خیرخواهی نسبت به همدیگر؛ بن‌مایه جامعه ایمانی
در آیات متعدد قرآن به مسائل سیاسی و اقتصادی، نظیر اقتصاد و معیشت مردم و آثار اجتماعی و سیاسی توجه یا بی‌توجهی به آن از سوی حکومت‌ها، سبک زندگی اقتصادی مسئولان، رعایت نکات شرعی در معاملات، کمک به فقرا، اهمیت عدالت و شیوه مناسب حکومت‌داری پرداخته شده است.
همچنین اشاره به موضوعاتی همانند خمس، قرض‌الحسنه، زکات، ربا، رزق حلال، اهمیت کار و تلاش و تولید و سایر موضوعات، نشان‌دهنده اهمیت این مقولات نزد خداوند متعال است. در این راستا بنا داریم در ایام ماه مبارک رمضان به بررسی آیات سیاسی و اقتصادی قرآن و تفاسیر مربوط به آنها بپردازیم.
قرآن کریم در حوزه اجتماعی و سیاسی یک تصویر ایده‌آل و آرمانی از جامعه اسلامی به نمایش می‌گذارد و با این اقدام جهت‌گیری و مسیر حرکت امت اسلامی را مشخص می‌کند. در این تصویر، مهمترین مؤلفه، دلسوزی و محبت اعضای جامعه ایمانی نسبت به همدیگر در رابطه مردم با مردم و مردم با حکومت است که به جای رقابت ناسالم برای کسی منفعت فردی و رشد خود به قیمت سقوط دیگری، رشد و تعالی همه‌جانبه را در قالب خیرخواهی و رقابت در مسیر خیر و نیکی دنبال می‌کند.
آیه ۷۱ سوره توبه به خوبی این ویژگی‌های امت اسلامی را بیان می‌کند: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛ و مردان و زنان با ايمان، دوستان يكديگرند، كه به كارهاى پسنديده وا مى‌دارند، و از كارهاى ناپسند باز مى‌دارند، و نماز را بر پا مى‌كنند و زكات مى‌دهند، و از خدا و پيامبرش فرمان مى‌برند. آنانند كه خدا به زودى مشمول رحمتشان قرار خواهد داد، كه خدا توانا و حكيم است.»
۵ ویژگی جامعه ایمانی
همان‌طور که از این آیه برمی‌آید محبت و خیرخواهی نسبت به همدیگر، امر به معروف و نهی از منکر، برپایی نماز به منزله نماد رابطه با خدا، پرداخت زکات به منزله نشانه توجه به اقشار ضعیف و عدالت‌طلبی و اطاعت از رهبران صالح شاخص‌های جامعه دینی برشمرده شده است.
در تفسیر نمونه پیرامون این آیه آمده است: «در آيات مورد بحث علائم و نشانه‌هاى مردان و زنان با ايمان بيان شده است، كه آن هم در پنج قسمت خلاصه مى‌شود و درست نقطه مقابل يكايك صفات منافقان است. آيه از اينجا شروع مى‌شود كه مى‌فرمايد: مردان و زنان با ايمان دوست و ولى و يار و ياور يكديگرند.
پس از بيان اين اصل كلى به شرح جزئيات صفات مؤمنان مى‌پردازد:
۱- نخست مى گويد: آنها مردم را به نيكي‌ها دعوت مى‌كنند؛ «يامرون بالمعروف».
۲- مردم را از زشتی‌ها و بدی‌ها و منكرات باز مى‌دارند؛ «و ينهون عن المنكر».
۳- آنها به عكس منافقان كه خدا را فراموش كرده بودند نماز را بر پا مى‌دارند و به ياد خدا هستند و با ياد و ذكر او، دل را روشن و عقل را بيدار و آگاه مى‌دارند؛ «و يقيمون الصلوة».
۴- آنها بر خلاف منافقان كه افرادى ممسك و بخيل هستند، بخشى از اموال خويش را در راه خدا، حمايت خلق خدا و به بازسازى جامعه انفاق مى‌نمايند و زكات اموال خويش را مى‌پردازند؛ «و يؤتون الزكوة».
