تلاش برای صیانت از گران‌ترین خاک جهان
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مدتی است که طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی را آغاز کرده است.
کامبیز مهدی‌زاده، مدیر طرح و مشاور عالی معاون علمی و فناوری رییس جمهوی دراین باره می‌گوید: خاک هرمز گران‌ترین خاک جهان است. فرم خوراکی این خاک معروف به گلک بوده که برای تهیه ترشی، سس، نان محلی و لوازم آرایشی و بهداشتی از آن استفاده می‌شود.
وی همچنین اظهار می‌کند: هرمز بهشت زمین‌شناسان دنیاست، با دارا بودن منابع منحصر به‌فرد زمین‌شناسی و معدنی، با توجه به ژئوتوریسم و تکیه بر ایجاد و توسعه خانه‌های بوم‌گردی، در جذب گردشگران به این منطقه، می‌تواند درآمدزایی چشمگیری برای مردم منطقه ایجاد کند.
در ادامه مشروح گفت‌وگو با مهدی‌زاده را می‌خوانید.
حمایت از استارتاپ‌ها و طرح‌های نو در حوزه معدن یکی از اهداف طرح ذکر شده، در این زمینه چه اقداماتی انجام شده و آیا استارتاپی بوده که به تولید محصول یا خدمت نهایی برسد؟
در راستای عملیاتی شدن این هدف و نیز شناسایی گلوگاه‌های حوزه زمین شناسی، معدن و صنایع معدنی این طرح، فراخوانی در این حوزه اعلام شد. از زمان اعلام فراخوان تا به امروز ۲۰ طرح برای ما ارسال شده و تیم کارشناسی و ارزیابی در حال بررسی و حمایت از این طرح‌ها هستند که می‌تواند به محصول و خدمت برسد یا خیر.
از میان طرح‌های ارسالی تاکنون سه طرح کاربردی بوده که شاخص‌ترین آنها ساخت دستگاه حفاری تونل با مقطع کوچک است که طبق برآوردهای اولیه، هزینه ساخت آن کمتر از نصف دستگاه‌های وارداتی مشابه از چین است.
از دیگر اقدامات عملیاتی، بر اساس تفاهم‌نامه سه‌جانبه‌ای که میان معاونت علمی‌فناوری ریاست جمهوری، معاونت معدنی وزارت صمت و سازمان نظام مهندسی معدن منعقد شده، بسته به نوع طرح‌ها و نوع حمایت‌ها برای تسریع در پیشبرد اهداف مخترعان و نوآوران، این معاونت از ابزارهای حمایتی با توجه به عقد تفاهم‌نامه استفاده کرده و آنها را به مجموعه‌های مرتبط معرفی می‌کند. علاوه بر این بتازگی این معاونت، از ایمینو نیز حمایت‌هایی داشته است. برخی از طرح‌های با قابلیت اجرا به فراخور، برای بهره‌برداری از تسهیلات و تجهیزات، به این مرکز معرفی خواهند شد.
انجام مطالعات کانی‌شناسی و تحقیقات روی مواد معدنی از اهداف طرح برشمرده شده است. در این حوزه تاکنون چه توفیقاتی به دست آمده است؟
همچنان که گفته شد، براساس فراخوان یادشده و طرح‌هایی که به دست ما می‌رسد، طرح‌های کاربردی و بنیادی منتج به محصول مورد حمایت قرار خواهند گرفت.
به‌تازگی رهبر معظم انقلاب در سخنانی بر جلوگیری از خام فروشی تاکید کردند و در این رابطه فروش خاک جزیره هرمز را مثال زدند. مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین شناسی، معدن و صنایع معدنی نیز پیش از این در گفت‌وگویی، به این مساله اشاره کردند. در این طرح چه برنامه‌ای برای جلوگیری از فروش خاک در نظر گرفته شده است؟
در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در حوزه جزایر هرمز و قشم، تمرکز بر این جزایر را از اولویت‌های خود در طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی تعریف کردیم. به مثابه اولین برنامه، نسبت به تهیه مجموعه مستند «رخساره زمین» باهدف شناساندن و معرفی ظرفیت‌های ژئوپارک، ژئوتوریسم و گردشگری معدن اقدام کردیم که نخستین قسمت آن یعنی جزیره هرمز، در آبان‌ماه برای رونمایی و نمایش عمومی آماده خواهد بود. مستندهای بعدی این مجموعه، معرفی و شناساندن "باداب سورت" و جزیره قشم خواهد بود.
برنامه مشخص این طرح طبق رسالت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تکیه بر فناوری‌ها و نوآوری‌ها، به‌مثابه مهمترین ابزار جلوگیری از خام‌فروشی است. بدین ترتیب که با بهره از این فناوری‌ها می‌توانیم ارزش افزوده را داخل کشور داشته باشیم؛ یعنی به جای اینکه خام‌فروشی صورت گیرد و به‌عنوان مثال سنگ خام از کشور صادر شود و بعداً از ایتالیا و اسپانیا همان سنگ فرآوری شده، به کشور وارد شود، بهتر است بسترهایی با رویکردهای نوآورانه و فناورانه فراهم شود. در حال حاضر نیز شرکت‌هایی هستند که در این زمینه گام‌های مؤثری برداشته‌اند.
