ترسی خطرناک‌تراز ویروس کرونا

کورونا نخستین بیماری نیست که گریبان بشر را می‌گیرد. هراس از بیماری هم موضوع تازه‌ای نیست و از شروع تاریخ بشر این نگرانی همواره در انسان وجود داشته است.

 

مفهوم «ترس» نقش مهمی در حیات اجتماعی ایفا می‌کند. مفاهیمی، چون ترس از جنایت، سرقت، ... و ترس از آینده مفاهیم بسیار مشهودی از این نوع ترس هستند که بیشتر جنبه فردی دارند. ما در بسیاری از مکالمات روزمره‌مان دنبال هر بهانه‌ای برای نشان دادن ترس‌مان هستیم: می‌ترسم این اتفاق بیفتد، می‌ترسم آن طور شود.

در واقع این «ترس‌های آرام» در وجود انسان عادی و روزمره است. اما مواردی مانند ترس از جنگ، ترس از حادثه یا ترس از بیماری واگیر سطح بالای هراس را در انسان شامل می‌شود. این مفهوم گاهی مفاهیمی، چون تهدید یا احتمال خطر را نیز شامل می‌شود. چنین هراسی در شرایط بحرانی که همراه با ابهام و اضطراب و اهمیت است، بیش از پیش خود را نشان می‌دهد، از جنبه فردی خارج می‌شود و بعد شکل «هراس جمعی» به خود می‌گیرد.

شرایط دشوار، غیرعادی یا بحرانی بهترین زمان برای انتشار اخبار جعلی و شایعات است. در واقع، شایعات در شرایط تهدیدآمیز ظهور می‌یابند و در میان گروه‌های اجتماعی به‌ویژه گروه‌های درگیر با موضوع منتشر می‌شوند که در این میان «مشارکت هیجانی» کاربران و افکار عمومی به انتشار فزآینده آن‌ها کمک می‌کند.

مردم در شرایط بحرانی بیشتر تمایل دارند با هم صحبت کنند؛ بنابراین افکار و تصورات و حدس و گمان‌های خود را با هم به اشتراک می‌گذارند و در نتیجه مشارکت در هراس جمعی بیشتر می‌شود. همین اطلاعات رد و بدل شده میان مردم موجب دستپاچگی و اضطراب بیشتر می‌شود. در واقع افکار عمومی با اظهارنظر‌های شفاهی قصد دارند برای آرامش خود راه‌های ارتباطی را باز نگه دارند در حالی که همین اظهارنظر‌ها وسیله تبادل شایعات و خبر‌های درست و نادرست می‌شود. در چنین شرایطی میل به آگاهی درباره اوضاع و آینده و مهمتر از آن اظهار نظر مختصصان نیز بیشتر و حساسیت درباره کوچک‌ترین موضوع تشدید می‌شود.

آن چه این روز‌ها پس از انتشار اخبار شیوع کروناویروس جدید در کشور مشاهده می‌کنیم، برخورد احساساتی و هیجان‌آلود دانسته یا ندانسته برخی کاربران فضای مجازی، برخی رسانه‌های غیررسمی و گاهی برخورد سیاسی برخی افراد با این موضوع است که به هراس جمعی و آسیب‌زدن به سلامت روان در جامعه منجر می‌شود.

هجوم مردم به داروخانه‌ها و در پی آن سوء‌استفاده برخی فروشندگان ماسک و لوازم بهداشتی از این شرایط غیرعادی بخشی از این نگرانی گسترده را نشان می‌دهد. نباید خنثی و بی‌‎تفاوت بود، زیرا موضوع شیوع کرووناویروس جدید در کشور جدی است، اما آن چه دیده می‌شود این است که سطح نگرانی در میان افراد جامعه بیش از حد واقعی آن است. در واقع ویروس کووید۱۹ فضای مجازی را به گونه‌ای آلوده کرده است که برخی کاربران تولید کننده محتوا برای گرفتن لایک بیشتر و جذب دنبال کننده بیشتر از این ویروس تغذیه می‌کنند. در هر حال مواجهه با بیماری کورونای جدید و مدیریت آن در جامعه نیازمند عمل جدی سه گروه به وظایف خود است:

اول رسانه‌ها؛ به‌ویژه رسانه‌های رسمی و از جمله صدا و سیما با اطلاع‌رسانی دقیق، گسترده و شفاف، ضمن آموزش گسترده و آرامش بخشی به مردم از انتشار اخبار جعلی، دروغ و فریبکارانه و اطلاعات آموزشی غلط در میان افکار عمومی و هراس جمعی جلوگیری کنند. رسانه‌ها با استفاده از کارشناسان بهداشت کشور با لحنی تسکین‌کننده و به دور از احساساتی که بر جامعه حاکم می‌شود باید افکار عمومی را آرام کنند وسلامت روان مردم را مد نظر قرار دهند به گونه‌ای که مردم آرامش خود را حفظ کنند، اما بیماری را نیز جدی بگیرند. رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران همچنین باید با ایجاد گروه‌های راستی‌آزمایی از انتشار ناخواسته اطلاعات دروغ و گمراه‌کننده پرهیز کنند و به انتشار اخبار جعلی در جامعه واکنش نشان دهند.

دوم مسئولان؛ مسئولان با محرم دانستن مردم، پاسخگویی و واکنش سریع و دقیق به پرسش‌ها و ابهامات، آمار دقیق مبتلایان و متوفیان این بیماری و تدابیر اتخاذ شده را در رسانه‌های رسمی اعلام کنند تا شائبه پنهان‌کاری ناشی از رویداد‌های اخیر در کشور از ذهن افکار عمومی خارج شود.
اظهارنظر‌های پراکنده، نسنجیده و غیرمبتنی بر واقعیت برخی مسئولان درباره آمار و ارقام که بعضاً با نگاه سیاسی انجام می‌شود در شرایط کنونی کشور به صلاح مردم و جامعه نیست.

سوم مردم؛ مردم خبر‌ها را از منابع موثق مانند رسانه‌های رسمی و معتبر و مراجع بهداشتی کشور پیگیری کنند و هر خبر، عکس یا ویدئویی را پیش از صحت‌سنجی و اطمینان از موثق بودن آن بلافاصله بازنشر ندهند. گاهی بازنشر یا ارسال این اطلاعات از روی دلسوزی و برای اطلاع‌رسانی به نزدیکان صورت می‌گیرد. باید توجه داشت تولیدکنندگان اطلاعات دروغ از همین نگرانی و حساسیت مردم برای تکثیر و انتشار اخبار خود بهره می‌برند و آن‌ها را به مجرایی برای انتقال پیام‌های جعلی خود تبدیل می‌کنند. در چنین شرایطی سواد رسانه‌ای و همدلی اجتماعی مردم ضروری است نه مشارکت در اضطراب اجتماعی.

 

علی احمدی | عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی