تاثیرات شگرف تغذیه با شیرمادر برای نوزاد

مرضیه بخشنده در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه از نظر علمی بهترین تغذیه برای شیرخواران و نوزادان تغذیه با شیر مادر است، گفت: شیر مادر فواید بسیار زیادی نسبت به سایر شیرها برای کودک دارد به عنوان مثال ایجاد رابطه عاطفی میان مادر و کودک یکی از همین فواید است که می‌تواند به پذیرش نقش مادری نیز کمک کند. تغذیه با شیر مادر تمام نیازهای کودک را برطرف می‌کند که اگر بخواهیم آن را با شیر گاو و شیر مصنوعی مقایسه کنیم، میزان سدیم شیر مادر کم تر است و به لحاظ باری که برای کلیه کودک ایجاد می‌شود، شرایط مطلوب‌تری فراهم می‌کند. 

وی افزود: طی سال‌های اخیر ثابت شده است که سلول‌های بنیادی که سلول‌های زنده و فعالی هستند از طریق تغذیه به کودک منتقل می‌شود و برخی از اینها که خاصیت دفاعی دارند می‌توانند سبب تقویت سیستم ایمنی کودک شوند. شیر مادر از لحاظ اقتصادی و زیست محیطی هم می‌تواند برای جامعه مفید باشد. از نظر زیست محیطی، تولید شیر مصنوعی اثرات سوء خود را دارد؛ با توجه به میزان متانی که گاو از خود تولید می‌کند، میزان آب مصرفی برای دام، قوطی‌های شیرخشک و ... می‌تواند تاثیراتی بر محیط زیست داشته باشد.

وی با بیان اینکه ترکیبات شیر مادر متناسب با سن تولد و زمان رشد کودک تغییر می‌کند، ادامه داد: این یک ویژگی مهم است در حالی که شیر مصنوعی چنین ویژگی ندارد؛ از سوی دیگر شیر مصنوعی می‌تواند درصد مرگ و میر را در نوزادان نارس افزایش دهد.

این کارشناس مامایی بهترین بازه زمانی برای تغذیه کودک با شیر مادر را تا ۲ سالگی دانست و اظهار کرد: اعتقاد بر این است که در ۶ ماه اول تولد نوزاد نیازی به استفاده از ماده غذایی دیگر جز شیر مادر ندارد و تغذیه باید انحصارا با شیر مادر باشد چراکه ترکیب آن به لحاظ آب، ویتامین‌ها و... برای کودک مناسب است. البته اگر ثابت شود نوزاد رشد مناسبی نداشته است،‌ممکن است تغذیه کمکی زودتر آغاز شود. پس از شش ماه با در نظر گرفتن اینکه همچنان شیر مادر تغذیه اصلی کودک است،‌ می‌توان به غذای کمکی نیز روی آورد. تاکید منابع علمی و مذهبی نیز به استفاده از شیر مادر تا ۲ سالگی است.

وی با تاکید بر اینکه تغذیه با شیر مادر باید بلافاصله پس از تولد صورت گیرد، اظهار کرد: به همین دلیل فرایندی تحت عنوان لزوم برقراری تماس پوستی میان مادر و نوزاد، به بیمارستان‌ها ابلاغ شده است. این تماس پوستی یک احساس امنیت و آرامشی به نوزاد می‌دهد که می‌تواند در ساعات اولیه منجر به شروع تغذیه با شیر مادر شود. هرچه شروع تغذیه با شیر مادر رخ دهد،‌ تداوم آن را تضمین می‌کند. 

بخشنده با بیان اینکه اولین شیری که از سینه مادر ترشح می‌شود حجم کمی دارد، تصریح کرد: ما نام این شیر را کلستروم یا آغوز می‌گذاریم. این آغوز حاوی آنتی‌بادی‌ها و ایمنوگلوبین‌های مختلف است که می‌تواند سیستم ایمنی بچه را تحریک می‌ کند تا بتواند خود را با شرایط جدیدی که با آن رو به رو شده است تطبیق دهد. چیزی که ممکن است باعث نگرانی خانواده‌ها شود این است که فکر می‌کنند چون مقدار این شیر کم است ممکن است فرزندشان گرسنه بماند درحالیکه اندازه معده نوزاد در بدو تولد مانند یک تیله بزرگ است و شاید نهایتا ۵ تا ۶ سی‌سی حجم معده او باشد. همان مقدار آغوزی که در بدو تولد از سینه مادر ترشح می‌شود که به عنوان واکسن اولیه کودک هم از آن یاد می‌کنند برای تغذیه یک یا دو روز اول او کافی خواهد بود. در واقع جریان شیر اصلی بعد از ۲۴ ساعت پس از تولد جاری می‌شود و گنجایش معده او افزایش می‌یابد تا جایی که از روز دهم می‌توانیم بگوییم معده‌اش به اندازه یک تخم مرغ می‌شود. 

وی با بیان اینکه نوزاد در بدو تولد بخشی از وزن خود را از دست می‌دهد، گفت: جنین داخل رحم مادر، تحت تاثیر هورمون‌ها است و مایعات زیادی در بدنش است اما پس از تولد بخش زیادی از این مایعات را توسط ادرار از دست می‌دهد و مقداری از وزنش کاسته می‌شود از این رو می‌گوییم وزن روز دهم تولد با روز اول یکسان می‌شود. 