آیا امکان بازفرآوری و تکثیر یا ساخت نمونه آزمایشگاهی موادی وجود دارد که در خاک جزیره هرمز برای استفاده در صنایع مختلف به کار برده می‌شود؟
خاک هرمز گران‌ترین خاک جهان است. فرم خوراکی این خاک معروف به گلک بوده که برای تهیه ترشی، سس، نان محلی و لوازم آرایشی و بهداشتی از آن استفاده می‌شود. باید از این خاک صیانت و از خام‌فروشی جلوگیری شود و ارزش افزوده برای مردم آن منطقه در پی داشته باشد. این امر همان‌گونه که اشاره کردم تنها با توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی و بهره از توان و دانش شرکت‌های دانش بنیان، قابل حصول خواهد بود.
برای مردم محلی طرح‌های جایگزین اشتغالزایی دیده شده تا ترغیب شوند دست از فروش خاک جزیره هرمز بردارند؟
بی‌شک ما برای جلوگیری از خام‌فروشی مصر هستیم و با تکیه بر ابزارهای فناورانه، دانش بومی و توان جوانان کشور به دنبال ایجاد اشتغال پایدار در این منطقه خواهیم بود. در این راستا ما هدف اصلی را توسعه گردشگری پدیده‌های زمین‌شناسی و گردشگری معدن در نظر گرفته‌ایم.
نیاز است نرم‌افزارهای گردشگری برای معرفی جاذبه‌های زمین‌شناسی و معدن جزیره هرمز طراحی شود تا هنگامی که گردشگران به این منطقه سفر می‌کنند با سردرگمی مواجه نشده و همچنین از خطرات احتمالی جغرافیایی آگاه شوند تا در کمترین زمان بیشترین بهره را داشته باشند.
این امر خود نیاز به طراحی و توسعه زیرساخت‌های فناورانه برای معرفی هر پدیده زمین‌شناسی در این منطقه دارد که به‌وسیله آن می‌توان اطلاعات منحصر به فردی در اختیار گردشگران منطقه قرار داد که این امر خود سبب ایجاد اشتغال پایدار برای جوانان فناور و صاحبان ایده در آن منطقه خواهد شد.
برای نمونه در حال حاضر در دبی امارات برای جذب گردشگر کوه مصنوعی ایجاد شده است؛ زیرا هیچ نوع جاذبه گردشگری و ژئوتوریستی ندارد. با این حال ما در کشور و در جزایر خود از جمله هرمز که بهشت زمین‌شناسان دنیاست، با دارا بودن منابع منحصر به‌فرد زمین‌شناسی و معدنی، با توجه به ژئوتوریسم و تکیه بر ایجاد و توسعه خانه‌های بوم‌گردی، در جذب گردشگران به این منطقه، می‌توانیم درآمدزایی چشمگیری برای مردم منطقه ایجاد کنیم. با توجه به فرمایش رهبر معظم درباره فقر و رنج مردم این منطقه، این اقدام می‌تواند کمک مؤثری به کاهش آلام و فقر مردم شریف جزیره هرمز داشته باشد.
صنایع مس آلودگی‌هایی جدی برای آب‌وهوا در پی دارند، از جمله آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی توسط پساب صنایع مس یکی از نگرانی‌های جدی در این زمینه است. در طرح شما راهکاری برای کاهش این آلودگی‌ها در نظر گرفته شده است؟
به طور عمومی مس در آب، غذا و هوا موجود است و در حالت طبیعی هنگام خوردن، نوشیدن و تنفس، این ماده را وارد بدن می‌کنیم. البته که چون عنصر کمیابی است مقدار متناسب آن برای سلامت انسان ضروریست، اما اگر در بدن از حدی بالاتر رود، سلامت را با خطر مواجه می‌کند. در گذشته افرادی که در خانه‌هایی با لوله‌کشی مس زندگی می‌کردند، روزانه مقدار مس زیادی وارد بدنشان می‌شد. در زمین‌شناسی پزشکی به این مورد «تب فلز» گفته می‌شود و از پیامدهای آن می‌توان به سوزش چشم و دهان، سردرد، تهوع، اسهال، آسیب به کبد و کلیه‌ها اشاره کرد. به‌طور کلی اثرات جانبی افزایش مس در بدن، به ۴ دسته اثرات حاد، مزمن، سرطان‌زایی و تولید مثلی (نسلی) تقسیم‌بندی می‌شود.
یکی از راهکارهای این طرح تمرکز بر علم نوین زمین‌شناسی پزشکی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به این ترتیب که با حمایت از طرح‌های نوآورانه و فناورانه در این حوزه، تلاش داریم از ایده‌های جدید به منظور ارتقا و توسعه رشته و نیز کاهش آلودگی‌های بیماری‌های ناشی از عناصر زمین‌شناسی همچون ازدیاد مس در بدن، گام مؤثری برداریم./ایرناپلاس