علل بروز انحرافات اخلاقی در پژوهش و راهکارها

به گزارش ایسنا، دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی ضمن تشریح پیشرفت های چشمگیر در ایجاد یک نظام ساختارمند اخلاق در پژوهش، ارتقای شرایط فعلی کشور در حیطه اخلاق در پژوهش را نیازمند پایبندی بیش از پیش به سازوکار و نظام جدید ایجاد شده دانست و از طراحی پروژه "رصد ملی اخلاق در پژوهش" برای رصد همه جانبه فعالیت‌های پژوهشی در کشور با هدف ارتقای کیفیت پژوهش‌ها و مقالات و کاهش درصد خطاها و سوء رفتارهای پژوهشی در کشور خبر داد.

دکتر احسان شمسی گوشکی فارغ التحصیل دکترای تخصصی اخلاق پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در میزگرد  ایسنا که با حضور دکتر افشین زرقی معاون تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دکتر علی استکی مدیرگروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه برگزار شد، با اشاره به وضعیت ایران از لحاظ فعالیتهای پژوهشی، عنوان کرد: ایران از لحاظ مقالات نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس، بین سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۳ بیشترین شتاب را در تولید مقالات علمی در دنیا داشته که این مساله در فوریه ۲۰۱۸ در مجلهNature  منتشر شده، با این حال در جمله بعد همین گزارش آمده که علیرغم افزایش تعداد مقالات، سوالاتی پیرامون ‌ رعایت اخلاق پژوهشی درباره مقالات منتشر شده از ایران وجود دارد.

زیر سوال رفتن فعالیت‌های ارزشمند پژوهشی در  کشور

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش های علوم پزشکی با بیان اینکه امروز به دلیل عدم  رعایت اخلاق در انتشار مقالات توسط تعدادی معدود، فعالیت‌های ارزشمند پژوهشی در  کشور زیر سوال رفته است، عنوان کرد: متاسفانه علیرغم تمام تلاش‌ها و کسب رتبه ۱۷ در تولید مقالات و اول بودن در شتاب تولید مقالات بر اساس داده‌های پایگاه استنادی اسکوپوس، دقیقا این سوال پیش آمده که رعایت اخلاق در مقالات ایران چه وضعیتی دارد!؟

وی با بیان اینکه در قالب این میزگرد می‌توان به این سوال جواب درستی داد، اظهار کرد: این مساله در بسیاری از کشورها تجربه شده؛ کشورهایی که سعی دارند رتبه پژوهش خود را به سطح بالاتری ارتقا داده و از باشگاه کشورهای در حال توسعه جدا شده و به پیشرفته ها بپیوندند. این کشورها همگی تلاش می کنند آمار انتشار مقالات را افزایش داده و گاها مانند کشور مالزی، ترکیه یا ایران در ازای تولید مقاله مشوق های مالی نیز پرداخت می‌شود.

تدوین ساز و کار اخلاق در پژوهش با ۳ رکن اصلی

وی با بیان اینکه در حال حاضر با بهره‌گیری از توان اساتید حوزه پژوهش سازوکار مناسبی در کمیته اخلاق وزارت بهداشت با سه رکن اصلی فعال شده، عنوان کرد: در رکن اول راهنماهای اخلاقی برای آموزش و آگاه سازی پژوهشگر  تعریف و استانداردسازی شده که تمامی این استانداردها در سایت کمیته اخلاق وزارت بهداشت در دسترس  است.

این مقام مسئول رکن بعدی این کمیته را تعریف نهادی برای پیاده سازی استانداردها عنوان کرد و گفت: این نهاد همان کمیته‌های اخلاق در پژوهش دانشگاه‌هاست که برای نهادینه کردن استانداردها ایجاد شده؛ رکن سوم نیز دستورالعمل برخورد با سوء رفتارها یا خطاهای پژوهشی و انحرافات صورت گرفته با وجود استانداردها و نهادهای تعریف شده است.

ابلاغ  آخرین "راهنمای انتشار آثار پژوهشی"
بیشترین تخلفات اخلاقی در بخش انتشار آثار پژوهشی

وی در این رابطه به ابلاغ  آخرین "راهنمای انتشار آثار پژوهشی" در اسفند ماه ۹۶ از سوی وزیر بهداشت اشاره کرد و ادامه داد: متاسفانه بیشتر خطاها و تخلفات اخلاقی که آشکار می شود در بخش انتشار آثار پژوهشی است و البته ریشه بروز بسیاری از سوء رفتارها را باید در مسایل کلان‌تر جستجو کرد.

