوازم را که در سال ۱۳۱۴ به ایران رسید و در دوشان‌تپه نصب کردند و به‌نام کارخانه‌های هواپیماسازی «شهباز» مشغول به‌کار شد. این کارخانه‌ها در مرداد ماه ۱۳۱۷ نخستین هواپیما‌ها را به بهره‌برداری رساندند.

نیروی هوایی در دوره محمدرضا پهلوی

از سال ۱۳۲۰ و به قدرت رسیدن محمد رضا پهلوی تا سال ۱۳۲۶ نیروی هوایی فعالیت چشمگیری نداشت. در این سال عنوان ستاد نیروی هوایی به فرماندهی نیروی هوایی تغییر یافت و در سال ۱۳۳۹ سازمانی به‌نام کمک‌های آموزشی جهت تکمیل تعلیمات فنی هنر آموزان در تیپ تعلیمات تأسیس شد. بعد از آن در سال ۱۳۴۶ تیپ تعلیمات با امکانات آموزشی بیشتر، مرکز آموزش‌های هوایی نامیده شد که به شش هیأت آموزش نظامی، افسری، زبان، الکترونیک، نگهداری هواپیما و تخصص‌های مختلف، کار آموزش در نیروی هوایی را آغاز کرد.
در سال ۱۳۴۷ به‌دنبال افزایش روزافزون حضور هواپیما‌های پیشرفته ما فوق صوت F-۵ و F-۴، نیروی هوایی به استخدام کادر جدیدی تحت عنوان همافری برای انجام عملیات تعمیر و نگهداری هواپیما‌ها پرداخت و طی همین سال‌ها درخواست سفارش و خرید هواپیما‌های F-۱۴ هم از دولت آمریکا در دستور کار قرار گرفت که ۷۲ فروند از این هواپیما‌ها در بهمن ماه ۱۳۵۴ در فرودگاه مهرآباد به زمین نشست.

نیروی هوایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی

نیروی هوایی اگر چه یکی از مهمترین بخش‌های مورد توجه محمد رضا پهلوی بود، اما تمامی تجهیزات از کشور‌های دیگر بویژه آمریکا خریداری و دوره آموزش‌های فنی و تخصصی نیز در همین کشور‌ها برگزار می‌شد.
صنعت هوایی نظامی به عنوان یکی از مهمترین موئلفه‌های توان نظامی و دفاعی در سطح جهان یکی از نخستین بخشی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با شدیدترین تحریم‌های آمریکا روبرو شد و از آنجایی که این صنعت پیش از انقلاب وابستگی شدیدی به خارج از کشور و حضور مستشاران در ایران داشت، تمام برآورد‌ها به این سمت بود که هواپیما‌ها و جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش به زودی از چرخه عملیاتی خارج خواهند شد.
نیروی هوایی ارتش اولین سازمانی در ایران بود که به دنبال شدت گرفتن تحریم‌ها آمریکا علیه ایران، اقدام به تأسیس تشکیلاتی بنام جهاد خودکفایی برای تولید قطعات هواپیما کرد و پس از آن حضرت آیت الله خامنه‌ای در زمان ریاست جمهوری خود، ضمن تأیید این ابتکار دستور تشکیل سازمان‌های مشابه را در سایر نیرو‌ها صادر کردند.
اولین فعالیت‌های جهاد خودکفایی نهاجا، عملیاتی نگه داشتن هواپیما‌های خود در طول جنگ تحمیلی هشت ساله بود که با توجه به آسیب‌های ناشی از عملیات رزمی شامل تعمیرات و بازسازی می‌شد. همچنین شکل گرفتن نهضت قطعه سازی باعث شد تا جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش در طول دوران دفاع مقدس هیچگاه به خاطر نبود ریز قطعات زمین گیر نباشند.
با دستور سرلشکر شهید منصور ستاری فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش در سال ۱۳۶۵، مجتمع صنعتی اوج نهاجا برای بازسازی هواپیما‌های آسیب دیده ایجاد شد تا ضمن عملیاتی کردن مجدد این پرنده‌ها در آینده بتوان از طریق بازسازی هواپیما‌ها به بستری برای ساخت هواپیما‌های جنگنده و آموزشی به منظور شکستن سد تحریم هم دست پیدا کرد.
پس از پایان جنگ تحمیلی برنامه‌های مجتمع اوج نهاجا با همکاری شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) و شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) تقویت شد و در نهایت منجر به تولید جنگنده‌های آذرخش و صاعقه در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی و همچنین جنگنده‌های آموزشی شد.
حساسیت صنعت هوایی و سطح بالای تکنولوژی آن موجب شده تا روند دستیابی به فناوری‌های مختلف در آن شامل بال و بدنه، موتور، اویونیک و سامانه‌های ارتباطی و کنترل آتش در طی ۴ دهه گذشته توسط متخصصان و دانشمندان صنایع دفاعی کشورمان آن هم در اوج تحریم‌ها رقم بخورد.
با نگاهی کوتاه و گذرایی که به تاریخچه نیروی هوایی در ایران داشتیم، می‌توان این دوران را به دو مقطع زمانی قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تقسیم کرد. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی اگرچه ایران از جنگنده‌های به روز و مدرن دنیا برخوردار شد که آن هم سالیان دراز به طول انجامید تا بتواند این جنگنده‌ها را خریداری و تحویل بگیرد، تمامی آموزش‌ها و دوره‌های خلبانی و آموزش‌ها فنی در خارج از کشور برگزار می‌شد و حتی برای تعمیر و نگهداری تجهیزات نیز از مستشاران آمریکایی استفاده می‌شد. این مستشاران نظامی اجازه نمی‌دادند کارشناسان داخلی در این عرصه ورود کرده و تجربه‌ای کسب کنند، جالب توجه است که از جنگنده‌هایی که با پول مردم ایران خریداری شده بود نیز در جنگ ویتنام استفاده شد و آن‌ها را در اختیار ارتش آمریکا قرار داده بودند.
با پیروزی انقلاب اسلامی و با خروج مستشاران نظامی از ایران و البته تحریم‌های همه جانبه، همه کارشناسان بر این باور بودم که جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش ایران ظرف مدت بسیار کوتاهی زمین گیر خواهند شد و قابلیت عملیاتی نخواهد داشت. شاید یکی از دلایل تصور صدام برای تهاجم نظامی به ایران نیز همین اطلاعاتی بود که آمریکایی‌ها در خصوص توان نظامی ایران به ویژه نیروی هوایی ارتش در اختیار آن‌ها قرار داده بودند، اما با این وجود و به برکت انقلاب اسلامی و خودباوری و تلاش شبانه‌روزی کارکنان نیروی هوایی، جنگنده‌های نیروی هوایی زمین گیر نشده و هواپیما‌ها به خوبی اورهال و آماده عملیات شدند، آموزش‌های خلبانی و فنی بهترین شکل در داخل کشور برگزار شد و در کنار این فرزندان ایران در قالب جهاد خودکفایی و مجتمع اوج نیروی هوایی و با همکاری وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح شروع به تحقیق و طراحی جنگنده کردند و امروز با توجه به تولید جنگنده‌هایی همچون جنگنده بومی کوثر و جت آموزشی یاسین ایران در زمره معدود کشور‌های دارنده فناوری هوایی قرار گرفته است که در آینده‌ای نزدیک می‌تواند این فناوری را در اختیار سایر کشور‌ها قرار دهد.