دوستت دارم اما تلفن همراهم را بیشتر!

«فابینگ» یکی از عارضه‌ها و شاید به تعبیری دیگر، بیماری‌های مجازی است که کیفیت و گاه کلّیت زندگی کاربران تلفن همراه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. این بیماری گاهی چنان جدی می‌شود که به مرحله «اعتیاد» می‌رسد. فرد مبتلا انقدر سر در گریبان تلفن همراهش فرو می‌برد که یک روز به خودش می‌آید و می‌بیند بقیه ناچار او را با همان تلفن همراه محبوبش تنها گذاشته اند، چون دیگرتحمل رفتار «من اندر میان جمع و دلم جای دیگری است» او از حوصله و توان خارج شده. مهمترین نشانه مبتلایان به این بیماری، شاید همان نگاه‌های مداوم و دزدکی به تلفن همراه موقع حرف زدن و تعامل با دیگران باشد. سر این افراد مدام در گوشی است حتی وقتی در حال صحبت کردن ما با آن‌ها یا آن‌ها با ما هستند. صحنه آشنایی نیست؟!

غواصانی که تنها ماندند

بی خبری و تنهایی، درد کمی نیست. گاهی حتی ترسناک هم می‌شود. برای همین، بشر دست بکار شده تا اسباب ارتباطات جمعی را فراهم کند تا در کسری از ثانیه با عزیزمان در آن سر دنیا تماس تصویری بگیریم یا برایش پیام مولتی مدیا ارسال کنیم. اخبار هم لحظه به لحظه مخابره می‌شوند. رسانه‌های رسمی و رسانه‌های مکمل در شبکه‌های مجازی در قالب گروه و کانال ها، کوچکترین رویداد‌های جذاب جهان را منتشر می‌کنند. ما در دنیای از امکانات و اطلاعات غوطه ور شده ایم. کارشناسان به این حالت «غواصی» در دنیای ارتباطات و مجازی می‌گویند. روانشناسان و کارشناسان فضای مجازی هم مقاله‌ها و تحقیقات مختلفی منتشر کرده اند که شاید بهترین و کوتاه‌ترین جمله برای بیان چکیده اش این معنا این باشد؛ بشر رو به انزواست. حالا باید پرسید این امکانات موفق عمل نکرده یا نقص را باید در چگونگی استفاده کاربران جستجو کرد؟ پاسخ به این سئوال، بحث مفصلی خواهد بود. #سواد_رسانه_ای مدتی است به کمک آمده و عارضه‌هایی مثل فابینگ را معرفی می‌کند و درباره آن هشدار می‌دهد. دریافت و توجه به موقع به این هشدار، ناجی ما در جهان مجازی خواهد بود.

فهرستِ سیاهی، نشوید!

اگر بیماری‌های مجازی این روز‌ها از بیماری‌های واقعی سبقت نگرفته باشند، عقب هم نمانده اند. این را اخباری از عارضه صنعتی شدن چرخه زندگی و سرعت عجیب رشد تکنولوژی‌ها نشان داده است. دنیای تکنولوژی، اینترنت، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی شانه به شانه امکانات، تسهیل و سرعت بخشی به جستجوی اطلاعات و ارتباطات، عارضه‌هایی هم دارند. گاه این آسیب و آفت‌ها چنان پیش می‌روند که سلامت و امنیت کاربر خود را در فضای واقعی زندگی اش تحت تاثیر قرار می‌دهند و مخدوش می‌کنند مانند فابینگ. بهترین عبارت فارسی کوتاه مترادف برای این عارضه شاید همین کلمه باشد؛ فردی که خیلی سرش توی گوشی است. «اِما سپپلو»، روانشناس دانشگاه «استنفورد» و نویسنده کتاب «مسیر خوشبختی»، می‌گوید: «هرچند فابینگ به این معنی است که شما از طریق رسانه‌های اجتماعی یا پیام کوتاه با کسی ارتباط برقرار می‌کنید، اما در واقع می‌تواند روابط حضوری و لحظه‌ای شما را به شدت مختل کند.» به مبتلایان فابینگ می‌توان گفت که نادیده گرفتن آن‌هایی که با شما صحبت می‌کنند با توجه و نگاه کردن مدام به تلفن همراهتان از یک جا به بعد هیچ توضیح قابل قبولی ندارد. دیگران یا با شما مقابله به مثل می‌کنند که البته این به ضرر خودشان است، چون کم کم آن‌ها هم دچار می‌شوند. شاید هم ارتباط کلامی و عاطفی شان را کم کنند. به مرور حتی ممکن است شما را در فهرست سیاه خود قرار دهند. چون زمان‌هایی که با علاقه و انرژی به شما محبت و توجه می‌کردند، نگاهتان به تلفن همراهتان دوخته بود.

