نکاتی درباره آموزش و مراقبت جنسی کودک و نوجوان

مدتی است که لایو غیر اخلاقی یک زن با یک پسر نوجوان ایرانی و چند نمونه دیگر در فضای مجازی نگرانی‌هایی را در بین خانواده‌ها ایجاد کرده است و اعتراضاتی مبنی بر کنترل اینترنت و دسترسی به اینترنت کودک و نوجوان صورت گرفته است که البته کاملا هم به حق و به جاست با توجه به اینکه در اکثر کشور‌های دنیا چنین چیزی مرسوم است که اینترنت برای بچه‌ها کاملا باز و قابل دسترس نیست.

اما از این امر که بگذریم می‌توانیم به خود خانواده‌ها برگردیم. گاه پیش می‌آید که مشکلی برای یک خانواده در این زمینه صورت می‌گیرد و تازه آن زمان پدر و مرد آه از نهادشان بر می‌آید که‌ای کاش مراقب فرزندم بیشتر بودم یا اگر تغییر رفتاری در او می‌دیدم، چرا واکنشی نشان دادم و آن را طبیعی انگاشتم، اما واقعیت این است که کوچکترین تغییر رفتار بچه‌ها در دوره کودکی و نوجوانی باید مورد موشکافی و زیر ذره بین پدر و مادر قرار بگیرد تا صدمه روحی و جسمی برای بچه و خانواده اش به بار نیاورد.

به بچه‌ها اطلاعات متناسب بدهیم نه هرآنچه وجود دارد را!

برخی از والدین تصورشان این است که نباید مسائل جنسی را به کودک و نوجوان آموزش داد چرا که در این صورت کنترل آن‌ها از دست می‌رود، اما خطاب به این خانواده‌های عزیز باید بگوییم که اگر شما نگویید قطعا دیگران خواهند گفت! در دوران کودکی بچه‌ها با کشف اندام‌های تناسلی به بازی و پی بردن به هویت جنسی خود می‌رسند و در دوران نوجوانی هم در ارتباط با همسالان خود خیلی چیز‌ها را می‌آموزند که شاید با ناآگاهی و انحراف همراه باشد پس قدم اول این است که خانواده‌ها در نظر داشته باشند که می‌باید هم در دوران کودکی و هم نوجوانی به فرزندان خود بر اساس سن و سالشان آگاهی و آموزش مناسب بدهند.

اگر مسائل جنسی متناسب با سن کودک و بنا به ارزش‌های دینی و اجتماعی ـ خانوادگی به بچه‌ها آموزش داده شود موجب شکل گیری اطلاعات درست و صحیح در آن‌ها می‌شود تا آن‌ها هم بتوانند در برابر انحرافات از خود محافظت کنند همین فضای بی در و پیگر اینترنت و فضای مجازی اگر از سوی خانواده به خوبی مدیریت شود و به بچه‌ها آموزش‌های لازم و مدیریت صحیح داده شود، بچه‌ها به سراغ فضا‌های ناامن نخواهند رفت هر چند که باز هم این فضای اینترنت می‌بایست برای کودک و نوجوان پاک باشد و والدین نباید تصور کنند که حال خیلی چیز‌ها را یاد داده اند و بگذارند بچه صبح تا شب در فضای مجازی باشد این یک اشتباه است!

حضرت پیامبر (ص) به بعضی از کودکان نگاه کردند، رفتار آن‌ها حکایت از عدم آشنایی به آداب و احکام دینی بود و برای توجه دادن اولیاء کودکان فرمودند: وای بر فرزندان آخر الزمان از دست پدرانشان، یکی از اصحاب گفت:‌ای رسول خدا از دست پدران مشرکشان؟ فرمودند: نه، بلکه از دست پدران مؤمن‌شان، که هیچ چیز از فرائض و احکام الهی را به آن‌ها نمی‌آموزند و حتی ممکن است اگر کودکان خود یاد بگیرند، والدین مانع آن‌ها شوند. این اولیاء به اندک کار‌های دنیوی از ناحیهٔ کودکان، به آن راضی می‌شوند و هیچ توجهی به اخلاق و معنویت آن‌ها نمی‌کنند. من از این‌ها بیزارم و آن‌ها از من بیزار». (جامع الاخبار، ج ۱۰۲؛ مستدرک الوسائل: ۱۵ /۱۶۴، ص ۱۷۸۷۱)

*آموزش جنسی پیش از هفت سالگی

به کودکانمان آموزش دهیم که اگر چنین مواردی را دیدند، واکنش نشان داده و به والدین اطلاع دهند:

- اگر کسی اندام خصوصی اش را به تو نشان داد.

