دیپلماسی فضایی شاهراه عبور از چاله‌های فضایی
به گزارش خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، رضا کیانوش کارشناس مهندسی فضا در یادداشتی مشکلات حوزه دیپلماسی فضایی را بررسی کرد.
متن یادداشت کیانوش به شرح ذیل است:
« یکی از مشکلات حوزه دیپلماسی فضایی در ایران نداشتن چارچوب، به منظور حرکت در یک محدوده تعریف شده است. در این بخش ابتدا نیازمند ریل گذاری و سپس بکارگیری توانمندی ها و نقاط قوت در راستای چشم انداز و ماموریت های جامعه فضایی ایران هستیم.
قبل از پرداختن به چارچوب و محتوای دیپلماسی فضایی، بهتر است اشاره ای مختصر به تعریف دیپلماسی داشته باشیم.
دیپلماسی به عنوان تدوین کننده و مجری سیاست خارجی، مغز متفکر قدرت ملی معرفی شده است. بر این اساس دیپلماسی دارای چهار وظیفه اساسی است که شامل تعیین اهداف خود با توجه به قدرت بالفعل و بالقوه، ارزیابی اهداف سایر کشورها، تعیین میزان سازگاری این اهداف و به کارگیری ابزار مناسب برای دستیابی با اهداف خود است.
دیپلماسی فضایی می بایست در ذیل دیپلماسی علمی تعریف شود و علاوه بر هماهنگی با نهادهای مرتبط و استفاده از ظرفیت دیپلماسی علمی کشور، با به کارگیری توانمندی های بخش فضایی در راستای اهداف کلان سیاست خارجی و برعکس با استفاده از دیگر کارت های سیاست خارجی برای افزایش توان فضایی کشور تلاش کند.
در اسناد بالادستی مهمترین هدفی که برای دستگاه دیپلماسی فضایی ایران تعیین شده است، قرار گرفتن در جایگاه اول منطقه تا سال 1404 است. قرار گرفتن در این جایگاه نیازمند شناسایی اهداف، فرصت ها و تهدیدهای بازیگران فضایی منطقه و رصد نقاط قوت و ضعف بالقوه و بالفعل داخلی است. بر همین اساس ما نیازمند پایش دائمی تحولات فضایی در منطقه هستیم، اما متاسفانه برنامه ریزی ها، بیشتر بر اساس سلایق شخصی مدیران است نه نقشه راه و اسناد بالادستی و هنوز نه خود منطقه به درستی تعریف شده، نه نهادهای متولی در این زمینه فعال هستند و نه دقیقا مشخص است در چه بخشی ایران می بایست در جایگاه اول منطقه قرار داشته باشد. دستگاه دیپلماسی فضایی نیازمند هدفگذاری، معماری و چینش توانمندی های داخلی است. لذا 4 هدف و رویکرد اصلی می بایست بطور دقیق در ساختار دیپلماسی فضایی مورد اولویت بندی و تعریف قرار گیرد:
۱. رهبری و اعتبار
۲. توسعه و مدیریت منابع
۳. رشد و تنوع اقتصادی
۴. موفقیت های نظامی، راهبردهای دفاعی، زیرساخت های امنیتی و بحرانی
بعد از تعریف رویکردها، نیازمند تعیین دقیق ابزارها و حوزه های قابل گفتگو و حرکت در مسیری از پیش طراحی شده هستیم. برای نیل به این اهدف نیازمند تفکیک این بخش به 5 حوزه هستیم، که عبارتند از:
به اشتراک گذاری داده های فضایی
استفاده از استانداردها و مبانی مشترک
برنامه ریزی برای انجام ماموریت های مشترک
انجام ماموریت های مشترک
به اشتراک گذاری زیرساخت ها، خدمات پرتاب، فنی و آزمایشگاهی
حقوق فضا
به اشتراک گذاری داده به معنای استخراج داده های فضایی از قبیل داده های تصویربرداری، مخابراتی و ناوبری، علمی(مدل جاذبه زمین، مدل مغناطیس اطراف زمین، شار خورشیدی...) و به اشتراک گذاری آن ها در روابط دوجانبه یا چند جانبه بین کشورها می باشد. بعنوان مثال کشور چین در حال توسعه ماهواره های منظومه ای خود به نام BieDouاست، که می تواند از موضوعات مورد علاقه دو کشور باشد و در قالب همکاری های اپسکو مورد مذاکره قرار بگیرد.
استانداردها زبان گفتگوی مشترک و از ملزومات اولیه برای ایجاد یک رابطه پایدار و دائمی هستند. در اتحادیه اروپا، سازمان فضایی اروپا (ESA) برای همگرایی بیشتر این کشورها و هم افزایی توان این اتحادیه از استاندارد ECSS استفاده می کند. در کل برای داشتن رابطه فنی می بایست ایجاد زبان مشترک را از اولویت های یک همکاری چندجانبه یا دوجانبه قرار داد. بعنوان مثال جامعه فضایی ایران سابقه زیادی در استفاده از استاندارد فضایی اروپا را دارد، لذا از این کارت برنده می تواند در تعاملات خود بهره برده و در داخل به تقویت این مزیت نسبی اهتمام ورزد.