ورود فابینگی‌ها ممنوع!

برخی آمار‌ها می‌گویند که حدود سه چهارم مردم کشور، دست کم یک تلفن همراه هوشمند دارند. افرادی که تلفن‌های ساده دارند، به طور نسبی از فابینگ در امان هستند. دایره دریافت و ارسال در این نوع تلفن‌ها بسیار محدود است به پیامک و نهایتاً بلوتوث ختم می‌شود، اما در نسل تلفن‌های هوشمند، این دامنه وسیع‌تر و به عبارتی مدیا محور شده. امکان اتصال به اینترنت، استفاده از شبکه‌های مجازی، پلتفرم‌های اجتماعی و ارتباطی بیشتر به فابینگ دامن زده است. در آنِ واحد کاربر می‌تواند فیلم، عکس، پیامک، اشتراک گذاری آنلاین و بلوتوث را استفاده و تجربه کند. امکانی که هم مفید است هم فریبنده. گاهی چنان جای خود را در زندگی فرد باز می‌کند و حس تنوع طلبی و کنجکاوی او را اقناع که ریتم زندگی او بیرون از دنیای تلفن همراه، سرد، کند و کم تنوع و کسل کننده می‌شود. این، در کشور‌های پیشرفته حالا یک عارضه شناخته شده است. لوگوی فابینگ ممنوع! یا فابینگ توقف! و نه به فابینگ! روی تیشرت، لیوان، لوازم کاربردی بکار برده می‌شود تا توجه مردم به این آسیب مجازی بیشتر جمع شود. آن‌ها از یک راه رفته با ما صحبت می‌کنند و هزینه‌های این عارضه را پرداخته اند. ۷۵ درصد جمعیت کشورمان در معرض این عارضه بالقوه هستند و این آمار کمی نیست.

استخدام هوش و حواس!

در برخی کشور‌ها کار مبتلایان فابینگ به جایی رسیده که هر چند به صورت محدود و کم، اما برخی از افراد قشر متمول مبتلا به این بیماری کسی را استخدام می‌کنند تا هنگام عبور از خیابان و انجام کار‌هایی که نیاز به تمرکز دارد نقش «هوش و حواس» فرد فابینگی را بازی کند. در این مرحله بیماری فرد به مرحله عمیقی رسیده و دچار «اعتیاد مجازی» شده است. ویدئو‌های منتشر شده در اینستاگرام درباره این افراد را باید دید. فردی چنان جذب یک بازی آنلاین است که به ندرت سر از گوشی بر می‌دارد. فردی را که استخدام کرده موقع خوردن قاشق غذا را به سمت دهان او می‌برد. او را از خیابان رد می‌کند. کار‌های بانکی و شخصی و حتی مراحل اولیه ملاقات‌های عاطفی و احساسی کارفرمای فابینگی خود را انجام می‌دهد! آمار‌های این کشور‌ها از آثار سوء فابینگ قابل تأمل است.

