هجوم ملخ‌‌های صحرایی؛ چالشی جدی برای دولت‌‌ها

شاید در میانه‌‌ی بحران ناشی‌‌از ویروس کرونا، کم‌‌تر کسی را بتوان یافت که به اخبار زیست‌‌محیطی توجه چندانی نشان دهد؛ اما گزارش‌های اخیر درباره‌ی موج تازه‌‌ی هجوم ملخ‌‌های غول‌‌پیکر در خاورمیانه، آسیا و شرق آفریقا از آن دسته اخباری نبود که کارشناسان به‌‌سادگی بتوانند از کنار آن عبور کنند؛ چراکه هجوم این حشرات به‌‌معنای تهدیدی جدی برای منابع غذایی و معیشت بیش از ۲۰ میلیون جمعیت ساکن این مناطق به‌‌شمار می‌‌آید. از این رو، دولت‌‌ها و دانشمندان سخت در تلاش هستند این موج تازه‌‌ی حملات را با روش‌‌های گوناگون مهار کنند.

تنها در کشور کنیا، جمعیت انبوه ملخ‌‌های مهاجم مساحتی به‌‌اندازه‌‌ی ۲۴۰۰ کیلومترمربع را پوشانده است؛ یعنی منطقه‌‌ای با سه‌‌برابر وسعت شهر نیویورک. در حالت عادی، دسته‌‌های این حشرات مناطقی به‌‌وسعت ۱۰۰ کیلومترمربع را اشغال می‌‌کنند که به‌‌معنای حضور جمعیتی بین ۴ تا ۸ میلیارد ملخ خواهد بود. این جمعیت می‌‌تواند در عرض یک روز مایحتاج زندگی حداقل ۳/۵ میلیون انسان را غارت کند.

فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) تقاضای اختصاص بودجه‌‌ای اضطراری به‌‌ارزش ۱۳۸ میلیون دلار را کرده و قرار است نیمی از این مبلغ برای کمک به جوامع آسیب‌‌دیده و نیمی دیگر برای مهار جمعیت انبوه ملخ‌‌ها اختصاص یابد. در همین حال، پژوهشگران از ضرورت انجام پایش بهتر باهدف پیش‌‌بینی مسیر حرکت و رشد جمعیت این حشرات سخن می‌‌گویند. آن‌‌ها همچنین درحال بررسی روش‌‌های جایگزین برای حشره‌‌کش‌‌های شیمیایی و صنعتی هستند تا مانع از افزایش بیش‌‌تر جمعیت این حشرات در طول مهاجرتشان شوند.

انفجار جمعیت در گونه‌‌ای مهاجم

ملخ صحرایی (یا ملخ بیابانی) نام یکی از مضرترین گونه‌‌های ملخ‌ است که بومی ایران نیست؛ ولی از آنجاکه از برای رسیدن به ایران از فراز خلیج فارس پرواز می‌‌کنند؛ در کشورمان با نام «ملخ دریایی» شناخته می‌‌شود. این گونه تاکنون در ۶۵ مورد از فقیرترین کشورهای جهان از غرب آفریقا تا هندوستان دیده شده است. ملخ‌‌های صحرایی اغلب زندگی انفرادی داشته و ازآنجاکه برای تخم‌‌گذاری نیاز به خاک مرطوب دارند، عموما در دوره‌‌های پس از بارندگی تولیدمثل می‌‌کنند. جمعیت این حشرات در دوران پس از بارندگی‌‌های شدید با رشدی انفجاری مواجه می‌‌شود و همین امر باعث می‌شود که شاهد پیدایش دسته‌‌های بسیار عظیم از این گونه در دوره‌های خاص باشیم.

افزایش فعلی جمعیت ملخ‌‌های صحرایی در منطقه‌‌ی خاورمیانه با بروز طوفان‌‌های موسمی سال ۲۰۱۸ و بارندگی‌‌های غیرمعمول توام با آب‌‌وهوای گرم اواخر سال ۲۰۱۹ همراه شد. دسته‌‌های بزرگ ملخ‌‌های صحرایی در ابتدای سال ۲۰۲۰ در کشورهای اتیوپی و سومالی رؤیت شدند و از آنجا، به‌‌سرعت در کشورهایی نظیر کنیا، اوگاندا و سودان پیشروی کردند. هم‌‌اکنون گزارش‌‌هایی مبنی‌‌بر حضور این دسته‌‌های عظیم در کشورهای یمن، عربستان سعودی، ایران، پاکستان و هند منتشر شده است.

