وقتی باباگوریو کار دست بازیگر می دهد

این شب‌ها مجموعه تلویزیونی «زیرخاکی» به کارگردانی «جلیل سامان» از شبکه یک سیما پخش می‌شود و توانسته مخاطبان بسیاری را با خود همراه کند.

**«پژمان جمشیدی» برگ برنده سریال

سریال از حضور متفاوت «پژمان جمشیدی» این شب ها بهره می برد و با همراهی «ژاله صامتی» برگ برنده این شب های تلویزیون در رقابت با بقیه سریال ها شده است. تصویربرداری این سریال از سال گذشته آغاز شد و با دقت و وسواس جلیل سامان ادامه پیدا کرد.

**تصویربرداری در خانه ای قدیمی و بکر

با کارهای جلیل سامان که آشنا باشید وقتی به سمت لوکیشن و محل فیلمبرداری کار جدید او می روید قطعا این را می دانید که با یک محله و فضای قدیمی همراه خواهید بود. این بار هم جلیل سامان برای آخرین کارش یعنی مجموعه «زیر خاکی»، یک خانه قدیمی و بکر را یافته که در دل مرکز شهر تهران و در جنوب خیابان کارگر قرار دارد.

نمای بیرونی خانه، درب ورودی و سبک معماری خانه، یادآور سال های دور است. چیزی شبیه خانه پدربزرگ و مادربزرگ ها. همان خانه هایی که این روزها دیگر پیدا کردنشان آسان به نظر نمی رسد. خانه ای با نمای سنگ های طوسی و در کرمی رنگ.

پس از دوماه و یکی دو هفته فیلم برداری در حدود 50 لوکیشن داخلی و خارجی امروز گروه جوان و پر انرژی مجموعه، وارد این خانه قدیمی شده اند تا ادامه داستان را در اینجا تصویربرداری کنند.البته امروز فقط بناست پژمان جمشیدی و امید روحانی جلوی دوربین بروند و خبری از بقیه بازیگرها نیست.

جالب اینجاست که اگر تا به حال جلیل سامان را ندیده باشید، با توجه به سریالهای تاریخ معاصری که کارگردانی می کند، تصور می کنید او مردی 60 یا 65 است. اما این کارگردان خوش ذوق و دقیق که به خوبی مجموعه های دهه های 40 و 50 را به تصویر می کشد، خود زاده اواخر دهه 40 است و در واقع زمانی را که هنوز متولد نشده و یا کودک بوده را با این دقت و وسواس به تصویر می کشد.

خانه قدیمی که فیلمبرداری در آن ادامه دارد، فضای خاص قدیمی با رنگ بندی متفاوتی دارد. ظروف و قاب عکس های قدیمی هرکدام در گوشه ای جا خوش کرده اند و بیننده را با خود به دل تاریخ می برند. این منزل پله های قدیمی و کم شیبی هم با دیواره گچی و لبه های چوبی هم دارد که بالا رفتن از آنها کار آسانی نیست.

**امید روحانی: یاد خانه پدری ام افتادم

این حس را دکتر امید روحانی هم دارد. او بناست در این سکانس ایفای نقش کند. او هم درباره این خانه قدیمی می گوید: این خانه و فضاهای مربوط به دوران گذشته که آقای سامان در آن فضا ها کار کرده و سریال می سازد، باتوجه به این که خود من در آن سال ها به دنیا آمده و بزرگ شده ام بسیار زیباست و من ناخود آگاه با بازی و حضور در چنین صحنه هایی، به آن دوران می روم و اولین خانه پدریم برایم تداعی می شود.

وی ادامه می دهد: من در همین منطقه و در چند خیابان آن طرف تر متولد شدم. به همین سبب چنین مکان هایی را در کودکی تجربه کرده ام و خاطرات زیادی از آن دارم. هرچند که عینا این فضا با فضای خانه گذشته من منطبق نیست ولی بی ارتباط هم نبوده و حس و حال خاصی را در من بر می انگیزد. به واسطه همین حال خوب در همین نقش کوتاهی که در این سکانس دارم سعی می کنم همین حس را به شکل باور پذیرتری به بیننده القا کنم.

