نمد از قدیم الایام در زندگی مردم در موارد مختلفی کاربرد داشته است و هرچند در دوره ای استفاده از آن کمرنگ شد و کمتر کسی از آن استفاده می کرد، اما دوباره این محصول با نوآوری های تحصیلکردگان این رشته، سر از بازارهای جهانی درآورده است.
براساس اعلام کارشناسان صنایع دستی، 'نمد نوعی زیرانداز سنتی است که از پشم گوسفند تولید می شود و تفاوت این زیرانداز با دیگر انواع زیراندازهای سنتی در این است که در تهیه آن عملیاتی تحت عنوان بافتن انجام نمی شود'.
نمد از پشم گوسفند تهیه می شود و برای تهیه این کالا نمد مال ها زحمت فراوانی متحمل می شوند.
نمدمال ها برای تولید نمد از گذشته تاکنون از پشم چیده شده گوسفندان در فصل بهار استفاده می کردند و دلیل استفاده از پشم بهاری گوسفندان، تحکم ریشه ها پشم است.
نمد نوعی بافته سنتی و زیرانداز است که با پشم تولید می‌شود، برای تهیه نمد روش نمدمالی رایج است که فرد نمدمال برای تولید نمد از طریق ایجاد فشار بر پشم، تزریق رطوبت و حرارت انجام می شود تا الیاف پشمی درهم کوبیده شود و در این حالت نمد با دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن پشم، امکان تولید آن را فراهم می شود.
نمد به لحاظ سهولت در فرآوری و وجود دسترسی به ابزار و مواد مورد نیاز تولید آن نیز فراوان بود و در بیشتر شهرها کارگاه ها نمدمالی رواج داشت.
پشمی که برای تولید نمد به کار می‌رود پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند است، از صابون و زرده تخم‌مرغ نیز می‌توان برای بهتر شدن کیفیت کار استفاده کرد.
مقدار پشمی که برای هرمترمربع نمد لازم است با مقدار پشم لازم برای تولید قالی برابر است اما چون زمان تولید نمد بسیار کوتاه و حدود یک روز است قیمت آن از دیگر انواع فرش ها مناسب تر است.
برای تهیه نمد، نمد مالان در روش سنتی ابتدا نقش مورد نظر را با پشم‌های رنگی روی یک پارچه کرباس طراحی می‌کنند، سپس پشم حلاجی شده را روی تمام سطح پارچه قرار داده و پارچه کرباس را می‌پیچند آنگاه نمدمال با ریختن آب جوش بر آن و فشردن مداوم کار، با کوبیدن دست و پا بر روی آن به مدت پنج تا شش ساعت بصورت مداوم فرشی از نمد را تولید می کند.
در روشی دیگر که به نوعی روش صنعتی نیز است از همان ابتدا الیاف رنگینی را مطابق طرح و نقشه بر روی پارچه کرباسی گسترانده و پیش از پیچاندن مجموعه لایه ای در حدود 10 سانتی متر از پشم ساده بر رویش می گسترانند، پس از اینکه الیاف را مطابق طرح و نقشی آماده کردند محلول تهیه شده آب و صابون مخصوص را به جهت مرطوب ساختن قطعه مورد نظر بر جای جای آن می افشانند.
نمد مالان در ادامه لایه کرباس دوم را بر آن پهن کرده و با دقت و فشار متناسب آنرا لوله می کنند، استوانه لوله شده را با طنابی محکم کرده و آنرا به دستگاه نمدمالی می دهند، پس از مالش در حدود دو ساعت با دستگاه به جهت درهم تنیده شدن کامل الیاف و متراکم شدن آنها تا حدی که ضخامت آن به یک سانتی متر برسد، این عمل ادامه می‌یابد.
نمد مالان برای تهیه نمدهای حجمی شکل مانند کلاه، بالاپوش و پاپوش از قالب های مخصوص و متناسب برای بستر کار استفاده می کنند.
نقوش به کار رفته در نمد به لحاظ محدودیت و سختی کار در ساختار، تقریبا باید ساده باشد و کمتر از نقوش پیچیده استفاده می شود.
