ضرورت مخاطب‌شناسی در تالیف کتاب‌های مذهبی کودکان
عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) از مخاطب‌شناسی به عنوان یکی از ضروری‌ترین کارها در زمینه کتاب مذهبی برای کودکان یاد کرد و گفت: موفقیت در انتشار این کتاب‌ها نیازمند یک زنجیره و گروه یعنی نویسنده و نقاش با حمایت ناشر و چاپخانه است.
پریسا شادقزوینی گفت: یکی از معیار‌های مهم در کتاب‌های دینی کودکان این است که موضوع ایجاد دین مداری و رشد مباحث اخلاقی را در جامعه به ویژه برای کودکان در نظر بگیریم. کتاب‌های دینی معمولا با موضوع‌هایی همچون آشنایی با احکام دینی یا داستان‌های مذهبی با هدف رشد اخلاقی و ساختن شخصیت کودکان نوشته می‌شود، ولی اگر نویسنده‌ای نتواند این اهداف را در کتاب خود در نظر بگیرد، به مشکلات فراوانی برخورد می‌کند.
وی مخاطب شناسی را یکی از مهمترین مسائل مربوط به کتاب‌های کودک دانست و افزود: کودک و نوجوان را می‌توان در ۶ گونه مختلف تقسیم بندی کرد. اولین گونه کودکان زیر پنج سال است که دوران طلایی نامیده می‌شود و پایه‌های شخصیتی و هویتی کودک در این سن شکل می‌گیرد و لذا باید کتاب‌هایی برای آنان در نظر گرفت که بار کلامی آن بیشتر به صورت ضرب آهنگ است تا متن و بر همین اساس نوشن چنین کتاب‌هایی یک کار تخصصی است.
وی افزود: گروه دوم شامل کودکان بین پنج تا هفت سال است که حروف الفبا را یاد گرفته اند و برای پیدا کردن مفهوم، تصویر به کمک آنان می‌آید. کودکان هشت تا ۱۰ سال گروه سوم هستند که در این سن می‌توان شخصیت کودکان را جهت دهی کرد. البته شخصیت پذیری کودکان معمولا تا سن ۱۲ سالگی صورت می‌گیرد. یعنی از ۱۲ تا ۱۵ سال سن رشد کودک است و از کودکی به نوجوانی منتقل می‌شود و در سنین ۱۵ تا ۱۸ نوجوان احساس می‌کند همه چیز را می‌داند در حالی که نمی‌داند.
شادقزوینی ادامه داد: این تقسیم بندی شناخت مخاطب را از نظر روانی، احساسی، اجتماعی و حتی اقتصادی برای نوشتن کتتاب ضروری می‌سازد و اگر بدون شناخت کتابی نوشته شود کاری ناتمام خواهد بود و به رشد کودک کمکی نخواهد کرد.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: برخی نویسندگان برای کودکان زیر دبستان کتاب می‌نویسند، ولی باید توجه کنیم اگر به نوشتن آنان در جامعه اهمیتی داده نشود، این افراد سعی خواهند کرد تا به نوشتن کتاب در حوزه‌های دیگر رو آورند یا کتاب‌هایی بنویسند که تخصصی در آن زمینه ندارند.
وی یکی از مهمترین مسائل برای تالیف کتاب مذهبی کودکان را حمایت نهاد‌های مربوط از نویسنده دانست و گفت: نویسنده به تنهایی نمی‌تواند کتاب خود را چاپ کند و نیاز به یک ناشر دارد و ناشر نیز باید با یک چاپخانه ارتباط داشته باشد. از طرف دیگر ناشر و چایخانه باید از ممیزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عبور کند و کسی که برای کودک می‌نویسد باید با کمک یک نقاش و تصویرگر از زبان بصری کمک بگیرد.
شادقزوینی افزود: در نتیجه نویسنده و نقاش با حمایت ناشر و چاپخانه یک زنجیره را تشکیل می‌دهند، ولی اگر این کتاب، بازار فروش نداشته باشد، این زنجیره به اهداف خود یعنی رساندن مطلب به مخاطب نخواهد رسید.
وی افزود: اگر گروهی برای انتشار کتاب تا رسیدن آن به دست مخاطب وجود داشته باشد و این گروه با یک باور و اعتقاد کار کنند و زمینه را آماده کنند، خدا نیز به آنان کمک خواهد کرد.