مکتب اخلاقی رعایت شده در مصوبات کمیته اخلاق

دکتر شمسی در ادامه میزگرد با اشاره به مکتب اخلاقی رعایت شده در مصوبات کمیته اخلاق، اظهار کرد: راهنماها و استانداردهای اخلاق در پژوهش به "گایدلاین" های بین المللی بسیار نزدیک است. به عبارت دیگر زبان علم یک زبان یکسان و مشترک با اصول کلی مانند اصل مالکیت، وفاداری و صداقت است، بنابراین مجموع اصول اخلاق پژوهش امروز مبتنی بر مضامین و استانداردهای بین المللی بوده و در پروسه تصویب نیز با جنبه های شرعی و حقوقی داخل کشور منطبق شده است.

مصوبات کمیته اخلاق خلاف شرع، قوانین کشور و قوانین بین المللی نیست

وی گفت: می‌توان گفت که تمامی این اصول منطبق بر مکتب اسلام و در عین حال منطبق بر فطرت عدالت خواه و اخلاقی بشر است و به طور اجمال هیچ کدام از مصوبات ما در کمیته اخلاق خلاف شرع مقدس و خلاف قوانین کشور و در عین حال خلاف قوانین بین المللی نیست.

لازمه کاهش خطاهای پژوهشی اصلاح پروسه پژوهش در کشور است

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش های علوم پزشکی در رابطه با محور بعدی میزگرد با موضوع "اخلاق در انتشار آثار پژوهشی" و آمار منتشر شده درباره مقالات "ری ترکت شده" پژوهشگران ایرانی، با بیان اینکه اخلاق در انتشار آثار پژوهشی جدا از اخلاق در پژوهش به صورت کلی نیست، عنوان کرد: برای اصلاح این رویه باید پروسه پژوهش در کشور اصلاح شده و در این روند اصلاح باید از تجربیات سایر کشورهای موفق و پیشرفته استفاده کنیم.

وجود نهادهای حمایت کننده مالی پژوهش در کشورهای پیشرفته
دلایل موفقیت کشورهای دارای رتبه بالای پژوهشی در امر تحقیق پژوهش

وی با اشاره به پروسه پژوهش در کشورهای دارای رتبه بالای پژوهشی، اظهار کرد: در این کشورها، نهادهای نیازمند پژوهش برای دریافت پاسخ علمی مسائل، سوالات خود را در نهادهایی تحت عنوان سازمان حمایت کننده مالی پژوهش (گرنتینگ بادی یا فاندینگ بادی) مطرح می‌کنند، سپس این سوالات در قالبی با عنوان "RFP" یا "Request for Proposal عمومی می شود. از طرف دیگر دانشگاهیان، اساتید و محققان در کنار آموزش، به این سوالات که از سوی دولت یا هر نهاد دیگری مطرح و برای پاسخ آن نیز بودجه‌ای تعریف شده مراجعه کرده و با انجام پژوهش به این مسائل پاسخ می‌دهند. البته در کنار آن با این بودجه دانشجوی دکترا یا پست دکترا گرفته و پروژه را نیز تعریف می‌کنند. بنابراین پژوهش به این صورت شکل گرفته و نتیجه آن نیز یا در قالب مقاله چاپ شده یا به سفارش دهنده تحویل داده می‌شود.

دلایل اصلی "ری‌ترکت"(بازپس گرفته شدن) مقالات ایرانی

وی با اشاره به مشکل اصلی "ری ترکت"(بازپس گرفته شدن) برخی مقالات ایرانی، عنوان کرد: تقریبا تمام مقالاتی که طی این سالها از ایران "ری ترکت شده"، هیچ کدام حاصل  اجرای یک پروژه تحقیقاتی هدفمند نبوده؛ به عبارت دیگر برای هر پروژه تحقیقاتی باید پروپوزال نوشته و مراحل تایید آن نیز در دانشگاه طی شود، همچنین بررسی علمی آن نیز با اعضای گروه و متخصصان همان رشته در قالب peer review  یا داوری همتا انجام شده باشد. در مرحله آخر نیز باید در کمیته پژوهشی و کمیته اخلاق تایید شود؛ این درحالیست که تقریبا هیچ کدام از مقالات بازپس گرفته شده این مراحل را طی نکرده بودند.

