مکانیسم ماشه چیست و چگونه فعال می‌شود؟

آمریکا در روز‌های اخیر سعی کرد با ارائه قطعنامه‌ای به شورای امنیت کاری کند که جلوی تحریم‌های تسلیحاتی ایران را که در مهر امسال به پایان می‌رسد، بگیرد، اما در این مسیر موفق نشد.

این کشور که تهدید رویه معمولش شده است، این بار از مکانیسم ماشه سخن می‌گوید و سعی دارد با این سناریوی جدید کوتاه نیاید و ایران را تحت فشار بیشتری قرار دهد.

در بند ۱۱ و ۱۲ توافق هسته‌ای (برجام) به پروسه اعمال مکانیسم ماشه اشاره شده است که اصطلاح «اسنب بک» هم به آن گفته می‌شود، به زبان ساده باید گفت که مکانیسم ماشه یعنی بازگشت فوری به دوران قبل از برجام و اعمال تحریم‌های مجدد علیه جمهوری اسلامی ایران.

در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است که اگر یکی از اعضای امضا کننده توافق برجام که متشکل از تروئیکای اروپایی، ایران، چین، روسیه و آمریکا هستند، در اعمال و انجام تعهدات شکایتی داشته باشند، این شکایت ابتدا در کمیسیون مشترک برجام بررسی می‌شود و اگر در باره آن به توافقی نرسند، پرونده قابلیت ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد را پیدا می‌کند.

در شورای امنیت هم بر سر ادامه تعلیق تحریم‌های ایران رای گیری می‌شود، در آنجا هم اگر یکی از اعضای دائم شورای امنیت آن را وتو کند، در آن زمان به صورت خودکار و بدون نیاز به رای گیری دوباره تمامی قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران برمی‌گردد که مهم‌ترین آن قطعنامه ۱۹۲۹ بود که علیه کشورمان اعمال شد؛ در واقع در این صورت برجام از بین خواهد رفت و تحریم‌های چندجانبه علیه ایران بر می‌گردد.

اما ایالات متحده آمریکا رسما در یک فرمانی که به امضای ترامپ رسید از توافق هسته‌ای عقب نشینی و از آن خارج شد و متعاقبا هم تحریم‌های یک جانبه و ثانویه آمریکا را علیه ایران برگرداند، از طرف دیگر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت خمیر مایه آن برجام است، بنابراین به دلیل خروج آمریکا از این توافق، تهدید این کشور بی معناست، چراکه با خروج خود از برجام رسما هم قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و توافق هسته‌ای را نقض کرده است، بنابراین آمریکا در این خصوص نمی‌تواند به تنهایی کاری کند.

البته نکته‌ای دیگر هم در اینجا به صورت حقوقی مطرح می‌شود این است که پس چه مرجعی باید نظارت کند، چه مرجعی باید تعیین کننده باشد و آیا آمریکا می‌تواند درخواست فعال سازی مکانیسم ماشه را مطرح کند؟ متاسفانه به دلیل ساختار نامتوازن سازمان ملل متحد اساسا مرجعی که اعلام کند آمریکا می‌تواند دست به چنین اقدامی بزند یا خیر، وجود ندارد، اما با توجه به اینکه مسیر ارجاع پرونده به شورای امنیت از کمیسیون مشترک برجام باید بگذرد و آمریکا هم دیگر در آن عضویت ندارد، بنابراین برای واشنگتن به لحاظ حقوقی کاملا بسته است و اگر آمریکا بخواهد این موضوع را دور بزند و بگوید به جای اینکه از سند برجام به سند ۲۲۳۱ برسد، برعکس از سند ۲۲۳۱ به برجام برسد، اما باز هم نمی‌تواند این کار را هم انجام دهد، چراکه واشنگتن خمیر مایه حقوقی قطعنامه ۲۲۳۱ یعنی برجام را زیر پا گذاشته است و از آن خارج شده، بنابراین در اینجا هم دستان این کشور بسته است.

ضمن اینکه دو بار رای گیری در شورای امنیت شد؛ یک بار در ماه گذشته که در جریان بررسی تمدید تسلیحاتی ایران بود و یک بار هم هفته گذشته انجام شد، هر دو بار نشان داد با توجه به آگاهی اعضای دائم و غیر دائم شورای امنیت، اعمال مجدد تحریم‌های ایران به معنای پایان کامل برجام است و عواقب و تبعات ناشی این موضوع هم در انتظار خود نظام بین الملل خواهد بود، بنابراین جمهوری اسلامی پاسخ اعمال مجدد تحریم‌های خود را در قالب استراتژی مقاومت فعال خواهد داد.

در نتیجه آمریکا دستانش در این خصوص بسته است مگر اینکه بخواهد از راهکار دیگر استفاده کند، مثلا اینکه دیگر اعضای کمیسیون مشترک برجام را وادار به این کار کند، به عنوان مثال به یک توافق موقتی با ایران دست یابند، اما آمریکا قطعا نمی‌تواند چنین اقدامی انجام دهد، چراکه واشنگتن نه به لحاظ حقوقی و نه از لحاظ راهبردی قدرت مانور آن را ندارد.