تاثیر نامطلوب بر عواطف فردی، زناشویی، خانوادگی و اجتماعی، دلسردی زوجین برای بچه دار شدن، درگیری و خشونت‌های عاطفی، خیانت و مشکلات اخلاقی و بزه، عارضه‌های جسمی مانند اختلال در بینایی، خواب، آرامش، مشکلات حرکتی و... دراین آمار‌ها بررسی شده است. این نتایج برای علاقمندان با حوصله و مهارت به خرج دادن در جستجو قابل دسترسی است.

وقتی فابینگ، مسری می‌شود

طبق تحقیقاتی که سال ۲۰۱۳ انجام شده است، کودکان و نوجوانانی که والدینشان به فابینگ دچارند ۶۰ درصد بیش از دیگر گروه همسالان در خطر آسیب‌های روحی و اجتماعی قرار دارند. جوانان و نوجوان مبتلا به این عارضه، در انتخاب دوست ناکام می‌مانند. دوستان مجازی که صلاحیتشان به اندازه دنیای واقعی ملموس و قابل محک زدن نیست، راه‌هایی مانند اینترنت سیاه، خشن و جنسی را برای آن‌ها فراهم می‌کنند.

فرش قرمزی که «فریبنده» پهن می‌شود و به انحطاط، خشونت، جرائم، اعتیاد و مشکلات اخلاقی می‌رسد. فابینگ مسری است؛ کودکانِ تنها مانده، راه پدر و مادرشان را پیش می‌گیرند و به گوشی پناه می‌برند. نتایج تحقیقات بعضی موسسه‌ها کاملاٌ ملموس و عینی و هشدار دهنده است. طبق این ارزیابی‌ها که از طریق پرکردن پرسشنامه‌های دقیق به دست آمده، فرد مبتلا به فابینگ نشانه‌هایی از این قبیل دارد. هرجا برود وسواس گونه و هراسان دنبال پریز می‌گردد تا از شارژ تلفن همراه خیالش آسوده شود و اگر پیدا نکند، به شدت کلافه می‌شود. گاه حتی به سرعت بر می‌گردد و آنجا را ترک می‌کند. بدون تلفن همراه خوابش نمی‌برد. دیروقت می‌خوابد و دیر بلند می‌شود. تا چشم باز می‌کند، تلفن خود را توی دست می‌گیرد و اگر پیدا نکند از جا می‌پرد و مشوش می‌شود. از طبیعت گردی‌های طولانی هراس دارد، چون طبیعت بستر مناسبی برای شارژ تلفن همراهش ندارد. اگر در جمع و فضا‌هایی قرار بگیرد که نتواند از تلفن خود استفاده کند، کلافه می‌شود. مکالمه و ارتباط مطلوبی با دیگران ندارد. بیقرار می‌شود و نمی‌تواند یکجا بنشیند. تمرکز ندارد، شادی و ناراحتی اش در مقایسه با دیگر حاضران سطحی است.

این اعتیاد هم قابل ترک است

«شبکه‌های اجتماعی می‌توانند احساس افسردگی را بدتر کنند و هرچه بیشتر از رسانه‌های اجتماعی استفاده کنید، احتمال احساس افسردگی یا اضطراب شما بیشتر است.» این جملات بخشی از متن یک کتاب علمی- تحقیقاتی است؛ کتاب «کامپیوتر و رفتار انسانی» (Computers and Human Behavior). برای اینکه ارزیابی از وضع خودمان داشته باشیم، باید به این موضوع دقت کنیم. اگر تلفن ما همیشه با ماست، چون می‌ترسیم تماس، اخبار، اتفاقات روز را در لحظه از دست بدهیم، احتمالاً دچار فابینگ هستیم. به خصوص موقع مطالعه، غذا خوردن، خواب، صحبت کردن با دیگران. فابینگ درجه‌های مختلفی دارد، این عارضه در مراحل اولیه درمان ساده تری دارد. با این حال این راهکار‌ها بسیار اثر دارد. با حالت «دور از دسترس»، «پرواز» و «مزاحم نشوید» یا همان سایلنت شروع کنیم. با تنظیم گوشی روی این حالت ها، هنگام معاشرت، استراحت و غذا خوردن پیام دریافت نمی‌کنیم. اوایل سخت است، اما وقتی طعم خوش ارتباط با دیگران، لذت بردن از یک منظره یا مزه خوب یک غذا و خواب با کیفیت را چشیدیم، بقیه راه را با اشتیاق ادامه می‌دهیم. یک راه دیگر؛ فاصله فیزیکی خودمان را باید با تلفن همراه بیشتر کنیم هربار آن را چک کردیم، دوباره حتماً همان جا بگذاریم و برگردیم. طی کردن مدام این راه باعث می‌شود به مرور خسته شویم و صرف نظر کنیم. موقع آمدن به خانه تلفن همراه را جایی مشخص بگذاریم یا به یکی از اعضای خانواده تحویل بدهیم تا در صورت تماس و پیام ضروری ما را مطلع کند.

