عملیات کربلای ۴، زمینه ساز عملیات پیروز کربلای ۵

تحولات صحنه نبرد پس از پیروزی فاو و اقدامات نظامی دشمن كه به طور گسترده و همه جانبه صورت گرفت، فرماندهان سپاه را با وضعیت جدیدی مواجه كرد. جنگ شهرها در سطح گسترده، حمله به مراكز اقتصادی، صنعتی و نفتی فشار فوق‌العاده‌ای را بر كشور وارد ساخت. به ویژه، كاهش بسیار زیاد قیمت نفت تا مرز ۵/۵ دلار در هر بشكه موجب تشدید این فشارها شد. همراه با این فشارها، تحرك جدید دشمن در عرصه زمینی كه پس از اشغال اراضی كشور در آغاز جنگ، برای اولین بار صورت می‌گرفت، جبهه خودی را تحت فشار قرار داده بود. در چنین شرایطی علاوه بر مقابله با حملات عراق به خط‌های پدافندی در طول مرز، آماده شدن برای حمله بزرگ بعدی، مسئولیت دیگری بود كه سپاه می‌بایست به آن جامه عمل بپوشاند.

به بیان دیگر، حفظ دست‌آوردهای فتح فاو در این جبهه و مقابله با دشمن در جبهه‌های دیگر و نیز آماده سازی عملیات بعدی كه هر كدام از اهمیت و حساسیت ویژه‌ای برخوردار بودند، بایستی در عرض یك‌دیگر انجام می‌گرفتند.
تصرف منطقه استراتژیك فاو و جدا سازی بخش جنوبی سرزمین عراق از این كشور اقتضا می‌كرد كه مناطق مهمی چون بصره و ام‌القصر نیز مورد توجه قرار گیرد و به نظر می‌رسید، توقف در این منطقه و عدم توسعه وضعیت، به زیان نیروهای خودی باشد. زیرا منطقه عملیات فاو به لحاظ وسعتی كه داشت از این قابلیت برخوردار بود كه سلسله عملیات بعدی در همین زمان انجام شود.

علاوه بر این، از لحاظ نظامی، منطقه عملیاتی كربلای۴ آخرین تلاش جنگی در جنوب به شمار می‌رفت. زیرا تجربه سه سال عملیات آبی ـ خاكی سپاه در جنوب اقتضا می‌كرد كه از توانایی جدیدی و سازمان رزم مبتنی بر آن استفاده شود و از تغییر منطقه عملیاتی كه به سازمان جدید نیاز داشت، پرهیز گردد.

بنابراین دلایل، از نیمه دوم اردیبهشت ماه ۱۳۶۵ بررسی عملیات كربلای ۴ در نیروی زمینی سپاه آغاز شد و پس از حدود هشت ماه اقدام فشرده در زمینه بحث‌های مانور، طراحی ابتكارات ویژه عملیاتی، برآورد نیروی مورد نیاز، تعیین سازمان رزم، آماده‌سازی زمین، شناسایی دشمن، ترغیب و تهییج افكار عمومی مبنی بر انجام عملیات سرنوشت ساز، آغاز شد.

کربلای ۴ زمینه ساز فریب و غافلگیری مجدد ارتش عراق شد!

سردار دکتر علی‌محمد نائینی، مسئول مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس:
در گنجینه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۲۳۸۵ ساعت نوار ضبط شده از جلسات طرح ریزی و هدایت عملیات کربلای چهار، ۹۷ دفترچه از ۵۵ نفر راوی با حضور مستقیم در صحنه، ۱۴۴ کالک عملیاتی و ۱۶ گزارش عملیات درباره عملیات کربلای 4 موجود است که براساس اسناد موجود می توان گفت، عملیات کربلای چهار به عنوان عملیات بزرگ و سرنوشت ساز در سال ۱۳۶۵ طرح ریزی و آماده اجرا شد که دوره آماده سازی، شناسایی و طرح ریزی این عملیات بیش از ۶ ماه به طول انجامیده است.
در طول دوران دفاع مقدس هدف اصلی از انجام هر عملیات و از جمله عملیات کربلای ۴، کسب پیروزی بر دشمن بوده است. در طرح ریزی عملیات های نظامی یکی از اصول جنگ و شروط پیروزی غافلگیر کردن دشمن است. در عملیات کربلای ۴ نیز به مانند عملیاتهای گذشته، تا شروع حمله، گزارشی مبنی بر لو رفتن عملیات وجود ندارد. بر همین اساس فرماندهان با بررسی گزارش های نوبه ای رسیده از مجموعه ی واحدهای اطلاعاتی و جنگال، به رغم حساس شدن ارتش عراق نسبت به منطقه، همچنان معتقد به حفظ غافلگیری بوده اند.
اما پس از شروع عملیات در شب اول بلافاصله مشخص شد که دشمن نسبت به انجام این عملیات کاملا هوشیار بوده و ادامه آن باعث تلفات و خسارات بیشتر به نیروهای خودی خواهدشد و دستیابی به اهداف عملیات نیز در محور اصلی میسر نیست، لذا فرماندهان جنگ، به رغم موفقیت نیروهای خودی در دو محور دیگر، ادامه عملیات را مصلحت ندانسته و آن را سریعا متوقف کردند.

