باکتری‌های مرده‌ای که به سلامت انسان کمک می‌کنند
در یک مطالعه مروری مشخص شد که استفاده از اجزای باکتری‌های غیرزنده و تولیدات آن‌ها در مواد غذایی می‌تواند خواص ضدالتهابی، تعدیل سیستم ایمنی، پیشگیری از چاقی، تعدیل فشار خون، کاهندگی کلسترول خون، متوقف ساختن تکثیر سلولی، آنتی‌اکسیدانی و ضد سرطانی داشته باشد.
در دستگاه گوارش انسان، باکتری‌های مختلفی زندگی می‌کنند که به بهتر کردن گوارش غذا کمک زیادی می‌کنند. هر گونه تغییر در تعداد و نوع این باکتری‌ها می‌تواند منجر به بیماری‌های مختلفی شود.
امروزه استفاده از باکتری‌ها برای فراسودمند کردن مواد غذایی رونق زیادی پیدا کرده است. این باکتری‌ها می‌توانند اثرات زیادی در سلامت افراد داشته باشند. باکتری‌های زنده‌ای که برای فراسودمند کردن محصولات استفاده می‌شوند، «پروبیوتیک» نام دارند.
در سال‌های اخیر برای بهتر کردن خواص پروبیوتیک‌ها، از «پست‌بیوتیک‌ها» استفاده می‌کنند. پست‌بیوتیک‌ها؛ باکتری‌های غیر زنده‌ای هستند که اگر در میزان کافی استفاده شوند، برای سلامتی انسان مفید هستند. پست‌بیوتیک‌ها می‌توانند حاوی سلول‌های میکروبی غیرفعال، مواد موجود در دیواره باکتری‌ها و درون آن‌ها و مواد تولیدی توسط آن‌ها مثل آنزیم‌ها، اسید‌های آلی و ... باشند که در زمان زنده بودن سلول‌های میکروبی ترشح‌شده‌اند یا پس از تجزیه شدن آن‌ها در محیط روده میزبان آزاد می‌شوند.
پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تبریز و دانشگاه صنعتی شاهرود، در مطالعه‌ای مروری خواص محصولات پست‌بیوتیک را مطالعه کردند. عزیز همایونی راد، حسین صمدی کفیل پژوهشگرانی بودند که با مشارکت همکارانشان در انجام این مطالعه همکاری داشتند.
در این مطالعه مروری ترکیبات پست‌بیوتیک معرفی شدند و چالش‌های پیشرو در تولید صنعتی آن‌ها و چگونگی توسعه و گسترش این نوع مواد غذایی مورد بررسی قرار گرفت.
برای انجام این مطالعه مروری با مراجعه به پایگاه‌های اطلاعاتی، مطالعاتی که در بازه زمانی ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ به استخراج و شناسایی پست‌بیوتیک پرداخته بود، جمع‌آوری شد.
از میان مقاله‌های جمع‌آوری شده تنها ۲۲ مقاله در راستای اهداف و معیار‌های مطالعه بودند که پژوهشگران آن‌ها را مورد بررسی قرار دادند.
ویژگی‌های پست‌بیوتیک‌ها
طبق مطالعات بررسی شده؛ حدود ۸۰ درصد از اثرات سلامت‌بخش میکروبیوم مفید روده وابسته به زنده میکروب‌ها (پروبیوتیک) و ۲۰ درصد از آن وابسته به فرم غیر زنده یا محصولات مترشحه آن (پست‌بیوتیک) است. ولی بررسی‌ها نشان داده از آن‌جایی که در سلول‌های زنده نیز مقدار زیادی ترکیبات غیرزنده وجود دارد، بخش عمده‌ای از اثرات مفید فرآورده‌های پروبیوتیک به مربوط به ترکیبات غیرزنده باکتری‌ها (پست‌بیوتیک) است؛ بنابراین پست‌بیوتیک‌های همان اجزای غیرزنده سلول‌های پروبیوتیک هستند که توسط باکتری‌های زنده تولید می‌شوند و چنان‌چه در مقدار کافی دریافت شوند، اثرات سلامت‌بخش در میزبان به جای می‌گذارند.
پست‌بیوتیک‌ها می‌توانند خواص ضدالتهابی، تعدیل سیستم ایمنی، پیشگیری از چاقی، تعدیل فشار خون، کاهندگی کلسترول خون، متوقف ساختن تکثیر سلولی، آنتی‌اکسیدانی و ضد سرطانی داشته باشند.
ویژگی‌های مفید پست‌بیوتیک‌ها گاهی مشابه باکتری‌های والد خود است و گاهی با آن‌ها متفاوت هستند.