**توقف به خاطر یک اشکال فنی!

صدای همهمه گروه شنیده می شود. فعلا فیلمبرداری متوقف شده و یک اشکال فنی در حال رفع و رجوع است. در اتاقی ریل دوربین فیلمبرداری قرار دارد و گوشه ای از اتاق جلیل سامان از مانیتور تصاویر ضبط شده را بررسی می کند. در قرینه آن مانیتور دیگری توسط یکی از عوامل کنترل می شود. گاهی با تلفن همراه هم تصاویری از روی مونیتورها ثبت می شوند که همگی نشان یک دقت جمعی در کار دارند که در رأس همه آن ها کارگردان با نکته سنجی قرار گرفته است.

مدیر فیلمبرداری سریال «بهنام کریمی» است. درباره این وسواس جلیل سامان عنوان می کند:یکی از دلایلی که مرا برای همکاری با آقای سامان پرانگیزه می کرد، سبک کار و توجه ویژه ایشان به داده های هر پلان بود. کارگردانی که در تصاویر دقتش از خود فیلمبردار هم بیشتر است و حتی به اینسرت های کوچک هم اهمیت می دهد موجب می شود تا کار بیشتر برایم لذت بخش شود.

**صدای اضافه ممنوع!

نمای داخل خانه، ساعت 11:45 دقیقه قبل از ظهر، پلان یک برداشت دو. ضبط شروع می شود... فضای خانه بزرگ است و چند نیم طبقه با پله هایی به هم مرتبط شده اند به همین جهت صدا در کل فضای خانه منتشر می شود. پس همه باید سکوت کنند حتی افرادی که دونیم طبقه پایین تر و حتی در حیاط خانه هستند.

به همین منظور و برای اینکه صداهای اضافی محیط حذف شوند حتی موتور شوفاژخانه هم خاموش است. اما چون خانه ویلایی است، سقف و دیوارها هم ضخامت زیادی دارند، چیزی که نشان آکوستیک کردن سقف و دیوار باشد، در صحنه مشاهده نمی شود.

**وقتی پژمان جمشیدی به خاطر بابا گوریو صحنه را به هم می ریزد

امید روحانی در قاب تصویر قرار دارد و مردی حدود 40 ساله وارد قاب تصویر می شود؛ یک ساک برزنتی خاکی رنگ به دست گرفته و بسته ای از کتاب های قدیمی را در دست دارد. این مرد با موهای جوگندمی بلند و شلوار پیلی دار و پیراهن خالدار کسی نیست جز پژمان جمشیدی. حضور او در کار، یک حس طنز گونه برای بیننده تداعی می کند و هنوز به تحلیل این حس نرسیده ای که پژمان جمشیدی موقع بیان دیالوگ وقتی به کتاب بابا گوریو اشاره می کند به ناگاه خنده اش گرفته و کارگردان و همه عوامل را وادار به خنده می کند و جلیل سامان با خوشرویی و نشاط، کات می دهد.

پژمان جمشیدی که پیش از این در مجموعه «نفس» نیز حضور داشت، در پاسخ به این سوال که استفاده از خانه های قدیمی و فضاهای بکر تا چه میزان در القای حسی بازیگر نقش دارد، گفت: با توجه به کارهای قبلی آقای سامان که تسلط خاصی به فضاهای قبل از انقلاب دارند، خود فیلمنامه، صحنه و ... مطمئن بودم که کار جدید نیز از قبل پیش بینی شده و انتخاب لوکیشن ها با برنامه و با تفکر انجام یافته است؛ همه عناصر صحنه مثل ماشین ها، خیابان ها، فضاها همگی، ما دهه پنجاهی ها را به یاد خاطرات دوران کودکی و نوجوانی می اندازد و در ایجاد حس در آن فضا موثر و مفید است.