سرگنت کلمو، مدیر کل مرکز فیزیولوژی و اکولوژی حشرات در نایروبی و از مشاوران دولت کنیا در کنترل جمعیت ملخ‌‌های صحرایی معتقد است که عوامل دیگری نیز در این انفجار جمعیت ملخ‌‌ها دخیل بوده‌‌اند. به‌‌عنوان نمونه، جنگ یمن باعث شده است که این کشور نتواند به کمک‌‌های بشردوستانه و نیروهای متخصص برای مقابله‌‌با موج جدید هجوم ملخ‌‌ها دسترسی داشته باشد. کلمو می‌‌افزاید:

همچنین با شکست اقدامات کنترلی یا وقوع بحران‌‌های سیاسی و طبیعی که دسترسی به مناطق تخم‌‌ریزی محدود می‌‌شود یا انجام مداخلات به‌‌موقع آغاز نمی‌‌شود، دسته‌‌های ملخ‌‌ها شروع به رشد می‌‌کنند. کشورهایی مانند یمن که به‌‌دلیل جنگ، درگیر بحران انسانی هستند، از شرایط لازم برای مقابله با آفات مهاجم برخوردار نیستند.

از سوی دیگر، روبرت چک، متخصص حیات‌‌وحش در مؤسسه‌‌ی منابع طبیعی لندن معتقد است که دولت‌‌های آفریقایی بودجه‌‌ی کافی برای پایش جمعیت ملخ‌‌ها را در اختیار ندارند. چک که از مشاوران دولت اوگاندا در کنترل جمعیت ملخ‌‌ها است، می‌‌گوید بسیاری از کشورهای آسیب‌‌دیده توانایی تأمین بودجه برای برنامه‌‌های «سازمان کنترل ملخ‌‌های صحرایی شرق آفریقا» را ندارند. این سازمان که در آدیس‌‌آبابا مستقر است، با فراهم‌‌کردن سیستم‌‌های پیش‌‌آگاهی‌‌دهنده‌‌ی هجوم ملخ‌‌ها، نقشی مؤثر در کنترل افزایش جمعیت این حشرات ایفا می‌‌کند.

سال‌‌هاست که جیبوتی، سومالی و سودان نتوانسته‌‌اند از عهده‌‌ی پرداخت هزینه‌‌های عضویت در این سازمان برآیند و هم‌اکنون نیز بیش‌‌از ۸ میلیون دلار به این سازمان بدهکار هستند. ماه گذشته، اوگاندا توانست بخشی از معوقات خود را پرداخت کند؛ با این حال،  این کشور هنوز هم مبلغ دو میلیون دلار به سازمان بدهی دارد. چک می‌‌گوید که درصورت عدم تأمین هزینه‌‌های عضویت، سازمان کنترل ملخ‌‌های صحرایی شرق آفریقا قادر به انجام هیچ‌‌کاری نخواهد بود. استیفن انجوکا، مدیر این سازمان نیز محدودیت در ظرفیت‌‌های اجرایی سازمان تحت‌‌امر خود را به‌‌دلیل کمبود بودجه تصدیق کرده است. سازمان یادشده تنها چهار هواپیما برای سمپاشی آفات در اختیار دارد و حتی در تأمین مواد شیمیایی موردنیاز نیز با مشکل مواجه است. انجوکا می‌‌گوید:

ما سموم آفت‌‌کش را خود تولید نمی‌‌کنیم؛ بلکه واردکننده‌‌ی آن هستیم. از سویی، امکان انبارکردن این سموم وجود ندارد. ما مجبوریم تنها در زمان نیاز آن را سفارش دهیم و تحویل این اقلام نیز زمان می‌‌برد.

دسته‌‌های بزرگ ملخ‌‌های صحرایی در ابتدای سال ۲۰۲۰ در کشورهای اتیوپی و سومالی و پس از آن، در کنیا، اوگاندا، سودان،یمن، عربستان سعودی، ایران، پاکستان و هند دیده شده‌اند.