-اگر کسی بی دلیل می‌خواهد به بدن تو نگاه کند.

-اگر کسی می‌خواهد به اندام‌های خصوصی تو دست بزند یا می‌گوید که به اندام‌های خصوصی او دست بزنی.

-وقتی یک نفر بزرگتر از خودت از تو کاری می‌خواهد که مایل نیستی انجام دهی.

-وقتی در موقعیتی هستی که احساس ناراحتی می‌کنی یا درون خودت حس عجیبی داری و یک نفر به تو می‌گوید که رفتاری به صورت راز نگه داری.

یکی از اصول مهم تربیت جنسی کودکان زیر ۷ سال نحوه برخورد والدین با یکدیگر هست. پدر و مادر باید حد و مرزی رو داشته باشند در برخورد با یکدیگر و در حضور فرزندشان. بهتر است از حدود ۶ ماهگی به بعد محل خواب کودک از والدینش جدا شود، ولی باید اتاق خواب کودک به گونه‌ای باشد که والدین بتوانند به راحتی صدای گریه کودک را بشنوند تا به نیاز‌های کودک رسیدگی کند.

والدین باید مراقب شوخی‌هایی که با یکدیگر می‌کنند در حضور فرزندشان باشند و در زمان حضور فرزندشان در پوشش خودت دقت کافی داشته باشند، در این اصل باید تعادل رعایت شود.

*مراقبت‌های دوران نوجوانی

حوالی سنین شش تا دوازده سالگی کنجکاوی‌های جنسی بچه‌ها و به دنبالش بازی‌های مختلف مشاهده می‌شود، برخی رفتار‌های شایع جنسی قبل از بلوغ شامل دیدن و شنیدن داستان‌های جنسی، تماس بدنی، مشاهده آلت تناسلی دیگران است. گاه شاهدیم که بچه‌ها به بازی‌هایی مثل دکتر بازی می‌پردازند که این از سر کنجکاوی و شناخت است، اما گاهی هم می‌بینیم بازی‌ها با بچه‌های بزرگتر انجام می‌شود که این‌ها ممکن است به بچه‌ها آسیب بزند و رفتار غیر طبیعی و نگران کننده است.

*پرسش‌های جنسی فرزندان

به طور طبیعی رشد جنسی و شناختی کودک منجر به پرسش‌ها و کنجکاوی‌هایی درباره مسائل جنسی خواهد شد. در چنین شرایطی والدین باید با در نظر گرفتن مقطع سنی و سطح درک کودک به پرسش‌های او پاسخ دهند در دادن اطلاعات جنسی بلوغ فکری، سطح شناختی و میزان آگاهی نیز مهم است. پس هنگام پاسخ دادن به سوالات با توجه به شناختی که از میزان درک و آگاهی او داریم باید پاسخ دهیم. البته نیازی نیست همه اطلاعات را یک جا به فرزند خود بدهیم. باید سوال او را بررسی کرده و به اندازه‌ای که نوجوان‌مان سوال دارد به او اطلاعات بدهیم.

همین که نوجوان ما حس نکند ما به عنوان والد، او را دست به سر نمی‌کنیم اعتماد لازم را به دست می‌آورد.

برخی از پدران و مادران جسارت این را ندارند که پاسخی به این سوالات دهند. این والدین کار خود را اینگونه توجیه می‌کنند که دانستن این سوالات باعث می‌شود که چشم و گوش بچه باز شود. برخی از والدین یا اطلاعات زیادتری که متناسب با سن کودک نیست در اختیار او می‌گذارند یا صداقت در بیان این مطالب را ندارند.

برخی هم برای شانه خالی کردن از این وظیفه مهم شرم و حیا را بهانه می‌کنند، اما باید بدانید سوالات جنسی کودک از ۴_۵ سالگی شروع می‌شود و این یکی از مراحل طبیعی تکامل جنسی اوست که اگر به درستی پاسخ نگیرد، کنجکاوی جنسی او بیشتر می‌شود و در این حال، چه بسا که او به خطا برود.

