آیا «رمضان» نام خداست؟
واژه «رمضان» از ريشه «رَمَضَ» است، به معناى بارانى که اوّل پاييز مى‌بارد و هوا را از خاک و غبارهاى تابستان پاک مى‌کند و يا به معناى داغىِ سنگ از شدّت گرماى آفتاب. امّا درباره اين که چرا اين نام بر يکى از ماه‌هاى سال گذاشته شده است، زمخشرى (م ۵۲۸ ق) گويد: اگر گويى چرا ماه رمضان را به اين نام ناميده‌اند، گويم روزه در ماه رمضان عبادتى ديرين است و گويا عربها اين نام را به خاطر داغ شدنشان از حرارت گرسنگى و چشيدن سختى آن نهاده اند؛ همچنان که به آن «ناتق (رنج‌آور)» هم گفته‌اند؛ چون سختى روزه آنان را به رنج و زحمت مى‌افکند و گفته‌اند چون نام ماه‌ها را از زبان قديم نقل کرده‌اند آنها را با زمان‌هايى که در آنها قرار داشتند ناميده‌اند و اين ماه در روزهاى گرم و داغ بوده است.
شمارى از روايات، اين نام‌گذارى را به سبب نقشى دانسته‌اند که ماه رمضان در پاکسازى آیينه جان از آلودگى‌هاى گناهان و پاکسازى روان از زنگار خطاها دارد. از پيامبر(ص) روايت است: «إنّما سُمِّيَ رَمَضانُ لِأَ‌نَّهُ يُرمِضُ الذُّنوبَ؛ اين ماه را رمضان ناميده‌اند چون گناهان را مى‌زدايد». اين وجه در نام‌گذارى از يک سو با ريشه لغوىِ «رمضان» و از سوى ديگر با برکات، رهاوردها و آثار آن هماهنگ و متناسب است.
آيا «رمضان» نام خداست
شمارى از احاديث شيعه و اهل سنّت صراحت دارند که «رمضان» از نام‌هاى خداى سبحان است. از اين رو نهى شده که آن را بدون افزودنِ واژه «ماه» به کار برند ، همان گونه که سزاوار نيست انسان بگويد اين، رمضان است؛ رمضان آمد؛ رمضان رفت؛ رمضان را روزه گرفتم و ... و هر که چنين بگويد بايد به عنوان کفّاره اين سخن، صدقه بدهد و روزه بگيرد. ليکن اين روايات با مشکلات متعدّدى رو به رويند؛ زيرا هم سندشان مخدوش است و هم دلالتشان نارساست. با اين توضيح که: اوّلاً ، هيچ يک از روايات مورد اشاره از نظر سند معتبر نيستند. ثانيا با مراجعه به رواياتى که به شمارش نام‌هاى خداوند پرداخته‌اند ديده مى‌شود که چنين نامى در ميان آنها نيست . ثالثا در بسيارى از رواياتى که از پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) نقل شده است کلمه «رمضان» بدون آن که واژه «ماه» در اوّل آن باشد، به کار رفته است و بسيار بعيد است که راويان، از پيش خود، مضاف را از همه اين روايات حذف کرده باشند.
نام‌هاى ماه رمضان
احاديث اسلامى «ماه رمضان» را با نام‌ها و صفات متعدّدى توصيف کرده‌اند که همه آنها عظمت اين ماه را نشان مى‌دهند و بيانگر نقش مثبت، ژرف و سازنده آن در رشد، بالندگى و فراهم آوردن سعادت دنيوى و اخروى انسان‌اند. از جمله اين نام‌ها و صفات موارد زيرند: ماه خدا؛ ماه بزرگ‌تر خدا؛ ماه ميهمانى خدا؛ ماه نزول قرآن؛ ماه تلاوت قرآن؛ ماه روزه گرفتن؛ ماه مسلمانى؛ ماه پاک‌کننده؛ ماه خالص‌سازى؛ ماه نماز؛ ماه آزادسازى؛ ماه صبر؛ ماه مواسات(همدردى)؛ ماه برکت؛ ماه آمرزش؛ ماه رحمت؛ ماه توبه؛ ماه بازگشت؛ ماه استغفار؛ ماه دعا؛ ماه عبادت؛ ماه اطاعت؛ ماه مبارک؛ ماه بزرگ؛ماهى که خداوند [در آن] روزىِ مؤمن را مى‌افزايد؛ سَرور ماه‌ها؛ عيد اولياى خدا؛ بهار قرآن؛ بهار فقيران؛ بهار مؤمنان؛ ماه مسابقه، و ماه روزى‌يافته.
برگرفته از کتاب مراقبات ماه رمضان، تألیف آیت‌الله محمدی ری‌شهری