راه عاقبت بخیری از منظر امام کاظم (علیه السلام)

فارس نوشت: زندگی دنیا، فرصتی است که خداوند به میلیارد‌ها انسان داده است. فرصتی که گاهی با یک چشم به هم زدن به پایان می‌رسد. شاید عده‌ای همچنان در این خیالند که زندگی آن‌ها در این جهان از پیش تعیین شده و عاقبت آن‌ها از قبل مشخص شده است. این در حالی است که نوع نگاه بشر به زندگی در این عالم خاکی، آینده او را رقم می‌زند. برخی این فرصت را طلا می‌دانند و از تک تک لحظات آن بهره می‌برند و عده‌ای با هدر دادن این فرصت طلایی، زمانی به خود می‌آیند که فرشته مرگ بر بالین آن‌ها حاضر شده است و این جاست که دیگر افسوس خوردن فایده‌ای ندارد؛ بنابراین باید به دنبال پیدا کردن راه حلی باشیم که عاقبت به خیری دنیا و آخرت را به دنبال داشته باشد. امام کاظم علیه‌السلام در ضمن روایتی با بیان این مسیر طلایی، نکاتی را به عنوان کلید واژه در اختیار مؤمنین قرار می‌دهند که عمل به آن‌ها آینده‌ای درخشان برای مؤمنین رقم خواهد زد. ایشان می‌فرمایند: «وَاللّه‏ِ ما اُعطِىَ مُومِنُ قَطَّ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ، اِلاّ بِحُسنِ ظَنِّهِ بِاللّه‏ِ عَزَّوَجَلَّ وَ رَجائِهِ لَهُ وَ حُسنِ خُلقِهِ وَالکفِّ عَنِ اغتیاب المُؤمِنینَ؛ [۱] به خدا قسم خیر دنیا و آخرت را به مؤمنى ندهند مگر به سبب حسن ظن و امیدوارى او به خدا و خوش اخلاقى‌اش و خوددارى از غیبت مؤمنان.»

اکنون به بررسی این روایت می‌پردازیم. نکته قابل تأمل این روایت، قَسَم جلاله‌ای است که امام کاظم علیه‌السلام بیان می‌کنند که این مسئله نشان از اهمیت فوق‌العاده محتوای این حدیث ناب است. ایشان عاقبت به خیری در دنیا و آخرت را که آرزوی یک مؤمن است در این چهار مورد خلاصه کرده‌اند که در ادامه تقدیم می‌شود.

یکی از عوامل ایجاد نشاط و امید در زندگی و جامعه، گمان نیک است. فضیلتی که توجه به آن زمینه ساز اتفاقات خوب در سطح جامعه است. نقطه مقابل حسن ظن، بدگمانی و سوء ظن است که اسلام صریحاً با آن مبارزه کرده و مؤمنین را از آن بر حذر می‌دارد. بدگمانی پیامد‌های وحشتناکی همانند قضاوت‌های شتاب‌زده، بدگویی، درگیری و اختلاف دارد که هرکدام از آن‌ها به تنهایی می‌تواند باعث ایجاد تنش در جامعه شود. کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این زمینه جالب و خواندنی است. ایشان می‌فرمایند: «رفتار برادر دینی ات را بر نیکوترین وجه تفسیر و توجیه کن، مگر اینکه دلیلی بر خلاف آن باشد و هرگز به سخن برادر مسلمانت هنگامی که برای آن توجیه مناسبی داری، گمان بد مبر.» [۲]عمل به این روایت یکی از کارآمدترین روش‌ها برای حل اختلافات خانوادگی و برطرف شدن معضلات موجود در روابط اجتماعی است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که در تعالیم اسلام، خوش گمانی ساده انگارانه مورد پذیرش نیست. اسلام حسن ظن را در جایی سفارش می‌کند که هیچ دلیل آشکاری بر بدگمانی به دیگران وجود نداشته باشد.