برای انجام عملیات کربلای ۴ حدود ۲۴۰ گردان عملیاتی پیش بینی شده بود که در شروع حمله ۶۰ گردان وارد عمل شدند و با مشخص شدن لو رفتن عملیات و توقف آن از ورود مابقی گردانهای عملیاتی به منطقه نبرد جلوگیری به عمل آمد. در چنین شرایطی ارتش عراق تصور کرد، عملیات سرنوشت ساز و بزرگ ایران در سال ۱۳۶۵ شکست خورده است. لذا دچار یک اشتباه محاسباتی در مورد زمان عملیات آینده ایران شد و بسیاری از فرماندهان و نیروهایش را از شملچه به مرخصی فرستاد.

در همین زمان فرماندهی جنگ بلافاصله تدبیر کرد و با فریب ارتش عراق در همان منطقه، ۱۵ روز پس از عملیات کربلای ۴ با توجه به خرسندی زیاد عراقی ها و اشتباه محاسباتی آنها، طی یک ابتکار عمل بدیع، عملیات کربلای ۵ را در منطقه شلمچه طرح‌ریزی و اجرا کرد و در حالی که  عراق عملیات سالانه ایران را تمام شده تلقی می‌کرد، یک بار دیگر غافلگیر شد، اما این بار دشمن از لحاظ زمان (نه مکان) غافلگیر و متحمل شکست بسیار سنگینی شد. بنابراین عملیات کربلای ۴ زمینه ساز فریب و غافلگیری مجدد ارتش عراق در منطقه شلمچه گردید.
جبهه خودی درصدد آن بود که با رسیدن به کانال زوجی در کنار شهر بصره قرار بگیرد و ارتش صدام نیز کوشش می‌کرد به هر قیمت ممکن از پیشروی ایران جلوگیری کند. بدین معنا که بر خلاف عملیات والفجر ۸ که عراق زمین را واگذار کرد تا زمان را بدست آورد، در شلمچه تلاش ارتش بعث روی حفظ زمین متمرکز شده بود.  لذا با بکارگیری انبوه سلاح های سبک، سنگین، بمب بارانهای هوایی و شیمیایی تلاش کرد با پیشروی رزمندگان اسلام مقابله کند که  متحمل تلفات سنگینی شد و ارتش صدام بصورت وسیعی منهدم گردید.

عملیات کربلای ۵ نیز مانند عملیات والفجر هشت دارای پیامد‌های زیادی بود، به گونه‌ای که بسیاری از فرماندهان و کارشناسان سیاسی و نظامی پیروزی‌های بدست آمده در عملیات‌های والفجر هشت و کربلای ۵ را زمینه‌ساز تغییر تصمیم ابرقدرتهای جهانی برای کمک بیشتر به صدام دانسته و در این مقطع ابرقدرتها مطمئن شدند صدام پیروز این میدان نخواهدبود. بر همین اساس قطعنامه ۵۹۸ صادر و برای اولین بار به بخشی از خواسته های ایران توجه شد.

این مقطع مهم ترین و سرنوشت ساز ترین مقطع جنگ است و اگر عملیات کربلای ۴ نبود، دستاوردهای عملیات کربلای پنج حاصل نمی شد. ‏در کل اگر چه عملیات کربلای ۴ موفقیت نظامی بدنبال نداشت اما زمینه ساز یک حمله پیروز و کارآمد در عملیات کربلای ۵ شد.

علیرضا سبزه پرور(عماد)