رنگ آمیزی نمد و نقش های آن در اصل محدود به رنگ های طبیعی پشم، مانند سفید، سیاه، قهوه‌ای و خاکستری می‌باشد اما در بسیاری موارد نیز از الیاف رنگ آمیزی شده گوناگون، همچون قرمز، زرد، آبی، نارنجی و سبز در تزئین محصولات نمدی، خصوصاً آن دسته که جنبه فرش و تزئینی دارد، استفاده می‌شود.
نمد و نمد مالی در استان چهارمحال وبختیاری در شهرهای شهرکرد و بروجن رواج دارد که محصولات آن به صورت پوشاک نمدی، کلاه و زیر‌اندازهایی به نام زیرمنقلی و پادری صورت می گیرد.
در نمد مالی شهرکرد، رنگ ها کمتر کاربرد دارد ولی در نمدهای سنتی بروجن رنگ های نارنجی، قرمز و سبز به صورتی خام و پرتلالو استفاده شده است که یادآور رنگ های پرهیجان گلیم‌های قشقائی است.
از سوی دیگر، یکی از کاربردهای رایج نمد درگذشته در چهارمحال و بختیاری علاوه بر بالاپوش نمدین و زرانداز، تولید کلاه ها نمدی بود که اکنون این کلاه مالی رو به زوال است اما متدهای جدید باعث تولید کلاه های نمدی به روز تری شده است.
از منظر شرق شناسان، کلاه نمدی بختیاری، پر مصرف ترین و با دوام ترین کلاه تاریخ در جهان است و از این رو این کلاه در میراث فرهنگی بشر جایگاهی مهمی داشته است.
کلاه نمدی در ساختار فرهنگی و اجتماعی مردم جایگاهی خاص داشت، چونان که فردوسی مرگ اسفندیار را افتادن ˈکلاه مهی ˈ عنوان می کند.
در خاستگاه زیست بومی کلاه نمدی به ویژه در حوزه زیستی زاگرس و فلات مرکزی ایران، مردم قرن هاست از کلاه به عنوان یک پوشش اجتماعی و فرهنگی صیانت کرده اند و هیچ دوره ای اجازه ندادند کلاه پهلوی و کلاه فرنگی بر آن چیره شود.
اکنون، تعداد پدید آوردندگان کلاه نمدی به تعداد انگشتان دست رسیده است و آنان همچنان با دست های پر از درد بر ساخت کلاه نمدی مشغول می باشند.
کلاه نمدی در چهارمحال و بختیاری قدمتی 400ساله دارد و نگاره های سنگی نخستین بار کلاه نمدی نشانه دار را، پوشاک سربازان قلعه و دژ نشان داده اند.
کلاه نمدی ساختاری مخلوطی شکل دارد و در دوران صفوی نقش نگاره و خط نگاری می شد، که بعدها از ارتفاع این کلاه کاسته شد و تنها به کلاه طاقی ختم شد.
کلاه خسروی و کلاه طاقی اکنون هنوز در بین برخی از عشایر و روستاییان کاربرد دارد و در بیشتر آیین های اجتماعی، مردان سنتی پوش از کلاه نمدی استفاده می کنند.
از سوی دیگر جوانان تحصیلکرده در چهارمحال و بختیاری با حرکتی نو اقدام به تولید محصولات نمدی بازار پسند کرده اند که بخشی از صادرات کالای این استان را به خود اختصاص داده است.
این هنرمندان با روش های نو موفق به کالاهای مورد پسند بازارهای جهانی شده اند و تعدادی از این کالاها مهر تایید یونسکو را نیز دریافت کرده اند.
استفاده از رنگ های تند و جوان پسند، بهره گیری از روش های جدید بازاری مانند تنوع در رنگ، رفع بوی پشم از نمد، تولید محصولات پزشکی و طبی مربوط با نمد باعث شده است دست سنتی نمد از آستین مدرن این هنر بیرون بیاید.
بیشتر صادرات نمد کشور به صورت چمدانی به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می شود و بقیه بیشتر به صورت سفارشی برای داخل استان به شکل زیرانداز، کیف زنانه، کلاه و جلیقه تولید می شود.
سرپرست دفتر توسعه و ترویج معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: در سال های گذشته هنرمندان توانمند شهرکردی با نوآوری و به روزرسانی محصولات نمدی توانسته اند این شهر را به عنوان شهر ملی نمد به ثبت برسانند.