۵- منافقان فاسقند و سركش و خارج از تحت فرمان حق، اما مؤمنان اطاعت فرمان خدا و پيامبر او مى‌كنند؛ «و يطيعون الله و رسوله».
در پايان اين آيه اشاره به نخستين امتياز مؤمنان از نظر نتيجه و پاداش كرده، مى‌گويد: خداوند آنها را به زودى مشمول رحمت خويش مى‌گرداند.
كلمه «رحمت» كه در اينجا ذكر شده مفهومى بسيار وسيع دارد كه هر گونه خير و بركت و سعادتى را در اين جهان و جهان ديگر، در بر مى‌گيرد و اين جمله در حقيقت نقطه مقابل حال منافقان است كه خداوند آنها را لعنت كرده و از رحمت خود دور ساخته است. شكی نيست كه وعده رحمت به مؤمنان از طرف خداوند، از هر نظر قطعى و اطمينان‌بخش است، زيرا او هم قدرت دارد و هم حكيم است، نه بدون علت وعده مى‌دهد و نه هنگامی كه وعده داد، از انجام آن عاجز مى‌ماند.»
در واقع ویژگی‌های جامعه ایمانی فراتر از این پنج مورد است اما این موارد را می‌توان ویژگی‌های اساسی و کلان یک جامعه دین‌محور و تحت حاکمیت دینی برشمرد که اگر باشد، سایر ویژگی‌ها و شاخص‌ها نیز مستقر خواهد شد و شکل خواهد گرفت.
جامعه دینی، جامعه دغدغه‌مند
نکته مهم اینکه طبق این آیه در جامعه دینی زن و مرد نقش برابر در اصلاح و رشد جامعه دارند و تفاوت جنسیتی نقشی ندارد و ملاک سطح ایمان افراد است. همچنین مؤمنان در جامعه اسلامى، نسبت به يكديگر و از طرف خداوند، حق ولايت و نظارت همراه با محبت دارند و بى‌تفاوت نيستند و وجوب امر به معروف و نهی از منکر نیز برگرفته از این حق ولایت است.
نکته مهمتر اینکه در یک جامعه دینی توجه به نماز و عبادت پروردگار بدون توجه به وضعیت زندگی دیگران مقبول نیست و به همین دلیل برپا داشتن نماز در کنار پرداخت زکات آمده و این خود می‌ر‌ساند که عبادت خداوند باید مؤمنان را به خدمت به خلق برساند تا نشان دهد مجموعه این مناسک و عبادات فردی اثرگذاری اجتماعی نیز دارد.
موضوعی که نباید فراموش کرد این است که مجموعه این ویژگی‌ها فقط به یک دوره و یا جامعه خاص محدود نمی‌شود و اینها ویژگی و شاخص‌های همیشگی یک جامعه دینی است که افراد در آن نسبت به سرنوشت فردی و اجتماعی هم دغدغه و حساسیت دارند. می‌توان گفت از آنجا که مسئله وحدت و پیوندهای اجتماعی در جامعه اسلامی در نگاه قرآن از اهمیت بسزایی برخوردار است بیان این ویژگی‌ها نیز در جهت تحکیم وحدت جامعه اسلامی و تقویت پیوندهای اجتماعی اقشار از طبقات مختلف نسبت به یکدیگر است تا جامعه ایمانی از درون دچار انشقاق و شکاف نشود.
نکته آخر اینکه در این آیه اطاعت از خدا و رسولش در کنار هم آمده است و این نشان می‌دهد تحت حاکمیت دینی باید از پیامبر(ص) به منزله رهبر الهی در امور سیاسی و حکومتی نیز اطاعت کرد و اطاعت از خدا فقط در حوزه عبادات و اعمال فردی نیست و اطاعت از رسول، همان اطاعت از دستور خداست.
منبع: ایکنا