بعد از کرونا، جهان ما دیگر جهان قبلی نخواهد بود

دکتر حمید طراوتی، در خصوص دیدگاه دانشمندان محیط زیست نسبت به کرونا، اظهار کرد: تاثیری که کرونا روی محیط زیست داشته به قدری شدید بوده که تعداد زیادی از مطالبات طرفداران محیط زیست را برآورده کرده، به شکلی که برخی حتی به طعنه بیان می‌کنند که شاید این ویروس را طرفداران محیط زیست در طبیعت رها کرده باشند.

وی با بیان اینکه اثر کرونا بسیار قوی‌تر از کاری بوده که جنبش‌های زیست محیطی می‌توانستند انجام دهند، عنوان کرد: به طور مثال یکی از مشکلاتی که طرفداران محیط زیست همواره درخصوص آن صحبت می‌کردند این بوده که صنعت هوایی بسیار رشد کرده، مسافرت‌های هوایی افزایش یافته و بنزین هواپیما نیز دی اکسید کربن زیادی را وارد جو می‌کند.

طراوتی افزود: آنها مخالف این بودند که چرا باید میوه‌جات و سبزیجات از برزیل به آمریکا و کانادا و محصولات جنگل آمازون به اروپا و آمریکا برود؟ مقدار زیادی کالا در چین، بنگلادش و ویتنام ساخته می‌شود و دوباره به آمریکا و اروپا و بخش‌هایی از آسیا برمی‌گردد. توریسم نیز گسترش شدیدی یافته که باعث می‌شود مقدار زیادی کربن منتشر شود.

این فعال محیط زیست ادامه داد: به طور کلی 3 درصد از انتشار کربن جهان را منتسب به پرواز هوایی می‌دانند که رقم بالایی بوده، سهم آلمان 2.1 و سهم روسیه 2 درصد است؛ بنابراین اگر صنعت هوایی یک کشور بود، جایگاه مهمی پیدا می‌کرد و حداقل می‌توانست در انتشار کربن پنجم جهان شود، اما کرونا انتشار کربن ناشی از پروازها را به شدت کاهش داده و پروازها به یک‌بیستم رسیده است.

وی اضافه کرد: چین سالی 10.5 میلیارد تن کربن تولید می‌کند و بزرگترین تولیدکننده کربن در جهان بوده و کشور دوم، آمریکا است که نصف چین یعنی حدود 5 میلیارد تن کربن تولید می‌کند، اما از زمانی که کرونا آمد، ووهان بسته، پروازهای هوایی بسیار کم و حتی به بسیاری کشورها ممنوع شد، بسیاری از کارخانجات آنها نیز تعطیل شدند و تعداد زیادی از گردهمایی‌ها و نمایشگاه‌ها از جمله نمایشگاه اتومبیل ژنو که هر سال پرواز زیادی را به خود اختصاص می‌دهد، کنگره جهانی تلفن همراه، نمایشگاه کتاب لندن و کنفرانس جهانی صندوق بین‌المللی پول که هر سال برگزار می‌شدند، لغو شد.

کرونا کاری که فعالان محیط زیست قصد انجام آن را داشتند، انجام داد

طراوتی بیان کرد: این موارد باعث شد کاری که فعالان محیط زیست قصد انجام آن را داشتند، انجام شود؛ یعنی میزان انتشار کربن بسیار کم شد. در کنفرانس پاریس که در سال 2015 برگزار شد، اهدافی در نظر گرفته شده بود که بسیاری از آنها اکنون برآورده شد. طرفداران محیط زیست هرقدر تلاش می‌کردند نمی‌توانستند این کار را با این سرعت انجام دهند.

این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه مساله‌ای مطرح شده بود مبنی بر اینکه ما همواره صحبت از توسعه و رشد می‌کنیم، تصریح کرد: جهان تا چه زمانی می‌تواند تحمل کند که هر سال 2 تا 3 درصد رشد اقتصادی انجام شود، این رشد منابع زیادی می‌طلبد. بررسی‌ها نشان داد که بشر در سال 1984 از مرز تعادل مصرف خود با ظرفیت تاب‌آوری منابع طبیعی عبور کرده، یعنی هر سال اضافه از سرمایه مصرف می‌کنیم و ظرفیت نگه‌داشت کره زمین به این اندازه نیست.

وی خاطرنشان کرد: اکنون کرونا این موارد را محدود کرده، توسعه در بسیاری کشورها متوقف و در برخی نیز دچار رشد منفی شده که این کار را به راحتی ظرف مدت کوتاهی انجام داده که کار بسیار بزرگی است. مصرف محصولات غیر ضروری کاهش یافته و توسعه اقتصادی که همواره از آن صحبت می‌شد، از بین رفته است.

