ترور بیولوژیک دانشمند ایرانی همچنان در هاله ای از ابهام
نام این دانشمند، چندان برای مردم آشنا نبود. همانطور که نام بسیاری از دانشمندان، تازه بعد از مرگشان بر سر زبان‌ها می‌افتد یا شاید حتی بعد از مرگشان هم هیچوقت شناخته نشوند.
تا زمان درگذشت کاظمی آشتیانی، جز جامعه پزشکی و علمی ایران، واقعا افراد زیادی او را نمی‌شناختند اما پیام رهبر انقلاب در ۱۵ دی، اهمیت این چهره علمی را برجسته کرد و نام او بر سر زبان‌ها افتاد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیام خود، ضمن ابراز «تأسف، تلخکامی و افسوس»، سعید کاظمی آشتیانی را «دانشمند مؤمن و جهادگر»، «شخصیت ارزشمند»، «کانون امید و ابتکار و نوآوری»، «یکی از فرزندان صالح انقلاب» و «از رویش‌های مبارکی که آینده‌ی درخشان علمی در کشور را نوید می‌دهند»، توصیف کردند و «فقدان این عنصر خدوم و باارزش» را «ضایعه‌ای دردناک» خواندند.
سعید کاظمی آشتیانی که بود؟
اگر نام «پژوهشکده رویان»، «سلول‌های بنیادین»، «درمان ناباروری»، «بانک بند ناف» و اینجور چیزها را جست‌وجو کنید، در نتایجی که به دست می‌آید، قطعا جایی نام سعید کاظمی آشتیانی را خواهید دید.
او که در ۱۸ سالگی هم‌زمان با قبولی در رشته فیزیوتراپی و ورود به دانشگاه علوم پزشکی ایران، در هنرستان «پیام امید» به تدریس ادبیات و بینش اسلامی مشغول بود، با تعطیلی دانشگاه‌ها و حضور در جبهه، توانست پس از ۱۱ سال مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشکده علوم توانبخشی بگیرد.
در این میان، سال ۶۱ با همکاری دو نفر از همکارانش، جهاد گروه پزشکی را در دانشگاه علوم پزشکی ایران تأسیس کرد. این گروه، هسته اولیه جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران بود که ۴ سال بعد شکل و سامان گرفت و سعید کاظمی تا سال ۷۰ مسئول بخش طرح‌ها و تحقیقات آن بود.
از سال ۷۱ با تغییرات ساختار مدیریتی جهاد دانشگاهی، رئیس جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران شد و تا آخر عمرش، در این مسئولیت باقی بود.
او در همه این سال‌ها مراکز درمانی متعددی تأسیس و گروه‌های مختلف پژوهشی را راه‌اندازی کرد اما مهمترین جایی که راه انداخت، «پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی» در خرداد سال ۷۰ بود؛ جایی که در طول حدود ۳۰ سال گذشته، هزاران زوج نابارور را خوشحال و صاحب فرزند کرده است.
کاظمی آشتیانی در همین دوران، درسش را در رشته علوم تشریح با گرایش «جنین‌شناسی» در دانشگاه تربیت مدرس پی گرفت و سال ۷۶ با رتبه ممتاز، شد «دکتر» سعید کاظمی آشتیانی.
او تا ۱۴ دی سال ۸۴ که در سن ۴۴ سالگی قلب و نفسش از حرکت ایستاد، در دو حوزه مدیریتی توانست گام‌های اساسی و مهمی در گسترش روش‌های پیشرفته درمان ناباروری، تولید و تکثیر و انجماد سلول‌های بنیادی جنینی و همانندسازی (کلونینیگ) حیوانات رقم بزند. همه اینها، منهای تدریس در دانشگاه، برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی، کارهای تئوریک، مقاله‌نویسی و ... است.