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش های علوم پزشکی با اشاره به گزارش مجله Nature درباره  ۵۸ مقاله "ری ترکت شده" از ایران، اظهار کرد: بیشتر این مقالات از دو مجله Diagnostic Pathology و Tumor Biology، بازپس گرفته شده بود و ۵۴ عضو هیات علمی درگیر ما در این مساله، تقریبا هیچ کدام روال استاندارد تولید وانتشار مقاله را طی نکرده بودند.

انتقاد از پدیده خرید و فروش مقاله

شمسی در این رابطه به پدیده خرید و فروش مقاله اشاره کرد و گفت: متاسفانه گاهی افراد برای رفع نیاز مالی به  سراغ کسانی می روند که برای فارغ التحصیلی یا ترفیع یا ارتقا نیاز به تولید مقاله داشته و در ازای تولید مقاله وجه آن را دریافت می کنند، درحالیکه برای چاپ مقاله باید به نویسنده، پروسه استاندارد تولید و انتشار و سایر شاخصه‌های مورد نیاز آن توجه داشته باشیم.

ابراز امیدواری نسبت به افزایش موسسات حامی مالی پژوهش در کشور

دکتر شمسی گوشکی ادامه داد: بنابراین مشخص است که ری ترکتشن مقاله ریشه در جاهای دیگری داشته که امیدواریم آرام آرام و با شکل گیری موسسات حامی مالی پژوهش مانند "نیماد"، بتوانیم به ارایه پژوهش های کاربردی و تخصیص هدفمند بوجه های پژوهشی کمک کنیم.

"ری ترکشن واچ"، مکانیزم آشکار سازی عمومی خطاهای علمی

وی در ادامه با بیان اینکه دنیای علم سازوکارهای درون زاد برای خودپالایشی دارد، عنوان کرد: در دنیای علم خود اعضای جامعه علمی مکانیزم هایی را برای ارتقا و پیشرفت و در مقابل جلوگیری از انحراف و فساد طراحی و اجرا می کنند. در این راستا می‌توان به سایت "ری ترکشن واچ" اشاره کرد که توسط دو خبرنگار حوزه  علمی و با بودجه غیر دولتی راه اندازی شده و طی آن کلیه مقالات "ری ترکشن شده" نمایه می‌شود؛ این افراد  به نوعی یک مکانیزم آشکار سازی عمومی خطاهای علمی طراحی کرده‌اند که امروزه بسیار پیشرفت کرده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به آمار ارایه شده در مجله Science در رابطه با  ۱۸ هزار مقاله نمایه شده در سایت "ری ترکشن واچ"، عنوان کرد: "ری ترکشن" یعنی درآوردن مقاله از دایره علم، ولی خوشبختانه یا بدبختانه با ریترکشن مقاله محو نمی‌شود بلکه یک مهر قرمز به عنوان "ری‌ترکت شده" بر آن زده شده و سردبیر نیز با ارایه یک یاداشت "ری ترکشن نوت" دلایل خود برای استرداد مقاله را مطرح می‌کند. ریترکشن به دلایل مختلفی از جمله دلایل  علمی و فنی رخ می‌دهد  ولی بدترین آن عدم رعایت اصول اخلاقی در انجام و انتشار مقاله است که منجر به ریتراکشن می‌شود.

آمار مقالات  "ریتراکشن" شده پژوهشگران ایرانی

وی با اشاره به گزارش ارایه شده در رابطه با مقالات ری‌ترکشن شده ایران در این سایت، گفت: در این گزارش آمده که از ۱۸ هزار مقاله ری ترکت شده در سایت "ری ترکشن واچ"، ایران بالاترین نرخ را داشته، به عبارت دیگر،   به ازای هر ۱۰ هزار مقاله منتشر شده ۱۴ مقاله "ری ترکت" شده که در مجموع حدود۶۰۰ مقاله شده که عدد بسیار بالایی است. بعد از ما رومانی با ۱۰ مقاله در هر ۱۰ هزار مقاله و بعد از آن هم هند و چین قرار دارند.

