دوبیتی‌خوانی از کجا آمده است؟
هوشنگ جاوید ـ پژوهشگر موسیقی اقوام و عضو شورای علمی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران ـ با بیان جملات بالا، درباره اینکه دوبیتی به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شود، عنوان کرد: دوبیتی ابتدا به صورت عاشقانه بوده ولی در طول تاریخ ۱۲۰۰ ساله‌ای که دارد، به دسته‌های مختلفی تقسیم شده است. یکی از آن دسته‌ها، دوبیتی‌های سوگ است. دوبیتی‌های اجتماعی، حماسی، فراغ، هجران، طنز، کار و لالایی هم داریم. در قرن حاضر متأسفانه به دلیل اینکه شکل اجتماع به طور کلی تغییر پیدا کرده و جامعه به شکل مدرن درآمده، دوبیتی کم‌کم رخت بسته است.
این پژوهشگر موسیقی اضافه کرد: از قرن سوم، چهارم به بعد دوبیتی‌های زیادی به زبان‌ها و گویش‌های مختلف پدید می‌آید و شاعران دوبیتی‌سرا حتی در تاریخ می‌درخشند و بین جوامع معروف می‌شوند. مثلاً در قوم بختیاری، دوبیتی‌های اسکندر معروف است. در گیلان هم دوبیتی داریم که به آن «پهلوی» می‌گویند. در سیستان و بلوچستان به «سیتک» و در تالش به «دستون» معروف است.
جاوید درباره نحوه اجرای این دوبیتی‌خوانی‌ها گفت: در هر جایی بسته به عادت‌های آوازی و لحن‌های آوازی که دارند متفاوت است. مثلاً وقتی پهلوی‌های گیلان را می‌شنویم متوجه می‌شویم این‌ها تفاوت‌شان به سبب لحن‌های موسیقایی است.
او با اشاره به اینکه اصولاً هنر دوبیتی‌خوانی در اختیار دو جامعه کشاورزان و شبانان بوده است، ادامه داد: وقتی جلوتر می‌آییم و مسئله صنعت و معماری هم جای خود را پیدا می‌کند، دوبیتی‌های بنّاها و معماران را می‌شنویم. حتی دوبیتی عرفانی داریم که به آن «هراره» می‌گفته‌اند و توسط ابوسعید ابوالخیر ایجاد شده است. هراره‌خوانی در مقطعی در ایران ممنوع بود، چون فکر می‌کردند واژگان خاص ضدخدایی دارد. بعدها متوجه می‌شوند که اشتباه کرده‌اند و همین هراره باعث می‌شود که دوبیتی‌های معنوی و عرفانی پدید بیاید.
این پژوهشگر موسیقی اظهار کرد: از جنوب خراسان شاعرانی مانند قاضی جلال‌الدین فقهی سلجوقی را داریم که دوبیتی‌های عارفانه می‌گوید و دیوان‌های خاصی گفته‌اند. در استان‌های دیگر نیز شاعران زیادی داریم که دوبیتی گفته‌اند و دوبیتی‌های زیبایی دارند. امروزه هم هنر خواندن آن کمرنگ شده و هم سرودن آن. در جشنواره امسال می‌خواهیم هم بازشناسی دقیقی در این خصوص داشته باشیم، هم اینکه این موضوع به نوعی مجدداً با فرهنگ روز جامعه رواج پیدا کند تا کاربردهای نو داشته باشد.
جاوید عنوان کرد: دوبیتی حدود ۱۴ منظر دارد که از همه این منظرها به دوبیتی نگاه می‌کنیم. آدم‌هایی هم که انتخاب می‌شوند تا به جشنواره موسیقی نواحی بیایند، افرادی هستند که هر کدام‌شان در ارائه یک جلوه دوبیتی تخصص دارند. مثلاً یک نفر صرفاً دوبیتی‌های مذهبی می‌خواند و یکی دیگر دوبیتی‌های حماسی.
وی در پایان بیان کرد: در بخش پژوهش سعی کرده‌ایم آثاری در این زمینه معرفی کنیم تا نسل جوان آن‌ها را بشناسند. منابعی هم معرفی خواهیم کرد تا بدانند به کجا مراجعه کنند. از شاعران رسمی کشور ایران پس از رودکی و باباطاهر، خود مولانا دوبیتی‌هایی دارد که آن کتاب فقط یک‌بار در ایران چاپ شده است.