نحوه ساخت پست‌بیوتیک‌ها
فرآیند تخمیر یکی از مهم‌ترین روش‌های تولید پست‌بیوتیک‌ها به صورت طبیعی است و باکتری‌ها به صورت طبیعی و از طریق تخمیر می‌توانند مواد مختلفی تولید کنند.
علاوه‌بر این روش می‌توان از روش‌های آزمایشگاهی مختلف برای ساخت همان ترکیبات به شکل خالص‌تر و عملکرد بهتر، استفاده کرد. برای مثال برخی از پست‌بیوتیک‌ها را می‌توان از طریق انهدام سلول‌های باکتری والد با روش‌های مختلف تولید کرد.
تولید پست‌بیوتیک‌ها با بیشترین بازده و حفظ ویژگی‌های مفید آن‌ها از مهم‌ترین اهداف است. به همین خاطر حرارت‌دهی و استفاده از فرمالین، برای از بین‌بردن باکتری والد؛ بیشترین کارایی را نسبت به روش‌های دیگر دارد.
صدور مجوز برای غذا‌های فراسودمند پست‌بیوتیکی
غذا‌های فراسودمند معمولا حاوی یک یا چند ترکیب زیست‌فعال هستند که مصرف آن‌ها نسبت به غذا‌های معمول با سوخت‌وساز بیشتری همراه است. اصولا این نوع محصولات برای ارتقای سلامت و یا پیشگیری از برخی بیماری‌ها استفاده می‌شوند. به همین خاطر قیمت نسبی آن‌ها نسبت به سایر مواد غذایی معمول بیشتر است و نظارت آن‌ها اهمیت بیشتری دارد.
صدور مجوز برای فروش این محصولات نیازمند مراحل بیشتری است. چراکه علاوه بر رعایت موازین فرآورده‌های معمول غذایی، باید موزینی برای بررسی کارایی، دسترسی زیستی و ایمنی محصولات فراسودمند نیز انجام شود.
برای تجاری‌سازی و کسب مجوز ابتدا باید جزئی که دارای فعالیت زیستی است، شناسایی شود و پیش از اضافه کردن آن باید کارایی و پایداری آن و همچنین نیمه‌عمر آن برای برآورد مدت زمان مصرف نیز مورد بررسی قرار گیرد. ایمنی این محصولات نیز باید به تنهایی و در کنار سایر اجزای غذای مورد نظر تعیین شود.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ پست‌بیوتیک‌ها را می‌توان به عنوان جایگزین ایمن پروبیوتیک‌ها استفاده کرد چرا که این ترکیبات عملکردی شبیه به پروبیوتیک‌ها دارند و به جای افزودن گونه‌های جدید باکتری به روده، می‌توانند پروبیوتیک‌های دستگاه گوارش را توسعه دهند.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «خواص سلامت‌بخش غذا‌های فراسودمند پست‌بیوتیک» در فصل‌نامه تعالی بالینی منتشر شده است.
امروزه استفاده از باکتری‌ها برای فراسودمند کردن مواد غذایی رونق زیادی پیدا کرده است. این باکتری‌ها می‌توانند اثرات زیادی در سلامت افراد داشته باشند. باکتری‌های زنده‌ای که برای فراسودمند کردن محصولات استفاده می‌شوند، «پروبیوتیک» نام دارند.
در سال‌های اخیر برای بهتر کردن خواص پروبیوتیک‌ها، از «پست‌بیوتیک‌ها» استفاده می‌کنند. پست‌بیوتیک‌ها؛ باکتری‌های غیر زنده‌ای هستند که اگر در میزان کافی استفاده شوند، برای سلامتی انسان مفید هستند. پست‌بیوتیک‌ها می‌توانند حاوی سلول‌های میکروبی غیرفعال، مواد موجود در دیواره باکتری‌ها و درون آن‌ها و مواد تولیدی توسط آن‌ها مثل آنزیم‌ها، اسید‌های آلی و ... باشند که در زمان زنده بودن سلول‌های میکروبی ترشح‌شده‌اند یا پس از تجزیه شدن آن‌ها در محیط روده میزبان آزاد می‌شوند.
پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تبریز و دانشگاه صنعتی شاهرود، در مطالعه‌ای مروری خواص محصولات پست‌بیوتیک را مطالعه کردند. عزیز همایونی راد، حسین صمدی کفیل پژوهشگرانی بودند که با مشارکت همکارانشان در انجام این مطالعه همکاری داشتند.
در این مطالعه مروری ترکیبات پست‌بیوتیک معرفی شدند و چالش‌های پیشرو در تولید صنعتی آن‌ها و چگونگی توسعه و گسترش این نوع مواد غذایی مورد بررسی قرار گرفت.
برای انجام این مطالعه مروری با مراجعه به پایگاه‌های اطلاعاتی، مطالعاتی که در بازه زمانی ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ به استخراج و شناسایی پست‌بیوتیک پرداخته بود، جمع‌آوری شد.