مقالات "ری ترکشن شده" انگ خیلی جدی برای حوزه پژوهشی کشور

توسعه ذهنیت مقاله محوری مهترین عامل خطاهای پژوهشی

دکتر شمسی این آمار را یک انگ خیلی جدی برای حوزه پژوهشی کشور عنوان کرد و گفت:  یکی از مهمترین علل این مساله ایجاد و توسعه ذهنیت مقاله محوری بدون توجه به سیر استاندارد پژوهش است.   به عبارت دیگر همین ذهنیت مقاله محور باعث شده که حتی برخی دانشگاه‌ها از ذکر "وابستگی سازمانی"  خود توسط افرادی که ارتباط کاری رسمی هم با دانشگاه نداشته اند، در این مقالات ذوق زده شده و هیچ تحقیقی درباره ریشه و پروسه استاندارد مقاله نداشته باشند، در نهایت نمونه همین مسائل به ایجاد خطاها و انحراف در اخلاق پژوهش و یا ری ترکت شدن مقاله و پژوهش می انجامد.

وی انتشار این اعداد را عاملی برای افزایش توجه و حساسیت به این موضوع دانست و ادامه داد: خود ما به عنوان جامعه علمی از تمامی مسائل باخبریم، بنابراین باید ضمن اصلاح این پروسه، دقت و حساسیت خود را بالاتر ببریم.

وی این نوع نگاه به پژوهش را گاها عاملی برای سوء استفاده برخی افراد با هدف زیر سوال بردن پژوهش و مقالات و تولیدات علمی منجر از آن  دانست و گفت: با وجود تمام این مسائل باید یادمان باشد که ما در فاز ارتقای رتبه پژوهشی قرار داریم و در خیلی موارد در حال ظرفیت سنجی و ظرفیت سازی برای پژوهش هستیم.

امروز زمان تغییر رویکرد از تولید کمی مقالات به انجام پژوهش های کیفی است

در این میزگرد که با همکاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد، دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی با تاکید بر اینکه امروز زمان به عبارتی تغییر رویکرد از تولید کمی مقالات به انجام پژوهش‌های کیفی و کاربردی است، خاطرنشان کرد: البته تولید علم  منطبق با تولید مقاله نیست، اگر چه که می‌تواند نشان دهنده فعالیت های پژوهشی باشد. در واقع باید  علاوه بر تعداد مقالات، شاخص های دیگری برای رصد تولید علم مد نظر داشته باشیم. البته طرح این مسائل به معنای زیر سوال بردن زحمات این سالها نیست، چراکه امروز در برخی حوزه‌ها در سطح دنیا پیشگام هستیم.

وی ادامه داد: به عنوان نمونه پژوهشی در کوهورت گلستان داریم که نتیجه سال گذشته آن این بود که تریاک یکی از مهمترین عوامل بروز سرطان است و شواهد این طرح آن قدر قوی بود که به بیانیه  سازمان جهانی بهداشت تبدیل شد.

تدوین آیین نامه اجرایی قانون"مقابله با تقلب علمی"

وی با بیان اینکه ضرورت تغییر در حوزه اخلاق پژوهشی از سوی همگان احساس می شود، عنوان کرد: در همین راستا سال گذشته قانون "مقابله با تقلب علمی" به صورت لایحه ای از سوی وزارتین علوم و بهداشت به مجلس رفت و هم اکنون آیین نامه جرایی آن در حال تدوین و ابلاغ است.

به گفته وی، این مساله نشان دهنده عزم جدی کشور برای اصلاح این روند است، با این حال باید از این وضعیت به سرعت عبور کرده و طی همین ۲ یا ۳ سال آینده وضعیت خود را در رابطه با اخلاق در پژوهش، تثبیت کنیم.

تدوین دستورالعمل اعمال سیاست تشویقی برای تولید مقالات علمی

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی در ادامه با اشاره به تدوین دستورالعمل اعمال سیاست تشویقی برای تولید مقالات علمی در کشور، گفت: البته این سیاست باید تنها برای مقالاتی اعمال شود که پروسه استاندارد تولید مقاله را طی کرده باشند.

