ارگ تبریز کجاست؟ / تاریخچه ارگ تبریز + تصاویر

احداث این بنای باشکوه در بین سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ هجری قمری و به همت تاج الدین علیشاه گیلانی بوده است و به دستور او ساخت این بنا آغاز شد. تاج الدین علیشاه گیلانی که وزیر ایلخانیان مغول بود، با هدف ساخت یک آرامگاه بزرگ در صحن مسجد، ساخت این بنا را آغاز کرد و طبق نوشته مورخان بزرگ تاریخ، بخش جنوبی این مسجد یک طاق بسیار بزرگ داشته و در تاریخ نیز به این موضوع اشاره شده که تاج الدین علیشاه گیلانی از معماران آن دوره ابعاد و بلندی طاق کسری را پرسیده بود و دستور داد که بنای او از طاق کسری چهار گز بزرگ‌تر باشد تا این بنا تبدیل به مرتفع‌ترین طاق ایران شود. پس از اتمام فرایند ساخت به خاطر نشست شالوده، عجله و سرعت بسیار زیاد در اتمام ساخت آن، این طاق بلند شکسته شد و فرو ریخت. از سوی دیگر به دلیل فوت تاج الدین علیشاه گیلانی ادامه فرآیند ساخت بنا در آن زمان متوقف شد.

با نگاهی به تاریخچه این بنای ۷۰۰ ساله با معماری خارق العاده آن، می‌توان به این موضوع اشاره کرد که این ارگ با وجود آسیب‌های طبیعی و حوادث تاریخی بسیار زیادی که با آن رو به رو بوده، همواره سنگری محکم و مسلط بر شهر تبریز بوده است و در دوره‌های مختلف از آن برای کاربری‌های گوناگونی استفاده می‌شده است. به عنوان مثال در دوران حکومت قاجاریه، این مسجد و محوطه آن برای انبار غلات و انبار مهمات مورد استفاده قرار می‌گرفت و به همین دلیل از آن دوران به بعد نام آن به ارگ تغییر پیدا کرد.

 

جنگ‌های ایران و روسیه در بین سال‌های ۱۸۱۴ تا ۱۸۲۴ و همین طور شروع جنگ‌های ایران و انگلستان در سال ۱۸۵۷ باعث شد تا مجموعه ارگ علیشاه تبدیل به یک ارگ کاملا نظامی شود و به دستور عباس میرزا که ولیعهد دوره قاجار در آن دوره بود، دو نهاد نظامی یعنی سربازخانه ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران و کارخانه توپ ریزی و ریخته گری در این ارگ ساخته شدند.

در دوران مشروطه نیز مشروطه خواهان از این ارگ به عنوان سنگر استفاده می‌کردند و همین ارگ باعث تقویت نیرو‌های ستارخان و باقرخان شد. شما همین حالا نیز می‌توانید جای گلوله توپ‌های محمد علی شاه قاجار را بر روی دیوار‌های این ارگ مشاهده کنید. پس از دوره مشروطه، مردم تبریز برای مقابله با ارتش روسیه نیز از این ارگ استفاده کردند و آن‌ها توپی را بالای این ارگ بلند قرارداده بودند و از آن برای دفاع در برابر ارتش روسیه استفاده می‌کردند.

در سال ۱۲۹۸ هجری شمسی با سقوط شهر تبریز و پس از آن که نیرو‌های روس این شهر را به اشغال خود درآوردند، دیوار این ارگ را به توپ بسته و حجم بسیار زیادی از آن را نابود کردند.

 

ارگ تبریز یکی از مهم‌ترین بنا‌های ساخته شده در ایران محسوب می‌شود که عظمت آن در معماری ایرانی اسلامی کم نظیر است. سبک معماری این بنا به شیوه آذری بوده و معمار آن استاد فلکه تبریزی است. معماری آذری در واقع سبکی در معماری ایرانی است که پس از اسلام در آذربایجان شهرت بسیار زیادی پیدا کرد.

در ساخت این ارگ بسیار زیبا از ساروج و مصالح ساختمانی مقاوم استفاده شده است و این بنا به قدری استحکام داشته که زلزله‌های ویرانگر قرن دهم شهر تبریز نیز نتوانست به طور کامل این ارگ بسیار زیبا را از بین ببرد و تنها بخش‌هایی از این مجموعه فروریخته است. البته شکستگی‌های بزرگ در بدنه و دیوار‌های ارگ، پس از این زلزله‌ها پدیدار شد، اما همچنان دیوار‌های بلند این ارگ با پایداری بسیار زیادی باقی مانده اند.

 

به دلیل تخریب‌های پی در پی، امروزه تصویر مشخصی در مورد شکل ابتدایی و کامل این مجموعه وجود ندارد، اما این بنا در سفرنامه‌های افراد معتبری مثل ابن بطوطه، مرتضی میرزا، دارالسلطنه تبریز، حمدالله مستوفی و... به صورت دقیق شرح و توصیف شده است. طبق گفته این مورخان بنام دنیا، این بنا به عنوان مسجد جامع شهر مورد استفاده قرار می‌گرفته و برای تزئین آن از کاشی و ستون‌های مرمری استفاده شده بود تا جلوه زیبایی به این ارگ و مسجد آن داده شود.

این بنای باستانی فوق العاده زیبا در ۱۵ دی ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و پس از آن تاریخ تا امروز، گردشگران بسیار زیادی از این بنای فوق العاده با معماری خارق العاده آن بازدید می‌کنند. در حال حاضر فضای پیرامون این بنای باستانی مصلای تبریز در نظر گرفته شده و از آن برای برگزاری نماز جمعه استفاده می‌شود.

 

 

منبع: الکوثر/ کدخبر: ۲۶۰۰۰۵