پس از درگذشت او، هر از گاهی مقام معظم رهبری در نشست‌های مختلف از او یاد می‌کردند. مثلا ۲۵ تیر سال ۸۶ در بازدید از پژوهشکده‌ی رویان از علت علاقه خود به او گفتند: «علت اینکه من به مرحوم سعید کاظمی اینقدر علاقه داشتم و الان هم در دلم و در ذهنم برای آن جوان عزیز، ارزش و جایگاه قائلم، حرکت او، نحوه‌ی کار او، مدیریت او و پیگیری اوست که یک مجموعه‌ی کاملی بود از آن چیزی که آدم دوست می‌دارد و آرزو دارد.»
ایشان همچنین مجموعه رویان را الگویی مطلوب معرفی کردند: «اگر بخواهم این الگوی مطلوب را در یک جمله معرفی کنم، عبارت است از: ترکیب علم، ایمان، تلاش. هم علم را جدی گرفتند، هم ایمان و پایبندی و تقوا را؛ نه به صورت یک سربار، بلکه به شکل یک عنصر اصلی در بافت مجموعه و در بافت کار و هم خستگی را فراموش کردند که به گمان من مرحوم کاظمی جان و سلامت خودش را هم سر همین کار گذاشت؛ یعنی این دنبال‌گیری و این اهتمام‌ها و خسته‌نشدن‌ها.»
یا مثلا ۱۳ مهر ۸۵ در دیدار اساتید و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها، خود را مقید به نام‌آوردن از او دانستند و گفتند: «ما شخصیت‌هایی داریم از قبیل مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی که حالا من مقیدم از این جوان پاکباخته‌ی مؤمنِ فاضلِ کارآمد و مدیر حقیقتاً انقلابی و مؤمن اسم بیاورم.»
اما برخی رسانه‌ها به نقل از بعضی منابع اعلام کردند که در سال ۸۳ یعنی یک سال قبل از درگذشت سعید کاظمی، نام او به عنوان یکی از تاثیرگذارترین دانشمندان غرب آسیا که با توسعه دانش سلول‌های بنیادی دست برتر علمی را برای ایران ایجاد کرده بود، در فهرست ترور موساد قرار گرفته است.
این گمانه‌زنی، فرضیه‌ها درباره ترور بیولوژیک این دانشمند را تقویت کرد و چنین تصوری باز هم رو به فراموشی بود تا اینکه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی نوروزی خود در فروردین سال ۹۵ و در جمع زائران و مجاوران حرم رضوی، برای سعید کاظمی از لفظ «شهید» استفاده کردند و با آوردن نام او در کنار نام دانشمندانی مانند شهید طهرانی‌مقدم گفتند: «کاری که شهدای هسته‌ای ما در زمینه‌های هسته‌ای که بسیار هم حسّاس است پیشاهنگش بودند، کاری که شهید طهرانی‌مقدّم پیشاهنگش بود، کاری که شهید کاظمی در زمینه‌ی سلّول‌های بنیادی پیشاهنگش بود، کارهای بسیار بزرگی است.»
دستاوردهای کاظمی آشتیانی
توسعه تحقیقات در زمینه باروری و ناباروری ، تولید، تکثیر و انجماد سلول‌های بنیادی جنینی و بهره‌گیری از آن که نویدبخش افقی جدید در درمان بسیاری از بیماری‌های صعب العلاج است، از مهمترین دستاوردهای علمی و تحقیقاتی مرحوم آشتیانی است.
وی موفق به اجرای نخستین طرح همانندسازی حیوانات در خاورمیانه شد که پس از درگذشت این دانشمند فقید، نخستین بره‌های همانندسازی شده در کشور، در مرداد و مهرماه سال ۸۵ متولد شدند که این امر تحول عظیمی در حوزه سلول‌های بنیادی ایجاد کرد.