دکتر شمسی با بیان اینکه اکثر مقالات ری ترکت شده نتیجه عدم توجه یا نا آگاهی از پروسه استاندارد پژوهش است، گفت: مقاله نتیجه پژوهش است ولی متاسفانه این پروسه به درستی رعایت نشده و مثلا یک دانشجوی PhD چندین مقاله مروری می نویسد و همین امر در کنار ناآگاهی و عدم حساسیت اساتید به "ری ترکت ها" و سایر خطاهای پژوهشی منجر می شود.

تمرکز بر تشویق پروژه های استاندارد پژوهشی
اکثر مقالات ری ترکت شده بی شناسنامه هستند

وی با تاکید بر اینکه باید تمرکز بر روی تشویق پروژه های استاندارد پژوهشی باشد، گفت: بودجه تشویقی باید به مقالات دارای شناسنامه و پروپوزال تایید شده تخصیص داده شود. تمام نگرانی ما هم از همینجاست که در حال حاضر تعدادی از مقالات نمایه شده در اسکوپوس پژوهش تایید شده ای در  طرح پژوهشی یا پایان نامه مصوبی نداشته و در اصل بی شناسنامه هستند.

وضعیت رعایت اصول نویسندگی مقالات در کشور

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش های علوم پزشکی با بیان اینکه معیارها و ملاک های نویسندگی مقاله در راهنماهای کمیته اخلاق به روشنی مشخص شده و آخرین ویرایش آن  در سال ۹۶ ابلاغ شده است، گفت: نویسندگی مقاله چهار ملاک دارد. اول اینکه فرد اقدامی در جهت تهیه مقاله انجام داده باشد که شامل ارائه ایده، طراحی پروژه، جمع آوری دیتا و اطلاعات، آنالیز و تفسیر داده ها  باشد؛ در شرط دوم نویسندگی که در راهنماهای ایرانی به روشنی اعلام شده، فرد باید بر اساس سوابق تحصیلی علمی و عملی بتواند نویسنده مقاله بوده و مرور انتقادی (critical review) انجام دهد؛ شرط سوم تایید نسخه نهایی مقاله و امضای آن بوده و شرط چهارم قبول مسئولیت های مربوط به کلیه مراحل انجام پژوهش منتهی به مقاله است.

وی در ادامه گفت: اگرچه این ملاک‌ها به روشنی مشخص شده است ولی درصد و میزان اجرا و اعمال آن در داخل کشور نیاز به تحقیق  و بررسی بیشتری دارد.

طراحی پروژه "رصد ملی اخلاق در پژوهش"

شمسی با اشاره به طراحی پروژه "رصد ملی اخلاق در پژوهش" در داخل کشور، اظهار کرد: در قالب این طرح، از این پس وضعیت رعایت استانداردهای اخلاقی در پژوهش های علوم پزشکی کشور رصد خواهد شد.

وی با اشاره به برخی تخلفات موجود در نویسندگی مقالات، عنوان کرد: گاهی اوقات اسامی افراد نامرتبط با مقاله و افرادی که نقشی در تهیه و انتشار مقاله نداشته اند تنها با اهداف خاصی به عنوان نویسنده میهمان  در مقاله درج می‌شود که همین مسائل عامل بی‌اعتمادی و بی‌عدالتی می‌شود. همین مسائل باعث شده که آیین نامه ارتقاء مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی بیشترین امتیاز پژوهشی را تنها برای نویسنده اول و نویسنده  طرف مکاتبه (نویسنده مسؤول) در نظر بگیرد. اصلاح این امر نیازمند فرهنگ سازی و آگاه سازی بیشتر در سطح جامعه دانشگاهی کشور است.

برخورد جدی کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه ها
نظارت مستقیم راهکار کاهش خطاهای پژوهشی نیست

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی با تشریح برخورد جدی کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه ها که گاه منجر به اخراج یا کاهش رتبه برخی از اعضای هیات علمی شده است، تاکید کرد: این گونه برخوردها  با وجود اینکه در شرایطی اجتناب ناپذیر هستند، اما راهکار نهایی برای مدیریت سوء رفتارهای پژوهشی به حساب نمی آیند.