سومین مقوله، انجام برنامه ریزی برای انجام ماموریت های مشترک است. در این نوع از برنامه ها، دغدغه یا نیاز مشترک بین چند کشور مبنا قرار داده می شود و هر کشور وسیله‌ای فضایی مورد نیاز را با دانش بومی خود طراحی و عملیاتی می کند.
این نوع پروژه ها دارای اتاق عملیات مشترک هستند. بعنوان مثال می توان برنامه ماهواره های منظومه ای DMC، که توسط 5 کشور الجزیره، نیجریه، ترکیه، انگلستان و چین اجرایی شده یا برنامه مشترک روسیه و آمریکا در عملیات رندزو و داکینگ در ایستگاه بین المللی فضایی را که هر دو کشور از دستورالعمل های پروازی یکدیگر مطلع شده را نام برد.
در این قالب سطحی از همکارها بر اساس طرح دیپلماسی فضایی می تواند شکل بگیرد.
چهارمین موضوع انجام ماموریت مشترک است. برای انجام این برنامه ها، روش ها و ابزارهای گوناگونی وجود دارد. یکی از ابزارهای آن استفاده از پلت فرم مشترک است. بعنوان مثال کشورهای اروپایی تحت برنامه “Doublestar” محموله خود را بر روی باس چ
ینی قرار دادند.
در این پروژه ها با استفاده از تجهیزات و تسهیلات مشترک بدون نیاز به کمترین اصلاحات ماموریت‌های مشترک انجام می گیرد.
پنجمین موضوع به اشتراک گذاری زیرساخت ها و خدمات پرتاب است. برای حضور دائمی در بین بازیگران فضایی و استفاده از تمام طیف ماموریت های فضایی، نیازمند مراکز تست، تجمیع و مونتاژ و همچنین مراکز مستقل صحت سنجی کیفی قطعات مورد استفاده در فضا هستیم. در این بخش ایران می تواند بعنوان هاب منطقه ای در حوزه خدمات آزمایشگاهی عمل کند. می تواند با توسعه قابلیت های پرتاب خود امکان بهره گیری از خدمات پرتاب را برای کشورهای دوست و حتی رقیب را ایجاد نماید.
آخرین موضوع حقوق فضا است. لزوم موفقیت در این بخش و صیانت از دارایی های فضایی ایران، استفاده حداکثری از ظرفیت های بوجود آمده در 5 بخش قبلی است. برای حضور مقتدرانه در این بخش، نیازمند بررسی دیگر معاهدات حقوقی، نوع مواجهه کشورهای سلطه گر، اجماع سازی کشورهای هم تراز فضایی، تقویت بینه علمی و دیگر برنامه ها هستیم.
پروژه هایی که در ذیل هر کدام از 6 بخش ابزار ها و محورهای گفتگو قرار می گیرند، بعضی از آن ها می‌توانند باعث افزایش اعتبار و عزت ملی و بعضی ها موجب ارتقاء سهم ما از بازار اقتصاد فضا شوند. نحوه حضور ما در فضای بین المللی موجب تعیین نوع برنامه، اولویت بندی آن ها، کشورهای هدف...خواهد شد.
به عنوان مثال اگر با رویکرد اقتصادی، درحوزه به اشتراک گذاری زیرساخت و خدمات پرتاب، فنی و آزمایشگاهی وارد فضای بین المللی شویم، قابلیت پرتاب یک ظرفیت بسیار بزرگ هست، که تنها ایران و رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا از این قابلیت برخوردار هستند و کشور ترکیه نیز به سرعت در جهت دستیابی به این فناوری تلاش می‌کند. لذا می بایست این برتری ویژه حفظ و ظرفیت های جدید در پرتاب تعریف کنیم، اما شاهد هستیم که چندسالی هست، پرتاب ها بصورت پراکنده، خیلی محدود و همراه با ملاحظات سیاسی اتفاق می افتد و علاوه بر اینکه این قابلیت بصورت جدی مورد آسیب قرار گرفته، موجب بیکاری و مهاجرت نخبگان، صدمه به اعتبار فضایی، کاهش مستندات و نمایه های علمی...نیز شده است. لذا با سرمایه گذاری در این بخش می توان عایدات زیادی در حوزه اقتصاد فضا برای کشور به ارمغان آورد و از انواع مشکلاتی که ذکر شد نیز جلوگیری کرد.
یا با در نظر گرفتن رویکردهای توسعه و مدیریت منابع فنی و نگاه دفاعی-امنیتی در حوزه ساخت انواع ماهواره ها و با وجود درون زا بودن، ما هنوز در جایگاه اول منطقه قرار نداریم و متاسفانه حتی کشور امارات و عربستان با سرمایه گذاری‌های زیاد توانسته در این حوزه توانمندی های خود را بطور قابل ملاحظه ای ارتقاء دهند و موجب تغییر توازن فضایی منطقه ای از منظر امنیتی، اقتصادی و سیاسی شوند که برای حل این مشکل نیازمند به بازی گرفتن دیگر کارت های خود در سطوح مختلف برای جبران وضعیت بوجود آمده هستیم. در حوزه فضاپیمای سرنشین دار ما به مراحل خیلی خوبی رسیده بودیم ولی به علت وقفه چندین ساله، این مزیت نسبی هم با ورود بازیگران جدید همچون امارات به خطر افتاده است. لذا در انتها امیدارم ایران بتواند جایگاه واقعی بین المللی خود را مبتنی بر داشته ها و شایستگی هایی که دارد، بدست بیاورد.