طراوتی گفت: یکی از عوامل اصلی تخریب محیط زیست، مساله جمعیت است که جمعیت جهان افزایش یافته و به 7.7 میلیارد نفر رسیده است. سازمان ملل پیش‌بینی می‌کرد که تا سال 2050 جمعیت جهان به حدود 9.7 میلیارد نفر برسد، اما بسیاری از محققان و دانشمندان محیط زیست این را قبول نداشتند و بیان می‌کردند که پیش‌بینی سازمان ملل هیچگاه محقق نمی‌شود و کره زمین هم نمی‌تواند این میزان را تحمل کند. پیش‌بینی تنها براساس منحنی رشد قبلی انجام شده، اما وقتی زمینه و عوامل آن منحنی وجود نداشته باشد، منحنی نیز آن رشد را نخواهد داشت، زیرا منابع طبیعی صدمه می‌بینند و امکان تامین جمعیت نیست.

کرونا در حال کنترل جمعیت جهان است

این فعال محیط زیست افزود: کرونا باعث شده که به جمعیت جهان بسیار صدمه وارد شود که به صورت مرگ و میر و عدم زادآوری بوده و این موضوع به نفع محیط زیست جهان است. صرف نظر از خسارت‌هایی که کرونا ایجاد می‌کند، اما در حال کنترل جمعیت جهان است که از 70 سال پیش تاکنون سه برابر شده است.

کرونا از دست‌اندازی بشر به منابع طبیعی جلوگیری کرده است

وی بیان کرد: اگر این موارد را کنار هم بگذاریم، مشاهده می‌کنیم که کرونا نقش مثبتی در زمینه محیط زیست و مهار تخریب آن داشته و از دست‌اندازی بشر به منابع طبیعی به شکل بیش از حد جلوگیری کرده است. طرفداران محیط زیست از کرونا به این معنا بدشان نمی‌آید. کرونا تلنگری زد و ناکارآمدی این رویکرد و نظام‌های حاکمیتی را نشان داد.

طراوتی با بیان اینکه یکی از مشکلات بزرگ در کشورهای پرجمعیت جهان، مساله آلودگی هوا به خصوص در کلان‌شهرها است، عنوان کرد: در کلان‌شهرها میزان گاز نیتروژن و اکسیدهای نیتروژن و گوگرد بسیار بالا است و بیماری‌زایی شدیدی دارد، به طوری که میزان مرگ و میر در شهرهای بزرگ در اثر نارسایی‌های تنفسی و بیماری‎‌های ریوی و قلبی بسیار زیاد است. مساله ترافیک شهری نیز مشکلاتی از جمله تاثیر بر اعصاب و تلف شدن وقت را نیز ایجاد می‌کند.

این فعال محیط زیست ادامه داد: ترافیک یکی از عوامل اصلی افزایش گازهای آلاینده است. غیر از دی اکسید کربن، گاز کربنیک به خودی خود آلاینده نیست، بلکه اثر آن بر گرمایش زمین مهم است. اتومبیل‌ها گازهای نیتروژن و گوگرد تولید می‌کنند که خطرناک است. در حال حاضر با وجود کرونا این گازها کاهش یافته و مردم ما در ایران نیز تجربه جدیدی از زندگی دارند، هوای پاکتری تنفس می‌کنند. کرونا اثرات مثبتی بر جلوگیری از آلودگی هوا و انتشار کربن و کاهش سروصدا و ترافیک داشته است.

وی خاطرنشان کرد: حمل و نقل زمینی و بین شهری کاهش یافته است. تولیدات بسیاری از کارخانجات بزرگ کم شده، بنابراین سهم آنها نیز در آلودگی به شدت کاهش یافته که این موضوع نقش بسیار زیادی بر کاهش آلودگی هوا و انتشار کربن داشته است.حمل و نقل زمینی نیز حتی بیش از حمل و نقل هوایی تحت تاثیر کرونا قرار گرفته است. کاهش حمل و نقل هوایی و زمینی و تولید کارخانه‌ها از نتایج مثبت کرونا است، البته این کاهش همواره نمی‌تواند عاملی مثبت در نظر گرفته شود، بلکه باید مدیریت شود.

چگونه کرونا از خفاش به انسان منتقل شد؟

طراوتی گفت: کرونا از خفاش منتقل شده که قبلا نیز این اتفاق افتاده است. زمانی که جنگل‌ها نابود می‌شود، زیستگاه بسیاری از خفاش‌ها از بین می‌رود، آنها تحت تنش قرار می‌گیرند، به شهرها نزدیکتر می‌شوند و آن تنش و محیط جدید باعث جهش در آنها می‌شود. یکی از عوامل اصلی نابودی گونه‌ها، نابودی زیستگاه آنها بوده که بشر به تمام این زیستگاه‌ها دست انداخته، اما کرونا باعث شده فعالیت اقتصادی و رفت و آمد کاهش یابد، در نتیجه در این مدت کوتاه بسیاری از حیوانات و حیات وحش فرصت تنفس پیدا کردند.