او ادامه داد: در این سریال با استفاده از نماهای شهرک سینمایی، حتی سعی شده خیابان انقلاب بازسازی شود و شبیه یک خیابان سال های بین 50 تا 56 شود. هرچند که با توجه به بودجه تعیین شده، امکان ساخت بسیاری از لوکیشن ها نیست و برای جبران آن استفاده از مناطقی که هنوز معماری قدیمی و خانه های قدیمی در آن وجود دارد با تمام سختی ها و کمبود امکانات، یک نوستالژی از خانه های پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها را ایجاد می کند.

بازیگر دو دوره مجموعه طنز «دیوار به دیوار» در خاتمه ابراز امیدواری کرد و افزود: امیدوارم در تصویر هم این حس به بیننده به خصوص بیننده هم نسل ما که آن سال ها را تجربه کرده و به یاد دارد، منتقل شود و نتیجه کار گروه مورد اقبال مردم قرار گرفته و کار را دوست داشته باشند تا خستگی بچه های گروه جبران شود.

** دیگر چیزی برای گیر دادن ندارم!

برداشت ها ادامه دارند، این بار جلیل سامان از مونیتور مقابلش به سایه هایی که روی دوربین افتاده اشاره می کند که نباید باشند. فیلم برداری امروز از 7:30 صبح آغاز شده باهمه خستگی و برداشت های پی درپی گروه خستگی ناپذیر با همان وسواس ها به کار خود ادامه می دهند. پژمان بین برداشت ها با عوامل گروه حرف می زند و شوخی می کند و به نوعی سعی دارد فضارا شاد کند و قدری از خستگی عوامل صحنه بکاهد.

عوامل «زیر خاکی» همچنین امروز میزبان جواد رمضان‌نژاد، رییس سیما فیلم، بهرنگ ملک محمدی مدیر گروه فیلم و سریال مرکز و امینی مشاور اجرایی این مرکز هستند که برای بازدید از پشت صحنه و فیلمبرداری مجموعه آمده اند.

جواد رمضان‌نژاد و همراهانش ضمن عرض خداقوت و خسته نباشید به کلیه عوامل گروه یکی دوساعتی گروه را در حین فیلمبرداری همراهی می کنند و با بازیگر و تهیه کننده و کارگردان مجموعه به گپ و گفت های دوستانه می پردازد.

رضا نصیری نیا تهیه کننده کار در کنار میهمانان سیما فیلم نشسته است و مهسا طیب طاهر، عکاس مجموعه در حال عکاسی از میهمانان است. اینکه در یک فضای محدود طوری عکاسی کنی که کل فضارا داشته باشی و خود در کادر فیلمبردار قرار نگیری، مهارتی است که عکاس صحنه باید از خود نشان دهد.

برداشت 4، 5، 6 و... همینطور تا برداشت 8 همان پلان ادامه می یابد. یک بار سایه ای در شیشه از مانیتور کارگردان رویت می شود، بار دیگر جلیل سامان از بازیگرش می خواهد در ادای یک واژه ریز تر شود و با دقت بیشتری بیانش کند، دوباره بازیگر حین ادای جمله تپق می زند و خنده اش می گیرد، باز هم کارگردان با ملاطفت با اوهمراهی می کند و از او می خواهد اگر جمله ای به ذهنش می رسد که بهتر است، می تواند آن را جایگزین کند.

خوشبختانه کارگردان با تمام سخت گیری هایش، منعطف است و به نوعی هم با بازیگر و هم با عوامل خود همراه است. رضا شریفی دستیار اوست و خصوصیات کاری کارگردان را جزو جذابیت های کاری او می داند. دستیار اول کارگردان «زیر خاکی» عنوان می کند: آقای سامان پابه پای همه عوامل پیش می رود و به نوعی با دیگر کارگردان ها قدری متفاوت است. او فردی حساس، با دقت، نکته بین و بیش از حد سخت گیر است. او این سخت گیری را با احترام، خونسردی و گشاده رویی به گروه اعمال می کند که البته نتیجه مثبت آن زمان پخش کار، مشخص می شود.