این مدرس دانشگاه با اشاره به نقش تربیت در دوران کودکی گفت: اگر این گروه با شناخت حرکت کند و برای کودک کتاب بنویسد، با توجه به تلاش دشمن برای ایجاد انحراف، به صورت قطع تاثیرگذار خواهد بود و همانگونه که امام خمینی (ره) فرمود ما مامور به وظیفه هستیم نه نتیجه و هر کسی در این زمینه به اندازه توان خود وظیفه دارد تلاش کند.
رییس انجمن علمی هنر‌های تجسمی افزود: در ۴۰ سال گذشته تلاش بر این بوده که کتاب‌های دینی برای کودکان منتشر شود، ولی موفق نبوده است و علت آن نه به دلیل وجود نداشتن زنجیره نویسنده، تصویرگر، ناشر و چاپخانه که به علت تاثیرگذار نبودن این کتاب‌ها بوده است. چون وقتی به جامعه ورود می‌کنیم، می‌بینیم کتاب‌های مذهبی کودکان تاثیر لازم را نداشته است و یکی از دلایل مهم آن ورود کتاب‌های غیر بومی است که با چاپ‌های عالی و سرمایه گذاری‌های فراوان صورت می‌گیرد.
وی اضافه کرد: گاهی در کتاب‌های کودکان مباحث دینی با زبان‌های غیرمذهبی و خسته کننده و تکراری منتشر می‌شود و لذا ایجاد جذابیت در کتاب یکی از مسائل مهم در این حوزه به شمار می‌رود.
شادقزوینی ادامه داد: یک ناشر فرانسوی ۱۵ سال پیش کتابی منتشر کرد که هنگام باز کردن آن بوی عطر پراکنده می‌شد و علاقه مخاطب را به خود جذب می‌کرد در حالی که کتاب‌های ما چنین جذابیت‌هایی را ندارد.
وی افزود: و فرمت (اونیوفرم) کتاب می‌تواند هر مخاطبی را با توجه به سن و علاقه به خود جذب کند. مثلا رنگ جلد کتاب باعث جذابیت آن می‌شود یا شکل کتاب و ابعاد و اندازه کتاب نیز در جذب مخاطب تاثیرگذار است. چندین سال پیش در ایران برای جذب مخاطب کتاب‌هایی به عنوان کتاب جیبی منتشر می‌شد، ولی امروز که اکثر کودکان با فضای دیجیتال ارتباط دارند، لازم است که از طریق فضای مجازی کتاب را در اختیار کودکان قرار داد.
وی با اشاره به سابقه قطع شدن ارتباط متن و تصویر در کتاب‌های کودک در دو قرن اخیر گفت: از دهه چهل نویسندگان به نوشتن کتاب‌های دینی برای کودکان مشغول شدند و برخی در این زمینه سرمایه گذاری کردند و کار‌های غنی تولید شد، ولی نیاز کودک امروز با نیاز کودک آن دوره تفاوت دارد.
شادقزوینی با اشاره به تصویرگری مرحوم پرویز کلانتری در کتاب‌های کودکان گفت: تصاویر داستان‌های دهه ۴۰ مانند حسنک کجایی، روباه حیله گر یا چوپان دروغگو همیشه در ذهن مردم ماندگار است و اگر چه این کتاب‌ها در ظاهر بار مذهبی نداشت، ولی در مفهوم کلی آن‌ها بار مذهبی نهفته بود.
وی افزود: اگر مفاهیم دینی ارائه شده در کتاب‌های کودکان به صورت غیرمستقیم و مانند دهه چهل انجام شود، کاملا موفق خواهد بود. از طرف دیگراهداف نویسنده یا جاذبه‌های کتاب زمانی اثر خواهد داشت که ظرف وجودی کودکان خالی باشد و لیوانی که پر از آب باشد، نمی‌توان چیزی به آن اضافه کرد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: در هشت ماه اخیر مطالعه‌ای در سایت‌های مذهبی به ویژه در دین مسیحیت و یهودیت انجام دادم که این سایت‌ها احکام دین مسیحیت را به جای اسلام تبلیغ می‌کنند. یعنی ظاهر سایت و کتاب‌های مجازی ارائه شده درباره رابطه انسان با خدا و شناخت خداست، ولی وقتی بیشتر مطالعه می‌کنید، متوجه می‌شوید که خدای موردنظر، خدای مسیحیان است.