کنترل بیولوژیکی

بسیاری از پژوهشگران نگران اثرات سوء ناشی‌‌از کاربرد سموم شیمیایی نظیر کلرپیریفوس بر سلامت انسان و محیط زیست هستند. بنابراین چک و همکارانش پیشنهاد استفاده‌‌از روش‌‌های کنترلی جایگزین را مطرح می‌‌کنند؛ به‌‌خصوص روش‌‌های مبارزه‌‌ی بیولوژیکی که می‌‌توانند حشرات خاصی را بدون آسیب به محیط‌‌زیست هدف قرار دهند.

چک و همکارانش در حال بررسی کاربرد نوعی خاص از قارچ بانام Metarhizium anisopliae هستند که درون بدن ملخ‌‌ها رشد می‌‌کند و از این طریق باعث مرگ آن‌‌ها می‌‌شود. چک می‌‌گوید برخلاف آفت‌‌کش کلرپیریفوس، قارچ یادشده تنها یک نوع خاص از حشره را هدف می‌‌گیرد و نه تمام انواع موجودات زنده‌‌ای که در اکوسیستم زندگی می‌‌کنند. تحقیقات بوم‌‌آلاینده‌‌شناسی نشان می‌دهد که قارچ‌‌ها ریسک بسیار کمی را برای سایر ارگانیسم‌‌ها ازجمله حشرات ایجاد می‌‌کنند.

بلیندا لوک، دانشمند ارشد تیم آفت‌‌کش‌‌های زیستی در مرکز بین‌‌المللی کشاورزی و علوم زیستی اگم در بریتانیا می‌‌گوید: «برخلاف کلرپیریفوس، آفت‌‌کش‌‌های بیولوژیک درست در مرحله‌‌ای که ملخ‌‌های جوان درحال درآوردن بال‌‌های خود هستند، شروع‌‌به اثر می‌‌کند.» گروه لوک در حال بررسی داده‌‌های تاریخی درباره‌‌ی اقلیم و هجوم ملخ‌‌ها هستند تا بتوانند سرعت بالغ‌‌شدن ملخ‌‌ها را مدل‌‌سازی کنند. با تکمیل این مدل‌‌سازی، پژوهشگران خواهند توانست بهترین زمان ممکن را در چرخه‌‌ی زندگی ملخ‌‌ها برای اثرگذاری آفت‌‌کش‌‌های زیستی تعیین کنند.

کلو می‌‌گوید مشکل فعلی درمورد موج جدید افزایش جمعیت ملخ‌‌ها آن است که نمی‌‌توان در مدتی کوتاه، مقادیر بالایی از آفت‌‌کش‌‌های زیستی را تهیه کرد. همین امر باعث شده فعلا به روش‌‌های سم‌‌پاشی آفت‌‌کش‌‌های شیمیایی روی آورند.

لوک می‌‌افزاید که سرعت اثرگذاری آفت‌‌کش‌‌های زیستی به‌‌اندازه‌‌ی آفت‌‌کش‌‌های شیمیایی نیست: نمی‌‌توانید انتظار داشته باشید (آفت‌‌کش زیستی را) الان اسپری کنید و یک ساعت بعد برگردید و جنازه‌‌ی حشرات را تحویل بگیرید. چراکه مدت زمانی بین ۷ تا ۱۴ روز لازم است تا قارچ‌‌ها بتوانند جانور را بکشند.

تأخیر در تاثیرگذاری آفت‌‌کش‌‌های زیستی باعث شده کارکرد آن در هنگام ظهور ناگهانی دسته‌‌های ملخ صحرایی با محدودیت مواجه شود. انجوکا نیز بر این باور است که کنترل به‌‌روش‌‌های بیولوژیکی گزینه‌‌ی به‌‌مراتب بهتری محسوب می‌‌شود؛ ولی جهان اکنون با وضعیتی اضطراری مواجه شده است و از این‌‌رو، شاید بهتر باشد در این شرایط، استفاده‌‌از آفت‌‌کش‌‌های تثبیت‌‌شده را در دستور کار قرار دهیم. او می‌‌گوید کشاورزان امروزه انتظار دارند تا به‌‌روشی سریع‌‌تر نسبت‌‌به گذشته با آفات مقابله شود.

منبع: زومیت