بالاخره برداشت نهایی انجام می شود اما برای اطمینان بیشتر، باری دیگر همان برداشت آخر، تکرار می شود. جلیل سامان با لبخند به گروه می گوید:«دیگر چیزی برای گیر دادن ندارم! » همین جمله باعث می شود تا گروه علی رغم خستگی لبخند به لبشان بیاید و با انرژی به کارشان ادامه بدهند.

**تلاش برای غیرمصنوعی کردن فضا

محسن خدابخشی طراح صحنه «زیر خاکی» پیرامون طراحی های ویژه مربوط به سریال معتقد است: در طراحی و چیدمان صحنه های این مجموعه با توجه به نوع نگاه خاص کارگردان و البته دانش ایشان در مورد فضاهای مربوط به دهه 50، با مراجعه به مستندات تصویری مربوط به آن دوران، کتاب ها، عکس ها و منابع اینترنتی ما به یک جمع بندی نهایی برای چیدمان صحنه رسیدیم به گونه ای که صحنه، نور، تصویر، صدا و هرآنچه که مربوط به یک خروجی نهایی از صحنه می شوند، در خدمت یکدیگر باشند طوری که یک همسانی در کار ایجاد شود و وقتی بیننده این صحنه ها را می بیند این تصور در او به وجود بیاید که واقعا چنین صحنه بکری برای تصویر برداری وجود داشته است و فضاها و مکان ها ساختگی نیستند.

خدابخشی باهمان صبوری که در کار دارد، به بیان ویژگی های خاص کار از جمله ویژگی حسی این اثر اشاره کرده و می افزاید: همانطورکه وقتی ما یک عکس قدیمی را به لحاظ بافت، رنگ، نور، عناصر داخل عکس، آدم ها، ظاهر و لباسشان می بینیم و ناخودآگاه برای لحظاتی به گذشته می رویم؛ آثار جلیل سامان به دلیل همه جزئی نگری های وی همین حس را در بیننده ایجاد می کند و او را به همان سالهایی که داستان در آن روایت می شود، می برد.

به اعتقاد کسی که با کارگردان های مطرحی چون کمال تبریزی و حمید نعمت اله هم کار طراحی صحنه انجام داده است، جلیل سامان از جمله کارگردان هایی است که بیش از 80 درصد از جزئیات مربوط به گذشته را در کار لحاظ می کند که همین مساله موجب بارز بودن کارهای وی می شود.

این طراح صحنه در توضیح برخی از مشخصه های «زیرخاکی» می گوید: در پلان هایی ما کلی ادوات صحنه از جمله اتومبیل، دوچرخه و موتورسیکلت مربوط به دهه 50 در صحنه داشتیم یا کلی هنرور در کار حضور داشتند. کارگردان با نگاه خاصی برروی تک تک هنروران و ابزار صحنه که با آن زمان و مکان مطابقت داشته باشند، تاکید داشت. حتی نوع درختان، جدول خیابان ها، گونه های گیاهان مربوط به آن منطقه، صداهای محیط و حتی آلودگی هوا را نیز مورد توجه قرار می داد که در خروجی کار تاثیر بسزایی داشت. حتی نورپردازی و دکوپاژهای سریال برمبنای فیلم ها و نگاتیوهایی که از آن سال ها وجود دارد، لحاظ شده اند تا به لحاظ باور پذیری حسی برروی مخاطب تاثیر مطلوبی داشته باشند.

گروه خستگی ناپذیر به کار خود ادامه می دهند، برداشت های مربوط به این لوکیشن تا آخر شب به اتمام می رسد. بیشتر حجم تصاویر ضبط شده اند و چیزی به انتهای فیلم برداری و رفتن به مرحله نهایی مانده است.

به گزارش فارس، مجموعه تلویزیونی «زیرخاکی» این شبها ساعت 22 از شبکه یک سیما به روی آنتن می رود و پژمان جمشیدی، هادی حجای فر، ژاله صامتی و ... در آن ایفای نقش کرده اند.

منبع فارس