وی افزود: من به عنوان یک مخاطب متوجه خطر انحراف در این سایت‌ها می‌شوم، ولی اگر یک مترجم یا ناشر متوجه این مساله نباشد، ممکن است آن را ترجمه کرده و ناشر نیز به عنوان باور مذهبی آن را منتشر کند در حالی که این کتاب‌ها مسیحیت را ترویج می‌کنند.
وی مخاطب شناسی را یکی از مهمترین مسائل مربوط به کتاب‌های کودک دانست و افزود: کودک و نوجوان را می‌توان در ۶ گونه مختلف تقسیم بندی کرد. اولین گونه کودکان زیر پنج سال است که دوران طلایی نامیده می‌شود و پایه‌های شخصیتی و هویتی کودک در این سن شکل می‌گیرد و لذا باید کتاب‌هایی برای آنان در نظر گرفت که بار کلامی آن بیشتر به صورت ضرب آهنگ است تا متن و بر همین اساس نوشن چنین کتاب‌هایی یک کار تخصصی است.
وی افزود: گروه دوم شامل کودکان بین پنج تا هفت سال است که حروف الفبا را یاد گرفته اند و برای پیدا کردن مفهوم، تصویر به کمک آنان می‌آید. کودکان هشت تا ۱۰ سال گروه سوم هستند که در این سن می‌توان شخصیت کودکان را جهت دهی کرد. البته شخصیت پذیری کودکان معمولا تا سن ۱۲ سالگی صورت می‌گیرد. یعنی از ۱۲ تا ۱۵ سال سن رشد کودک است و از کودکی به نوجوانی منتقل می‌شود و در سنین ۱۵ تا ۱۸ نوجوان احساس می‌کند همه چیز را می‌داند در حالی که نمی‌داند.
شادقزوینی ادامه داد: این تقسیم بندی شناخت مخاطب را از نظر روانی، احساسی، اجتماعی و حتی اقتصادی برای نوشتن کتتاب ضروری می‌سازد و اگر بدون شناخت کتابی نوشته شود کاری ناتمام خواهد بود و به رشد کودک کمکی نخواهد کرد.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: برخی نویسندگان برای کودکان زیر دبستان کتاب می‌نویسند، ولی باید توجه کنیم اگر به نوشتن آنان در جامعه اهمیتی داده نشود، این افراد سعی خواهند کرد تا به نوشتن کتاب در حوزه‌های دیگر رو آورند یا کتاب‌هایی بنویسند که تخصصی در آن زمینه ندارند.
وی یکی از مهمترین مسائل برای تالیف کتاب مذهبی کودکان را حمایت نهاد‌های مربوط از نویسنده دانست و گفت: نویسنده به تنهایی نمی‌تواند کتاب خود را چاپ کند و نیاز به یک ناشر دارد و ناشر نیز باید با یک چاپخانه ارتباط داشته باشد. از طرف دیگر ناشر و چایخانه باید از ممیزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عبور کند و کسی که برای کودک می‌نویسد باید با کمک یک نقاش و تصویرگر از زبان بصری کمک بگیرد.
شادقزوینی افزود: در نتیجه نویسنده و نقاش با حمایت ناشر و چاپخانه یک زنجیره را تشکیل می‌دهند، ولی اگر این کتاب، بازار فروش نداشته باشد، این زنجیره به اهداف خود یعنی رساندن مطلب به مخاطب نخواهد رسید.
وی افزود: اگر گروهی برای انتشار کتاب تا رسیدن آن به دست مخاطب وجود داشته باشد و این گروه با یک باور و اعتقاد کار کنند و زمینه را آماده کنند، خدا نیز به آنان کمک خواهد کرد.
این مدرس دانشگاه با اشاره به نقش تربیت در دوران کودکی گفت: اگر این گروه با شناخت حرکت کند و برای کودک کتاب بنویسد، با توجه به تلاش دشمن برای ایجاد انحراف، به صورت قطع تاثیرگذار خواهد بود و همانگونه که امام خمینی (ره) فرمود ما مامور به وظیفه هستیم نه نتیجه و هر کسی در این زمینه به اندازه توان خود وظیفه دارد تلاش کند.