دکتر حمید گورابی رییس پژوهشگاه رویان با اشاره به تحریم‌های ایجاد شده علیه کشور و اینکه این تحریم‌ها شامل بسیاری از تجهیزات و مواد آزمایشگاهی بوده است، یادآور شد: این تجهیزات هیچ گونه استفاده نظامی نداشته و صرفا برای انجام تحقیقات بوده و علاوه بر آن از چاپ مقالات دانشمندان ایرانی صرفا به دلیل ایرانی بودن آنها، توسط برخی از مجلات علمی نیز ممانعت شد.
وی با بیان اینکه زنده‌یاد دکتر کاظمی در چنین شرایط سختی پژوهشگاه رویان را تاسیس کرد، اظهار کرد: مرحوم کاظمی نه تنها به رشد علمی درون پژوهشگاه توجه داشت بلکه سعی و تلاش وافری برای به حرکت در آوردن چرخ علمی سایر مراکز علمی و تحقیقاتی کشور داشت به همین دلیل است که در هنگام از دست دادن او مقام معظم رهبری او را نوید‌دهنده آینده درخشان علمی کشور لقب دادند.
بیشتر بخوانید:
زندگی آقازاده خاص ترین رهبر جهان چطور گذشت؟
رئیس پژوهشگاه رویان ادامه داد: علی‌رغم این که ارائه خدمات ناباروری در طول ۲۴ سال برای دکتر کاظمی آشتیانی اعتبار به همراه داشت، ولی او با احداث یک آزمایشگاه تحقیقاتی کوچک به همگان اعلام کرد که یک سرویس درمانی جدید بدون انجام پژوهش موفق نخواهد بود. در چنین شرایطی تحقیقات پزشکی تولید مثل در رویان شکل گرفت تا ما بتوانیم در کنگره‌های بین‌المللی پزشکی تولید مثل حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشیم.
گورابی، با بیان اینکه سلول‌های بنیادی افق جدیدی را در پیش روی بشریت گشوده است، ادامه داد: با مدیریت دکتر کاظمی و تلاش دانشمندان رویان به سرعت جمهوری اسلامی ایران در ردیف کشورهای نخست دنیا که صاحب فناوری‌های تولید و کشت و نگهداری سلول‌های بنیادی جنینی انسان بودند، قرار گرفت.
وی تحقیقات شبیه‌سازی تولید مثل با هدف رسیدن به فناوری شبیه‌سازی درمانی را از دیگر زمینه‌های فعالیت دکتر کاظمی نام برد که با تولد نخستین بره شبیه‌سازی شده خاورمیانه به ثمر رسید و یادآور شد: نخستین کارآزمایی بالینی با استفاده از سلول‌های بنیادی بزرگسالان در ترمیم ضایعات قلبی با همکاری تیمی از دانشگاه پزشکی تهران آغاز شد ولی در مدت کوتاهی پس از شروع این کارآزمایی بالینی، حادثه غمناکی رخ داد و دکتر کاظمی که به دنبال قلبی سالم برای بیماران بود، قلبش از تپش ایستاد.
رئیس پژوهشگاه رویان با اشاره به خدمات ارزنده مرحوم کاظمی آشتیانی و آغاز فعالیت‌های کارآزمایی‌های وی در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی بزرگسالان در ترمیم ضایعات قلبی، گفت: پژوهشگاه رویان درصدد است که نقش محوری را در پزشکی فردا ایفا کند که شامل پزشکی ترمیمی و پزشکی سرطان می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه پژوهشگاه رویان پس از ۱۰ سال راه مرحوم کاظمی آشتیانی را ادامه می‌دهد، گفت: رویان قصد دارد همان گونه که می‌خواست همواره در پزشکی فردا نقش محوری داشته باشد. روزی، “پزشکی فردا” برای ما منحصر به پزشکی تولید مثل بود ولی امروز عناصری از پزشکی ترمیمی، پزشکی مبتنی بر فرد، پزشکی سرطان و مهندسی با الهام از طبیعت و علوم شناختی است.
بر این اساس، به نظر می‌رسد موضوع درگذشت سعید کاظمی آشتیانی نیازمند تحقیقات بیشتر است.