وی در ادامه تصریح کرد: فرمول اصلاح این روند از تک تک افراد و مسئولان آغاز می شود، در وهله اول باید فرهنگ سازی و آگاه سازی انجام شود و بعد از آن خود افراد حساسیت خود را به مسائل افزایش داده و از خطاها و سو رفتارهای اخلاقی جلوگیری کنند. نظارت مستقیم روی پروسه پژوهش نه ممکن است و نه لازم، مثلاً هیچ نهاد و کمیته‌ای نمی‌تواند برای نظارت بر عملکرد اعضای هیات علمی دوربین نصب کند، تنها راه این است که در شوراها و کمیته های اخلاق  حساسیت خود را ارتقا دهند.

آستانه تحمل نظام علمی و پژوهشی نسبت به خطا و انحراف باید به صفر برسد

شمسی با بیان اینکه باید با درنظر گرفتن راهکارها و برخی ضوابط داخلی آستانه تحمل نظام علمی و پژوهشی نسبت به این مساله را به صفر برسانیم، اظهار کرد: باید با فرهنگ سازی کاری کنیم که اگر روزی تخلف یا خطای پژوهشی از کسی سر زد، خود فرد توان و روی بازگشت و حضور در دانشگاه را نداشته باشد. البته این یک راه طولانی است که با افزایش حساسیت اخلاقی، برگزاری کارگاه های آموزشی و بیان استدلال و غیره محقق خواهد شد.

ضرورت اصلاح نحوه اجرای آیین نامه ارتقا

وی با تاکید بر ضرورت اصلاح نحوه اجرای آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی دانشگاهها، گفت: ارتقای هیات علمی پروسه خاصی دارد که باید رعایت شود، البته من اعتقاد ندارم که آیین نامه فعلی ارتقا آیین نامه بدی است ولی باید در نحوه اجرای آن دقت بیشتری داشته باشیم، به عنوان نمونه استاد تمام دانشگاه یعنی یک سطح و پایه مشخصی از تحقیق طی شده باشد و بنابراین این مساله باید در دانشگاهها رعایت شود.   اجرای آیین نامه ارتقا باید به گونه ای باشد که افراد در مسیر و باند درست قرار گرفته و همچنین اطلاع رسانی و آموزش در رابطه با این مساله بیشتر باشد، چراکه اغلب خطاها به دنبال نا آگاهی افراد رخ داده و اکثرا پس از کسب آگاهی به حساسیت بالای مساله پی می برند.

حساسیت بالای خطاهای پژوهشی بویژه در حوزه اخلاق

وی با اشاره به حساسیت بالای خطاهای پژوهشی بویژه در حوزه اخلاق، عنوان کرد: خطای افراد در این حوزه متاسفانه حیثیت علمی دانشگاه و کشور را به خطر می اندازد و امروز به دنبال انتشار آمار خطاهای پژوهشی، کشور ما برچسب خورده و برای پاک کردن این انگ و برچسب نیازمند تلاش مضاعف هستیم.

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی با اشاره به برخورد جدی و راسخ وزارت بهداشت با این تخلفات، عنوان کرد:  درصد تخلفات آگاهانه بسیار پایین است ولی رویکرد ما برخورد جدی با همان تعداد معدودی است که آگاهانه وارد حیطه تخلفات و خطاهای پژوهشی می شوند.

خط قرمز انتخاب استاد، دانشجو و پژوهشگر نمونه

وی با اشاره به برخی از خط قرمزهای موجود برای انتخاب استاد، دانشجو و پژوهشگر نمونه، عنوان کرد: پاک بودن سابقه افراد از خطاهای پژوهشی از مهمترین خط قرمزهاست. از طرف دیگر متاسفانه همین دید و نگاه کمی در ارایه طرح و مقاله باعث شده که افراد بدون توجه به پایه و پروسه صحیح و هدفمند ارایه پژوهش تنها برای کسب رتبه یا ارتقا در این جهت اقدام کنند که این پروسه نیز باید اصلاح شود.