*دستپاچگی و طفره رفتن: دستپاچگی و طفره رفتن باعث می‌شود موضوع در ذهن کودک مهم جلوه کند و برای رفع کنجکاوی خود با دوستان و همسالان خود در این باره صحبت کند که این امر عواقب بدی دارد. بسیاری با سوالات جنسی فرزندشان دچار تشویش و نگرانی می‌شوند و به این می‌اندیشند که ممکن است فرزند کوچک آن‌ها دچار انحراف خطرناکی شده باشد.

این موضوع بیشتر به نحوه ارتباط قبلی والدین با فرزندشان و احساس خود والدین در مواجهه با چنین موضوعاتی بستگی دارد.

* هنگام صحبت کردن با کودکان از کلماتی استفاده کنیم که برایشان قابل فهم‌تر است. اگر بلافاصله در پاسخ دادن آمادگی نداریم، بهتر است به کودک بگوییم: سوال خوبی کردی، اما من باید کمی روی سوال تو فکر کنم بعد جوابت را بدهم؟!

**اصول مهم تربیت جنسی کودک

۱- والدین باید مفهوم لمس خوب، لمس بد، راز خوب و راز بد را به کودک خود آموزش دهند و درباره آن صحبت کنند. (در لمس خوب، از شانه‌ها بغل می‌شود. لمس بد شامل به زور بغل کردن و تماس با نواحی خصوصی می‌شود. راز خوب، احساس خوب دارد و راز بد همراه با خجالت و نگرانی است)

۲- باید آموزش داده شود که در مقابل به زور بوسیده شدن و بغل کردن، محکم نه بگوید و در صورت احساس بد، محل را ترک کرده و به شما اطلاع دهد.

۳- برای تربیت جنسیتی کودک والدین در مقابل کودک برهنه نباشند و برای حمام کردن بعد از ۳ سالگی، والدین نیز لباس زیر به تن داشته باشند.

۴- توصیه می‌شود که از ۶ ماهگی اتاق خواب کودک از والدین جدا شود. همچنین باید به کودک یاد دهید که قبل از ورود به اتاق پدر و مادر در زده و اجازه بگیرد.

۵- والدین می‌توانند در حضور فرزند با یکدیگر روابط محبت آمیز داشته باشند تا کودک نیز احساس عشق، حمایت و امنیت را از آنان دریافت کند. اما این روابط باید در چارچوب مشخصی باشد تا کنجکاوی کودک در مورد مسائل جنسی برانگیخته نشود. محبت در دین اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد؛ تا حدی که دین چیزی جز محبت دانسته نمی‌شود. امام باقر (ع) فرمود: «الدین هو الحب و الحب هو الدین؛ دین همان محبت و محبت همان دین است». (میزان الحکمه:۲ / ۲۱۵، ح ۳۰۹۸)

از جمله کار‌های مستمر حضرت پیامبر (ص) این بود که به دیدن انصار می‌رفتند و بر فرزندان آن‌ها سلام می‌کردند و بر سرشان دست نوازش می‌کشیدند. با نوازش کودک، نیاز درونیش تأمین می‌شود و احساس کمبود نمی‌کند تا برای ارضای آن نیاز، جذب افرادی شوند که بخواهند از وی سوء استفاده جنسی کنند.

۶- در زمان حضور فرزندتان مراقب فیلم‌هایی که تماشا می‌کنید، باشید. چراکه تاثیر فیلم و رسانه در تربیت جنسی کودکان بسیار زیاد است. یا اگر فرزندانتان با گوشی همراه شما بازی می‌کنند و ارتباط دارند حتما مراقب فیلم‌ها و تصاویری که در گوشی نگه می‌دارید باشید تا باعث کنجکاوی بیخود بچه‌ها نشود.

تربیت کودک برای این امر هست که خودش نسبت به بدن خودش باید این مالکیت را احساس کند و این‌گونه درست نیست که خانواده، دیگران را از بوسیدن او منع کنند. این امر لازمه تربیت کودک و توجه او به مالکیت بدن خود هست. مالکیتی که او باید در تربیت جنسی با کمک دیگران بدان برسد. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِذَا بَلَغَتِ الْجَارِیَةُ سِتَّ سِنِینَ فَلَا یُقَبِّلُهَا الْغُلَامُ وَ الْغُلَامُ لَا یُقَبِّلُ الْمَرْأَةَ إِذَا جَازَ سَبْعَ سِنِینَ.»، چون دختر شش‌ساله شد، او را نبوس و پسر، چون سنش از هفت‌سالگی گذشت، زنی او را نبوسد.