اگر کرونا ادامه پیدا کند، زیستگاه‌های بسیاری احیا خواهد شد

این فعال محیط زیست اضافه کرد: در ونیز و بسیاری از شهرهای دیگر نیز این اتفاق افتاده است. حیواناتی که دیده نمی‌شدند، اکنون قابل مشاهده هستند، زیرا محیط بهتری برای آنها فراهم شده است. کرونا حتی به کاهش پلاستیک نیز کمک کرده است. اگر کرونا ادامه پیدا کند، ظرف چند ماه تعداد بسیار زیادی از زیستگاه‌ها احیا می‌شوند. اگر بشر مدت کوتاهی رفت و آمد نکند و صدمه نزند، این حالت حتما ایجاد خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه کرونا بر فلسفه محیط زیست تاثیر گذاشته است، تصریح کرد: در گذشته بسیاری بیان می‌کردند که محیط زیست صدمه دیده، اما اکنون مشاهده کردند که دخالت بیش از حد در محیط زیست می‌تواند موجب واکنش شود. از حدود 20 سال پیش این بحث وجود داشت که تا کجا می‌توان پیش رفت؟ تمام اقیانوس‌ها را از پلاستیک پر کردید، تمام جنگل‌ها را محدود نمودید، مراتع و زمین‌های شیب‌دار به زیر کشت رفتند، جمعیت به شدت افزایش یافته، همه جا را دود فراگرفته و آب نیز در حال کاهش است.

طراوتی بیان کرد: بسیاری معتقد بودند که طبیعت حتما واکنش خود را نشان می‌دهد، اما کمتر کسی تصور می‌کرد که واکنش طبیعت یک ویروس باشد، شاید فکر می‌کردند که واکنش طبیعت زلزله، قحطی، خشکسالی یا کمبود شدید آب است. رشد هر موجودی را یک‌سری عوامل محدود می‌کند و معتقد بودند که رشد نژاد بشر را کمبود مواد غذایی محدود خواهد کرد، یعنی لحظه‌ای خواهد رسید که گرما و خشکسالی از یک طرف و سیل از طرف دیگر و همچنین نابودی زمین‌ها و مراتع، یک‌باره بشر را با کمبود غذا روبه‌رو می‌کند و این باعث می‌شود که بشر دیگر نتواند رشد کند و جمعیت کنترل شود.

کرونا و تغییرات فلسفه محیط زیست

این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: در حال حاضر برخی مبهوت هستند و بسیاری نیز به اساطیر و افسانه‌ها رجوع کردند و از قدرت طبیعت صحبت می‌کنند. تاثیری که کرونا از نظر فلسفه محیط زیست داشته بسیار وسیع است، یعنی تمام مردم بیان می‌کنند که ما زیاد دست‌درازی کردیم و حواسمان به طبیعت نبوده است. بعد از این جهان ما دیگر جهان قبلی نخواهد بود و تغییرات بسیار زیادی در برخورد ما با طبیعت ایجاد خواهد شد.

وی با بیان اینکه برندسازی و تبلیغات زیادی با صدها تلویزیون و کانال مختلف و فضای مجازی برای مصرف صورت می‌گیرد، عنوان کرد: مردم به تعویض دستگاه‌های الکترونیکی و موبایل و لباس‌ها و وسایل جدید روی آورده‎‌اند که نیازی به آنها نبوده و ضروری نیست. این مساله فشار زیادی به منابع طبیعی جهان می‎‌آورد. اکنون نیز کرونا نشان می‌دهد که این کارها ضروری نیست و ما می‌توانیم با مصرف کمتر زندگی کنیم و با داشتن وسایل کمتر، وقت بیشتری داشته باشیم که کنار هم باشیم، صحبت کنیم، عشق بورزیم و کتاب بخوانیم که این کارها زندگی را دلچسب‌تر می کند این جنبه بسیار مهمی از کرونا بوده و تاثیر بسیار زیادی داشته است.

طراوتی افزود: یکی دیگر از اثرات اجتماعی کرونا کاهش مصرف، از بین رفتن زرق و برق و بی معنا شدن مصرف بسیاری از اقلام و یک نوع احترام به طبیعت در اثر این تغییر است. مردم مشاهده می‌کنند که طبیعت چقدر راحت می‌تواند با یک اشاره این چیزها را از بین ببرد و تا چه اندازه قدرت دارد. یکی از بهترین کارهایی که مردم می‌توانند انجام دهند این است که اجازه دهند طبیعت به همان صورتی که هست بماند که اینگونه منفعت بیشتری دارد تا اینکه بخواهند آن را به چیز دیگری تبدیل کنند. احترام به طبیعت و درک جایگاه و نقش آن در زندگی انسان یکی از اثرات بسیار مهم ویروس کرونا بوده است.