متن پیامک: تو را دوست دارم

اگر کسی فابینگ دارد، چطور می‌توانیم به او کمک کنیم؟ وقتی با ما صحبت می‌کند با اشتیاق تلفن را کنار بگذاریم. به صورتش خیره شویم و به دقت به حرف هایش گوش کنیم. کنش گرانه گوش کنیم و اصلاً بین صحبت هایش نپریم یا قضاوت نکنیم. اگر ناراحت است ما هم همراهی کنیم یا اگر خاطره جالبی تعریف می‌کند، بخندیم این بهترین تاثیر ما روی او و به تعبیری؛ پاداش انگیزشی برای اوست. اگر نکته جالبی از تلفن همراه دید و تعریف کرد واکنش نشان بدهیم و همراهی کنیم، اما اگر خودش صحبتی را مطرح کرد، بیشتر دقت کنیم و بهتر واکنش نشان بدهیم. به مرور متوجه می‌شود، خودش برای ما جذاب‌تر است تا اطلاعاتی که به واسطه تلفن همراه مطرح می‌کند. هرگز مقابله به مثل نکنیم وقتی با ما صحبت می‌کند خودمان را با تلفن همراه سرگرم نکنیم. این کار دو عارضه دارد. نخست او را از خودمان دلسرد و به تلفن همراه وابسته‌تر می‌کنیم. همچنین ممکن است به مرور زمان خودمان هم دچار همین عارضه شویم. وقتی اطلاعات جدیدی از فضای مجازی مطرح کرد، نگوییم که خودمان قبلاً آن را خوانده یا دیده ایم.

این کار او را بیشتر در این ورطه می‌اندازد که با ما و دیگران برای اطلاعات دست اول رقابت کند؛ اعتیاد او شدیدتر می‌شود. از او کمک بخواهیم و جملات کنایه آمیز استفاده نکنیم که: اگر گوشی اجازه می‌دهد فلان کار را انجام بده! یا خسته شدم، من کار کنم تو مدام با تلفنت مشغولی! در عوض بگوییم: چقدر خوب خرید می‌کنی، کیفیت شان عالی بود، امروز خرید داریم. با این جملات حس ارزشمندی و حمایت گرانه فرد را بیدار می‌کنیم. حس خوبی از این مشارکت فعال و قدردانی ما می‌چشد. به مرور زمان همراهی با ما را به تلفن همراه ترجیح می‌دهد. حتی می‌توانیم با او صحبت کنیم و بگوییم که فابینگ او اثر بدی روی روابط ما دارد. اگر گفتن رو در رو سخت است، خلاق باشیم. ایمیل‌های محبت آمیز بدهیم، پیغام صوتی بگذاریم او را از طریق فضای مجازی؛ همان فضای محبوبش آگاه کنیم. این ترفند را گاهی انجام دهیم، اما درست و کامل. او نباید عادت کند که همه حرف‌ها را مجازی بزنیم. این شیوه باید او را به دنیای واقعی بکشاند نه ما را به دنیای مجازی او.