سنت ایرانیان دوره قاجار در عید غدیر
مردم و شاهان و حکام دوران قاجار هر سال جشن‌هایی برای عید‌غدیر برگزار می‌کردند؛ پر از شیرینی و شربت و خوراکی و دید‌و‌بازدید و سرگرمی. عموم ایرانیان نیز رسمی دیرینه داشتند تا «اشرف‌الاعیاد» برای زندگی‌شان فرخنده و متبرک شود.
ایرانیان قرن‌ها عید غدیر را جشن می‌گرفتند؛ جشنی خودمانی و غیررسمی. تا اینکه در دوره آل بویه در قرن چهارم هجری غدیر یک جشن عمومی و یک روز تعطیل در تقویم ایرانی شد. ۵۰۰ سال بعد هم که شاه اسماعیل صفوی، مذهب تشیع را مذهب رسمی ایران اعلام کرد، غدیر شد جشن بزرگ ایرانی‌ها؛ یک جشن ملی و یکی از اعیاد رسمی. از آن زمان تا قرن‌ها در دوران افشاریه و زندیه و قاجار در روز عید غدیر جشن‌های مختلفی در حرم امامزاده‌ها (ع) و اماکن مقدسه و مساجد برگزار می‌شد؛ از همه مفصل‌تر در حرم رضوی. حدود ۲۲۰ برگه سند از جشن‌های باشکوه عید غدیر که در دوره قاجار در حرم امام رضا (ع) برگزار شده در آستان قدس رضوی باقی مانده است. این جشن‌ها معمولا هر سال در صحن عتیق اجرا می‌شد و با چراغانی آستان، توزیع شربت و شیرینی، خطبه‌خوانی و انعام دادن به کارکنان توسط حاکمان و والیان همراه بود. در پایتخت و سایر شهر‌ها نیز جشن‌های کوچک‌تری برپا می‌شد.
خاطره ناصرالدین قاجار از عید غدیر
در دوره قاجار به مناسبت عید غدیر در دربار مراسم «سلام» برگزار می‌شد؛ مراسمی مخصوص دیدار اعیان و شاهزادگان با شاه یا دیدار مردم عادی با شاه. ناصرالدین قاجار درباره عید غدیر در سال ۱۲۵۵ شمسی در خاطراتش آورده است: «عید غدیر رسید، شب عید غدیر بیرون شام خوردم، عمارات جدید و نارنجستان چراغان شد، اغلب پیشخدمت‌ها بودند... امین‌حضور، عضدالملک، عکاس، فرخ‌خان و ... و ... و ... بودند. خواننده‌های مردانه همه آمدند... الحمدلله خوش گذشت. روزش هم در همان تالار جدید سلام شد.»
هر‌کس هنری داشت، رو می‌کرد!
در شهر‌های مختلف سراسر ایران در روز غدیر مردم گرد می‌آمدند و عید را به خوبی و خوشی می‌گذراندند. بنا به روایات در شهر‌های بزرگ خیمه‌هایی نیز برپا می‌شد تا جمعیت در مکانی مسقف، جایی برای جشن گرفتن داشته باشند. پذیرایی قسمت اصلی جشن بوده و سرگرمی هم به فراخور و هر چه مهیا می‌شد. به قول «هیزش برگش»، سفیر آلمان در دربار ناصرالدین قاجار، ایرانیان «به طور مفصل» این روز را جشن می‌گیرند.
سرگرمی‌های مردم ساده‌دل ایران در مراسم روز عید چگونه بوده است؟ گویا هر کسی هر هنری داشته رو می‌کرده. «آدام اولئاریوس» دانشمند و سیاح آلمانی در سفر به ایران شاهد یکی از این جشن‌ها بوده که با برگزاری مسابقات ورزشی از جمله دویدن و تیراندازی همراه شده است. وی در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «روز اول مارس ایرانی‌ها جشنی برپا می‌کنند که آن را غدیر می‌نامند… با توجه به این موضوع خان دوباره از ما در کنار رودخانه در جایی باصفا نزدیک خیمه با طرزی باشکوه پذیرایی کرد. در این مراسم سرگرمی‌های زیاد تهیه دیده بودند. چند نفر به طرز ماهرانه می‌پریدند... و شعبده‌بازی و تردستی می‌کردند. جالب توجه رقص زیبایی بود که پسربچه‌ای در حالی که دو سنج کوچک که بر آن یک دسته نوار گره خورده ابریشمین و دراز آویزان بود و آن‌ها را هنگام زدن بر یکدیگر به حرکت درمی‌آورد و نمایش می‌داد... خارج از خیمه، مردم معمولی نیز هرکسی اگر هنری داشت به معرض نمایش می‌گذاشت. آنان سرگرمی‌های زیادی برای خود داشتند... شخص خان تیراندازی دقیق خود را آزمایش کرد و توانست تار مویی از اسب را که در دست پسربچه خودش بود با تیر بزند. از فاصله شش قدمی، همچنین سیبی را به سوی آسمان پرتاب کردند و وی در بازگشت با تفنگ، سیب را هدف قرار داد.»
سنت‌های ایرانی عید غدیر
از جشن و سرگرمی که بگذریم در دوره قاجار، مردم سنتی قدیمی هم برای روز عید غدیر داشتند. از اسناد تاریخی چنین بر‌می‌آید که اطعام سادات، علما، طلاب علوم، ساکنان مدارس وقفی و همچنین فقرا و نیازمندان محله‌ها در روز عید غدیر از زمان صفویان، سنتی رایج میان ایرانیان بوده است. یک سنت مهم نیز برپایی مراسم عقد اخوت بوده است؛ انجام یک مستحب دینی برای بهبود پیوند‌های اجتماعی. آن‌طور که «ژان ـ باتیست فُوریه» (Jean-Baptiste Feuvrier) پزشک فرانسوی دربار ناصرالدین قاجار در خاطراتش می‌نویسد: «یکی از آداب این روز، صیغه عقد اُخوت یا برادری در بین مردان است؛ دو تا دوست با رفتن به پیش روحانی محله و با خواندن صیغه برادری تا آخر عمرشان مثل برادر برای هم باقی می‌مانند.»
ارسال نظرات