رییس انجمن علمی هنر‌های تجسمی افزود: در ۴۰ سال گذشته تلاش بر این بوده که کتاب‌های دینی برای کودکان منتشر شود، ولی موفق نبوده است و علت آن نه به دلیل وجود نداشتن زنجیره نویسنده، تصویرگر، ناشر و چاپخانه که به علت تاثیرگذار نبودن این کتاب‌ها بوده است. چون وقتی به جامعه ورود می‌کنیم، می‌بینیم کتاب‌های مذهبی کودکان تاثیر لازم را نداشته است و یکی از دلایل مهم آن ورود کتاب‌های غیر بومی است که با چاپ‌های عالی و سرمایه گذاری‌های فراوان صورت می‌گیرد.
وی اضافه کرد: گاهی در کتاب‌های کودکان مباحث دینی با زبان‌های غیرمذهبی و خسته کننده و تکراری منتشر می‌شود و لذا ایجاد جذابیت در کتاب یکی از مسائل مهم در این حوزه به شمار می‌رود.
شادقزوینی ادامه داد: یک ناشر فرانسوی ۱۵ سال پیش کتابی منتشر کرد که هنگام باز کردن آن بوی عطر پراکنده می‌شد و علاقه مخاطب را به خود جذب می‌کرد در حالی که کتاب‌های ما چنین جذابیت‌هایی را ندارد.
وی افزود: و فرمت (اونیوفرم) کتاب می‌تواند هر مخاطبی را با توجه به سن و علاقه به خود جذب کند. مثلا رنگ جلد کتاب باعث جذابیت آن می‌شود یا شکل کتاب و ابعاد و اندازه کتاب نیز در جذب مخاطب تاثیرگذار است. چندین سال پیش در ایران برای جذب مخاطب کتاب‌هایی به عنوان کتاب جیبی منتشر می‌شد، ولی امروز که اکثر کودکان با فضای دیجیتال ارتباط دارند، لازم است که از طریق فضای مجازی کتاب را در اختیار کودکان قرار داد.
وی با اشاره به سابقه قطع شدن ارتباط متن و تصویر در کتاب‌های کودک در دو قرن اخیر گفت: از دهه چهل نویسندگان به نوشتن کتاب‌های دینی برای کودکان مشغول شدند و برخی در این زمینه سرمایه گذاری کردند و کار‌های غنی تولید شد، ولی نیاز کودک امروز با نیاز کودک آن دوره تفاوت دارد.
شادقزوینی با اشاره به تصویرگری مرحوم پرویز کلانتری در کتاب‌های کودکان گفت: تصاویر داستان‌های دهه ۴۰ مانند حسنک کجایی، روباه حیله گر یا چوپان دروغگو همیشه در ذهن مردم ماندگار است و اگر چه این کتاب‌ها در ظاهر بار مذهبی نداشت، ولی در مفهوم کلی آن‌ها بار مذهبی نهفته بود.
وی افزود: اگر مفاهیم دینی ارائه شده در کتاب‌های کودکان به صورت غیرمستقیم و مانند دهه چهل انجام شود، کاملا موفق خواهد بود. از طرف دیگراهداف نویسنده یا جاذبه‌های کتاب زمانی اثر خواهد داشت که ظرف وجودی کودکان خالی باشد و لیوانی که پر از آب باشد، نمی‌توان چیزی به آن اضافه کرد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: در هشت ماه اخیر مطالعه‌ای در سایت‌های مذهبی به ویژه در دین مسیحیت و یهودیت انجام دادم که این سایت‌ها احکام دین مسیحیت را به جای اسلام تبلیغ می‌کنند. یعنی ظاهر سایت و کتاب‌های مجازی ارائه شده درباره رابطه انسان با خدا و شناخت خداست، ولی وقتی بیشتر مطالعه می‌کنید، متوجه می‌شوید که خدای موردنظر، خدای مسیحیان است.
وی افزود: من به عنوان یک مخاطب متوجه خطر انحراف در این سایت‌ها می‌شوم، ولی اگر یک مترجم یا ناشر متوجه این مساله نباشد، ممکن است آن را ترجمه کرده و ناشر نیز به عنوان باور مذهبی آن را منتشر کند در حالی که این کتاب‌ها مسیحیت را ترویج می‌کنند.
ارسال نظرات