این فعال محیط زیست گفت: از دیگر موارد بسیار مهمی که کرونا نشان داد، اهمیت نقش دولت است، زیرا اکنون حدود 35 تا 40 سال است که نئولیبرالیست‌ها در سطح جهان این موضوع را مطرح کردند که دولت نباید در کاری دخالت کند. وظیفه دولت این نیست که کارهای عمومی را به دست بگیرد، مردم را بیمه کند و خدمات عمومی بدهد، بلکه این موارد باید خصوصی باشد. اگر افرادی وضع مالی خوبی ندارند به خاطر این است که خودشان بی‌استعداد هستند و کم تلاش کردند، بنابراین اگر دولت از آنها حمایت کند آنها را تشویق کرده، در حالی که افراد موفق توانایی داشتند و دنبال کار و علم رفتند.

وی ادامه داد: اکنون این ایده از بین رفته، حتی در آمریکا که تمام شرکت‌ها خصوصی بوده و تمام کارها در دست بخش خصوصی است نیز دولت به میدان آمده و کمک می‌کند، فرانسه، انگلستان و آلمان را نیز دولت‌ها اداره می‌کنند. کرونا نشان داد که دولت‌ها نمی‌توانند بی‌تفاوت بوده یا در حمایت از مردم آسیب‌پذیر دخالتی نداشته باشند. دولت باید از شرکت‌های بزرگ حمایت کرده و برای مردم هزینه کند.

امنیت در بحران کرونا بازتعریف می‌شود

طراوتی بیان کرد: در این بحران امنیت مقداری بازتعریف می‌شود. داشتن تانک، توپ و ارتش‌های بسیار بزرگ می‌تواند هیچ فایده‌ای نداشته باشد، امنیت با یک ویروس از بین می‌رود و برای اینکه خوب شود، مردم باید بتوانند از خود دفاع کنند. به طور مثال در این مورد باید بتوانند در خانه بمانند، نباید فشار اقتصادی روی آنها باشد و باید فرهنگ بالایی داشته باشند که درک کنند، ولو اگر 100 تانک جلوی خانه آنها باشد نمی‌توانند هیچ کاری انجام دهند.

این فعال محیط زیست اضافه کرد: امنیت تنها به معنای این نیست که سلاح، قفل و بند بیشتری داشته باشیم و خانه‌ها حصار فلزی داشته باشد، امنیت در این است که مردم همدلی داشته باشند، زندگی آنها تحت فشار نباشند، سرمایه اجتماعی داشته باشند، به دولت‌های خود معتقد بوده و احترام بگذارند و دولت نیز برای آنها ارزش قائل باشد. این امنیت خاطر باعث امنیت بهداشتی و حفظ بهداشت می‌شود. کرونا بی‌معنا بودن هزینه‌های نظامی سنگین را به بسیاری نشان داده است.

کرونا و تاثیرات خاص آن در ایران

وی با اشاره به اینکه علاوه‌بر موارد گفته شده، در ایران کرونا سه نکته دیگر را هم پیش آورده است، تصریح کرد: اول اینکه کرونا تاثیر قاطعی در اهمیت یافتن نقش پزشکان داشت؛ زیرا حرکتی در جامعه به وجود آمده بود که حملات زیادی به پزشکان می‌شد، اما اکنون پزشکان نشان دادند که واقعا کار می کنند و در شرایطی که همه در خانه هستند جامعه پزشکی خطر را می‌پذیرد و کارهای مثبتی انجام می‌دهد، اعتقاد و احترام مردم نسبت به پزشکان نیز بیشتر شده است.

طراوتی افزود: دوم اینکه خرافات مورد حمله قرار گرفت و در مقابل افرادی که بیان می‌کردند نباید اماکن مقدس را تعطیل کرد، بسیاری از مراجع ما گفتند که اینگونه نیست؛ بنابراین جلوی این افراد گرفته شد. کسانی که می‌خواستند با روش‌های غیر علمی درمان کنند، ضربه خوردند و مشخص شد که این کار غلط است.

این فعال محیط زیست ادامه داد: سوم اینکه ما تجربه کردیم در مواقعی که بحران شدیدی در کشور پیش می‌آید، باید یک ستاد منفرد به طور مثال ستاد مقابله با کرونا وجود داشته باشد که مورد حمایت همه ارگان‌ها و اقشار قرار گیرد، تصمیماتش لازم‌الاجرا باشد، هر کسی برای خود سازی نزند و هر گروهی نخواهد به تنهایی مبارزه کند. اهمیت تمرکز و وحدت رویه برای جامعه ما مشخص شد.