البته در مواردی نیز، خوشبینی نکوهش شده است؛ از جمله: خوشبینی نسبت به دشمنان [۳]و در امور امنیتی جامعه، لذا شاهد آن هستیم که مقام معظم رهبری دامت برکاته با بهره گیری از تعالیم عقلی و دینی، بار‌ها این مضمون را فرموده اند که بنده به دشمنان خوش بین نیستم. [۴]

 

ارزشمندترین نگاه یک بنده به خالق خود، امیدی است که او به رحمت و مغفرت آفریدگارش دارد. خدایی که سراسر مهر و محبت است. در یکی از دعا‌های معروف ماه رجب می‌خوانیم: «یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ..؛ [۵]ای آن که هر خیری را از او امید دارم».
آن چه ائمه اطهار (علیهم السلام) بر آن تاکید داشته و به آن سفارش کرده اند امیدواری به رحمت الهی بوده، اما امروزه عده‌ای با مقاصد شیطانی طبل ناامیدی از رحمت و مغفرت خداوند را می‌کوبند. آن‌ها با ایجاد فضایی آلوده برآنند تا به نوجوانان و جوانان بقبولانند که اگر آلوده به گناهان شدید، دیگر راه برگشتی وجود ندارد؛ مگر ممکن است که خداوند کسانی را که مرتکب این گناهان کبیره شده اند ببخشد؟ در حالی که تنها، تفکر و تأمل در این آیه‌ی قرآن برای پاسخ به همه شبهات و القائات باطل آنان کافی است. خداوند می‌فرمایند: «قُل یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلیَ أَنْفُسِهِم لاتَقنَطُوا مِن رَحمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنِیبُوا إِلی رَبِّکُم وَ أَسلِمُوا لَهُ مِن قَبلِ أن یَأتِیَکُم العَذابُ ثُمَّ لاتُنصَرُونَ؛ [۶]‎ بگو‌ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، به درستی که خداوند بخشنده مهربان است.» همیشه در‌های رحمت الهی به روی بندگان خود باز است و ناامیدی در این درگاه پر از مهر و عطوفت، بی معناست.

---

بیشتر بخوانید: ذکری که دائم بر زبان موسی بن جعفر (ع) بود+فیلم

یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت و پیروزی انسان در زندگی که تاثیر اعجازگونه‌ای در روابط اجتماعی دارد خوش اخلاقی است. رمز موفقیت پیامبران الهی در دعوت مردم به آموزه‌های

دینی، گشاده رویی، نرم خویی و خوش اخلاقی بوده است. به تجربه نیز ثابت شده است که کلام انسان با اخلاق نیک و رفتار مناسب، بهتر به کرسی می‌نشیند و نفوذ کلام را چندین برابر می‌کند. شاید مهم‌ترین پاداش خوش اخلاقی را بتوان در روایت امام علی علیه السلام یافت. ایشان می‌فرمایند: «اخلاقت را خوب کن تا خداوند حسابت را آسان گرداند.» [۷]

 

این که تلاش یک عمر انسان در لحظه‌ای نابود و خاکستر شود، اتفاقی ممکن و شدنی است. غیبت همانند آتشی که با حرص و ولع هیزم را می‌سوزاند، حسنات انسان را محو و خاکستر می‌کند. توجه به عاقبت دردناک غیبت، بهترین عامل بازدارنده برای انسان مؤمن است. امیرالمومنین علیه السلام می‌فرمایند: «المُغتابُ هُوَ المحَجوبُ عَنِ الجَنّةِ؛ [۸]کسی‌که غیبت می‌کند قطعاً به بهشت راه نخواهد یافت.» کارآمدترین راه برای درمان این بیماری، پرداختن به عیوب خویش و تلاش برای اصلاح آن است. اگر این راهکار در جامعه نهادینه شود، تحولی عظیم در جامعه بشریت رخ خواهد داد.

امید است با بهره مندی از این حدیث ناب و ارزنده، خیر دنیا و آخرت را برای خود تضمین کرده و خویش را برای سربازی حضرت، ولی عصر ارواحنا فداه آماده کنیم؛ ان شاءالله.

سید محمدجواد سایبان

پی نوشت
[۱]مجموعه رسائل در شرح احادیثى از کافى، ج‏۲، ص ۲۱۷
[۲]اصول کافی، ج۳، ص۱۱۹
[۳]نهج البلاغه، نامه۵۳
[۴]بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان،۱۲آبان سال۱۳۹۲
[۵]مفاتیح الجنان، اعمال ماه رجب
[۶]سوره زمر، آیه۵۳
[۷]امالی صدوق، ص۲۷۸
[۸]مستدرک، ج ۹، ص ۱۲۵