*تکنیک‌های رفتار با نوجوانان در سنین بلوغ

با فرزندان خود بیشتر صحبت کنید. مادر‌ها می‌توانند با دختران خود در مورد مشکلاتی که معمولا در سن بلوغ با آن روبه‌رو می‌شوند، صحبت کنند و همچنین پدر‌ها با پسران خود درباره مشکلات دوران بلوغ که معمولا هر پسری با آن روبرو می‌شود، صحبت کنند. اما سعی نکنید، بیش از اندازه درباره موضوعات جنسی با آن‌ها گفتگو کنید. با باز کردن بیش از حد اینگونه موضوعات کاری نکنید که فرزندان حریم بین خود و شما را بشکنند.

در حد نیاز با آن‌ها درباره مشکلات بلوغ جسمی و جنسی صحبت کنید و آن هم به صورت کاملا خصوصی. معمولا نوجوانان در محیط مدارس و کلاس‌های آموزشی به اندازه کافی در این رابطه با هم صحبت می‌کنند. سعی کنید، اطلاعات بی‌مورد به آن‌ها ارائه ندهید تا گمراه نشوند. شما می‌توانید کتاب‌های آموزشی مخصوص پسر‌ها و دختر‌ها که درباره مشکلات آن‌ها در این سن بلوغ صحبت کرده را در اختیارشان قرار دهید، تا اطلاعات کافی در این‌باره کسب کنند. البته بد نیست که خودتان یک بار این گونه کتاب‌ها را مطالعه کرده باشید و سپس در اختیار آن‌ها قرار دهید.

*همدلی کردن با نوجوانان

وقتی شما مشکلات دروان نوجوانی را درک کنید، این کار باعث می‌شود، نوجوان شما در کنارتان احساس راحتی و آرامش کند. چرا که می‌بیند کسانی به فکر او هستند، حتما لازم نیست خودتان را با آن‌ها و مشکلات‌‎شان درگیر کنید. درک کردن رفتارشان می‌تواند کمک بزرگی باشد تا رابطه والدین با نوجوانان مستحکم‌تر شود.

بسیاری از والدین فکر می‌کنند که تربیت جنسی فقط و فقط آموزش در مورد مسائل جنسی و رابطه‌ی جنسی به فرزند است. بر همین اساس، احتمالاً این عده از دوستان چنین افکاری از ذهنشان عبور می‌کند:نباید ذهن فرزندانمان را نسبت به مسائل جنسی باز کنیم.

توجه نشان دادن به موضوعات جنسی باعث می‌شود که فرزندمان از نظر جنسی مشتاق‌تر شود. هر زمان فرزندمان بزرگتر شد، خودش متوجه مسائل می‌شود. وقتی به سن ازدواج رسید با او صحبت خواهم کرد. این افکار باعث می‌شود که این والدین عزیز تلاش کنند که همیشه از کنار موضوعات جنسی کودک خود بگذرند. آن‌ها در مقابل پرسش‌های جنسی کودک، پاسخ‌های بی ربط و نادرست می‌دهند و یا ممکن است سکوت کنند و یا بدتر از همه ممکن است فرزندشان را بابت سوالی که کرده، سرزنش کنند و احساس شرم در او ایجاد کنند. باید متناسب با سن کودک اطلاعاتی در اختیار آن‌ها گذاشت.

نیاز‌های لطیف و هنری و حس زیبایی دوستی و قدرت‌نمایی در دوران نوجوانی اوج می‌گیرد، خوب است والدین این جنبه‌های فرزندان خود را تقویت کنند تا انرژی روانی خود را در این بخش تخلیه کنند. والدین با فراهم کردن شرایط شرکت کردن فرزندانشان در کلاس‌های هنری یا باشگاه‌های ورزشی می‌توانند تا حد زیادی توجه آن‌ها را از امیال جنسی به سمت امیال هنری و ... جلب کنند.