نقش و جایگاه موازین اخلاقی مصوبات کمیته اخلاق در بخش توسعه فناروی نوین پزشکی

دکتر شمسی در بخش دیگر میزگرد در رابطه با نقش و جایگاه موازین اخلاقی در مصوبات کمیته اخلاق در بخش توسعه فناروی نوین پزشکی از جمله شبیه سازی انسان، ویرایش ژنوم و غیره، تصریح کرد:  از نظر ماهوی برخی از پژوهش ها قاعدتا جنبه های اخلاقی داشته و نباید انجام شود. به عنوان نمونه پژوهش درباره همانندسازی تولید مثلی انسان اگرچه در حال حاضر امکانپذیر هم هست ولی انجام آن طبق مصوبه سازمان ملل در تمام دنیا ممنوع است.

ممنوعیت انجام دستکاری ژنتیکی بروی سلول تخم انسان

وی با اشاره به برخی دیگر از ممنوعیتها در این رابطه به اعلامیه اخیر یونسکو اشاره کرد و گفت: بر اساس این اعلامیه، انجام دستکاری ژنتیکی بروی سلول تخم انسان که قرار است در مسیر باروری و تبدیل به نوزاد قرار گیرد،   پروسه بسیار خطرناکی است، البته پژوهش‌ها در سطح ژن درمانی در حال انجام است و حتی در برخی موارد از جمله ژن تراپی برای درمان تالاسمی به نتایج خوبی هم رسیده ولی هنوز  ایمنی انجام ژن درمانی در سطح "ژرم لاین" ثابت شده نیست. البته کشور ما در این حوزه پژوهش های زیادی نداشته و بنابراین هنوز مشکلی با این پژوهش ها در کشور ما وجود نداشته و در کمیته های اخلاق نیز خیلی درگیر این مسائل نیستیم.

نحوه توزیع بودجه های پژوهشی در کمیته های اخلاق

شمسی کوشگی همچنین در بخش پرسش و پاسخ میزگرد در پاسخ به سوالی درباره نحوه توزیع بودجه های پژوهشی در کمیته های اخلاق، عنوان کرد: بودجه پژوهشی دانشگاه ها توسط شورای پژوهشی و با توجه به اولویت ها تخصیص داده می شود. البته در این رابطه کارکرد کمیته اخلاق در پژوهش کاملا مشخص است و پروپوزال های واصله پس از بررسی از نظر اخلاقی تصویب شده و در صورت بروز تخلفات پژوهشی رسیدگی می شوند.

وی در پاسخ به سوالی درباره ضرورت انجام برخی کوهورت های پژوهشی و تخصیص بودجه های کلان به آنها، عنوان کرد: رقابت در مطالعات کوهورت یک امرمثبت است، چراکه نتایج آنها بسیار با ارزش بوده و این پژوهش ها بایوبانک و دیتابانک بسیار خوب و بزرگی برای کشور ایجاد می کند.

افزایش ۵۰۰ درصدی تعداد مقالات کیفی ما طی ۱۰ سال گذشته

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی با بیان اینکه تعداد مقالات کیفی ما طی ۱۰ سال گذشته ۵۰۰ درصد افزایش داشته، گفت: بنابراین مشخص است که ضمن کمیت به کیفیت نیز توجه شده و بسیاری از مقالات نیز با استفاده از نتایج همین مطالعات کوهورت نوشته شده اند.

وی در پاسخ به این سوال که "آیا هر طرحی با اخذ تاییدیه از کمیته های اخلاق، اخلاقی است؟ " عنوان کرد: کمیته های اخلاق در مرحله اول اخلاقی بودن  طرح تحقیقاتی را بررسی و تایید کرده و سپس با استفاده از سامانه کمیته ملی اخلاق تحقیقات تصویب شده را نمایه کرده و به نوعی حقوق و مالکیت فکری آن را تضمین می کند.

وی در رابطه با توزیع عادلانه منابع تحقیقاتی در دانشگاهها نیز، گفت: کمیته های  اخلاق در پژوهش در این رابطه مسئولیتی ندارند، ولی مطمئنا یکی از اصولی که در شوراهای پژوهشی دانشگاهها اعمال می شود، بحث رعایت اخلاقیات و عدالت در توزیع منابع است.

دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش های علوم پزشکی در پایان با تاکید بر اینکه نباید برای نظارت بر طرح های تحقیقاتی سیستم پلیسی حاکم شود، گفت:اصل اول اعتماد به پژوهش گر است با این حال سطح و درجه اعتماد و برخورد باید متناسب باشد.

گفت و گو از خبرنگاران ایسنا: گلاره کاویان - هادی محمدی