از میان مقاله‌های جمع‌آوری شده تنها ۲۲ مقاله در راستای اهداف و معیار‌های مطالعه بودند که پژوهشگران آن‌ها را مورد بررسی قرار دادند.
ویژگی‌های پست‌بیوتیک‌ها
طبق مطالعات بررسی شده؛ حدود ۸۰ درصد از اثرات سلامت‌بخش میکروبیوم مفید روده وابسته به زنده میکروب‌ها (پروبیوتیک) و ۲۰ درصد از آن وابسته به فرم غیر زنده یا محصولات مترشحه آن (پست‌بیوتیک) است. ولی بررسی‌ها نشان داده از آن‌جایی که در سلول‌های زنده نیز مقدار زیادی ترکیبات غیرزنده وجود دارد، بخش عمده‌ای از اثرات مفید فرآورده‌های پروبیوتیک به مربوط به ترکیبات غیرزنده باکتری‌ها (پست‌بیوتیک) است؛ بنابراین پست‌بیوتیک‌های همان اجزای غیرزنده سلول‌های پروبیوتیک هستند که توسط باکتری‌های زنده تولید می‌شوند و چنان‌چه در مقدار کافی دریافت شوند، اثرات سلامت‌بخش در میزبان به جای می‌گذارند.
پست‌بیوتیک‌ها می‌توانند خواص ضدالتهابی، تعدیل سیستم ایمنی، پیشگیری از چاقی، تعدیل فشار خون، کاهندگی کلسترول خون، متوقف ساختن تکثیر سلولی، آنتی‌اکسیدانی و ضد سرطانی داشته باشند.
ویژگی‌های مفید پست‌بیوتیک‌ها گاهی مشابه باکتری‌های والد خود است و گاهی با آن‌ها متفاوت هستند.
نحوه ساخت پست‌بیوتیک‌ها
فرآیند تخمیر یکی از مهم‌ترین روش‌های تولید پست‌بیوتیک‌ها به صورت طبیعی است و باکتری‌ها به صورت طبیعی و از طریق تخمیر می‌توانند مواد مختلفی تولید کنند.
علاوه‌بر این روش می‌توان از روش‌های آزمایشگاهی مختلف برای ساخت همان ترکیبات به شکل خالص‌تر و عملکرد بهتر، استفاده کرد. برای مثال برخی از پست‌بیوتیک‌ها را می‌توان از طریق انهدام سلول‌های باکتری والد با روش‌های مختلف تولید کرد.
تولید پست‌بیوتیک‌ها با بیشترین بازده و حفظ ویژگی‌های مفید آن‌ها از مهم‌ترین اهداف است. به همین خاطر حرارت‌دهی و استفاده از فرمالین، برای از بین‌بردن باکتری والد؛ بیشترین کارایی را نسبت به روش‌های دیگر دارد.
صدور مجوز برای غذا‌های فراسودمند پست‌بیوتیکی
غذا‌های فراسودمند معمولا حاوی یک یا چند ترکیب زیست‌فعال هستند که مصرف آن‌ها نسبت به غذا‌های معمول با سوخت‌وساز بیشتری همراه است. اصولا این نوع محصولات برای ارتقای سلامت و یا پیشگیری از برخی بیماری‌ها استفاده می‌شوند. به همین خاطر قیمت نسبی آن‌ها نسبت به سایر مواد غذایی معمول بیشتر است و نظارت آن‌ها اهمیت بیشتری دارد.
صدور مجوز برای فروش این محصولات نیازمند مراحل بیشتری است. چراکه علاوه بر رعایت موازین فرآورده‌های معمول غذایی، باید موزینی برای بررسی کارایی، دسترسی زیستی و ایمنی محصولات فراسودمند نیز انجام شود.
برای تجاری‌سازی و کسب مجوز ابتدا باید جزئی که دارای فعالیت زیستی است، شناسایی شود و پیش از اضافه کردن آن باید کارایی و پایداری آن و همچنین نیمه‌عمر آن برای برآورد مدت زمان مصرف نیز مورد بررسی قرار گیرد. ایمنی این محصولات نیز باید به تنهایی و در کنار سایر اجزای غذای مورد نظر تعیین شود.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ پست‌بیوتیک‌ها را می‌توان به عنوان جایگزین ایمن پروبیوتیک‌ها استفاده کرد چرا که این ترکیبات عملکردی شبیه به پروبیوتیک‌ها دارند و به جای افزودن گونه‌های جدید باکتری به روده، می‌توانند پروبیوتیک‌های دستگاه گوارش را توسعه دهند.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «خواص سلامت‌بخش غذا‌های فراسودمند پست‌بیوتیک» در فصل‌نامه تعالی بالینی منتشر شده است.
ارسال نظرات