وی درباره نقش تغذیه با شیر مادر در ایجاد ایمنی در برابر بیماری‌ها برای نوزاد، گفت: روی پوست فرد بزرگسال باکتری‌های مختلفی وجود دارد، زمانی که نوزاد در تماس با سینه مادر قرار می‌گیرد مقداری باکتری که حتی مفید اند به نوزاد منتقل می‌شود و همین باعث می‌شود سیستم ایمنی نوزاد تحریک شود. از سوی دیگر در شیر مادر سلول‌هایی مانند ماکروفاژها هستند که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. موضوعی که در دنیا به اثبات رسیده است این است که اگر تغذیه با شیر مادر را تقویت کنیم می‌توانیم سالانه از  مرگ ۸۰۰ هزار شیرخوار پیشگیری کنیم. علاوه بر آن تغذیه با شیر مادر مانع از اسهال، عفونت پنومونی، چاقی نوزاد و.... می‌شود . تاثیراتی که شیر مادر در مقابله با بیماری‌های عفونی دارد شگرف است.

کارشناس مسئول تغذیه با شیر مادر اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال که کدام مادران نباید به فرزند خود شیر بدهند، ادامه داد: حداقل ۹۵ درصد مادران می‌توانند نوزاد خود را شیر دهند اما مادرانی که برخی داروهای روانپزشکی مصرف می‌کنند، مادران HIV مثبت، مادرانی که اعتیاد و به ویژه اعتیاد تزریقی دارند از شیردهی به نوزاد خود منع می‌شوند. همچنین در صورتی که مادر یا نوزاد ناهنجاری‌های شدید قلبی داشته باشند ممکن است از شیردهی به نوزاد منع شوند. 

وی درباره نحوه فعالیت بانک شیر مادر در ایران،‌ تصریح کرد: این طرح تقریبا ۴ سال قبل ابتدا در شهر تبریز کار خود را آغاز کرد. بانک شیر اقدامی است که در کشورهای پیشرفته اتفاق می‌افتد و شاید زمانی که مطرح می‌شود ایران بانک شیر مادر در کشور دارد کمی غیرقابل باور باشد. بانک شیر مادر از این جهت مهم است که همواره تغذیه نوزادان نارس را اولیت می‌دهیم با انواع شیر دیگر؛ بانک شیر محل ذخیره شیر انسانی است و بیشتر مورد استفاده نوزادان نارس است و برای آنها مانند دارو عمل می‌کند. 

وی افزود: از سال قبل توانستیم اعتباری برای گسترش بانک شیر مادر به ۱۰ دانشگاه علوم‌پزشکی دیگر اختصاص دهیم. بانک شیر مادر در شیراز، یزد، کرمان، کرمانشاه، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران(بیمارستان اکبرآبادی)، دانشگاه علوم پزشکی تهران( بیمارستان ولیعصر)، مشهد، اهواز بانک شیر مادر فعال است و در اصفهان و زاهدان نیز در آستانه بازگشایی است. بانک شیر مادر مباحث شرعی هم داشت که از علمای شیعه و سنی در این زمینه کسب تکلیف شده است و چون می‌تواند به عنوان ماده نجات بخش عمل کند،‌ بعید است با سختگیری در این زمینه مواجه شویم. 

وی درباره روند اهدای شیر توسط مادران داوطلب، افزود: مادران می‌توانند با دانشگاه علوم پزشکی شهر خود که بانک شیر دارد تماس بگیرند و اعلام کنند که داوطلب اهدای شیر هستند سپس توسط راننده بار اول برای معاینه به بیمارستان مراجعه می‌کنند و پس از آن هم اگر مایل باشند برای اهدای شیر به بیمارستان مراجعه می‌ کنند در غیر این صورت آموزش‌های لازم به خانم داده می‌شود تا شیر خود را بدوشد و شخصی از سوی بیمارستان برای گرفتن شیر به منازل این افراد مراجعه می‌کند و شیر را با حفظ زنجیره سرما به بیمارستان می‌رساند و پس از طی پروژه پاستوریزاسیون، در صورت لزوم در اختیار نوزادان نیازمند قرار می‌گیرد. 

وی در خاتمه سخنان خود درباره شیردهی در صورت ابتلای مادر به کرونا ‌گفت: هیچ مطلبی مبنی بر اینکه ویروس از شیر مادر به کودک منتقل می‌شود، وجود ندارد. از آنجایی که شیر مادر می‌تواند سبب ایمنی برای نوزاد شود حتی اگر مادر به کرونا مبتلا باشد نباید نسبت به شیردهی به نوزاد اجتناب کنیم. مادر مبتلا به کووید ۱۹ باید نکات ایمنی در شیردهی به نوزاد را رعایت کند و با ماسک به نوزاد خود شیر دهد زیرا تاثیر شگرف شیر مادر در سلامت نوزاد بسیار زیاد است. در صورتی که مادر مبتلا به کرونا شدیدا بد حال باشد که نتواند به فرزند خود شیر دهد می‌تواند از شیر اهدا کنندگان استفاده کند. در سال گذشته خدمات شیر مادر استاندارد شد و تقریبا در تمام شهرستان‌هایمان مشاوران شیردهی داریم که آموزش دیده‌اند و به مادرانی که سابقه شیردهی ندارند آموزش لازم را می‌دهند.