'حسین خواجه بیدختی' در سفر به شهرکرد افزود: شهرکرد دارای ویژگی ها و ظرفیت های بسیاری در حوزه تولید نمد است که اگر از این ظرفیت ها به خوبی بهره گیری شود بی شک می توان در ثبت این شهر به عنوان شهر جهانی نمد نیز موفق عمل کرد.
وی ادامه داد: با وجود ظرفیت برخی دیگر از مناطق کشور در حوزه تولید نمد اما مهمترین عامل برای ثبت شهرکرد به عنوان شهر ملی نمد، نوآوری و مصرفی کردن نمد است و امید می رود تداوم این پویایی را در این هنر صنعت شاهد باشیم.
خواجه بیدختی تصریح کرد: اهمیت نمد در این استان بخوبی تبیین شده و با توجه به وفاق و همدلی شکل گرفته در این حوزه چشم انداز روشنی برای صنعت نمد در استان ترسیم می شود.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری گفت: در سال های 91 تا 96 در حدود یک میلیارد و 250 میلیون دلار محصولات نمدی از استان صادر شد و این نشان می دهد این محصول می تواند یکی از مهمترین کالاهای صادراتی استان باشد.
'مهرداد جوادی' در گفت وگو با ایرنا افزود: عمده ترین بازار هدف صادرات محصولات نمدی استان به کشور آمریکا است.
وی ادامه داد: هم اینک 500 هنرمند نمدمال در استان فعالیت دارند که از این تعداد 400 نفر در شهرکرد و 100 نفر در بروجن هستند.
جوادی افزود: تاکنون 250 فقره مجوز صنایع دستی برای این رشته صادر شده است و 4 شرکت فعال در تولید و صادرات نمد در استان فعالیت دارند.
وی با بیان اینکه در خرداد ماه سال 90 نمدمالی استان جزو میراث ناملوس ملی به ثبت رسید، تصریح کرد: از ویژگی های بارز هنر نمدمالی استان تغییر کاربری و مصرفی کردن آن مطابق با نیاز روز است.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: با توجه به کاربرد زیاد نمد، قابلیت استفاده این تولیدات در صنایع گردشگری، خودروسازی، دفاع و ورزش نیز وجود دارد.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار چهارمحال و بختیاری نیز در این آیین از نهادهایی که در ثبت شهرکرد به عنوان شهر ملی نمد تلاش کردند، قدردانی کرد و گفت: این تلاش ها تا ثبت جهانی نیز باید تداوم داشته باشد.
'جعفر مردانی' افزود: گذشتگان سالیان سال با کمترین امکانات این هنر صنعت را برای ما به یادگار گذاشتند و ضروری است تا این میراث به خوبی حراست و تداوم داده شود.
وی تصریح کرد: در استان با توجه به شرایط آب و هوایی و پتانسیل هایی که در این حوزه وجود دارد باید نگاه ویژه ای به این هنر صنعت به صورت سنتی و صنعتی شکل گیرد.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار چهارمحال و بختیاری افزود: با توجه به نامگذاری سال و اهمیت تولید کالای ایرانی، باید این هنر را در نقاط مختلف استان ترویج دهیم و آن را به عنوان یک برند به جهانیان معرفی کنیم.
یک پژوهشگر تاریخ نیز در این آیین با اشاره به نقش تاریخی نمد در زندگی بشر اظهار داشت: سابقه استفاده از نمد در زندگی بشر بسیار مفصل است، به نحوی که در تاریخ و اسطوره ها نیز می توان نشانی آن را گرفت.
'بابک زمانی پور' افزود: نمدهای ارزشمندی از دوره صفویه در موزه خانه ستوده چالشتر نگهداری می شود که نشان از کیفیت بالای این تولیدات دارد.
وی خاطرنشان کرد: در دو همایش نمدمالی گذشته مقرر شده بود تا 26 اردیبهشت برای روز نمد انتخاب شود اما پیشنهاد می شود 27 دی با عنوان روز همیشگی نمد نامگذاری شود.
به گزارش ایرنا، هم اینک 250 کارگاه کوچک و 15 کارگاه بزرگ تولید نمد در چهارمحال و بختیاری با اشتغالزایی 500 نفر فعال است.
سالانه 40 تن انواع محصولات نمدی در این استان تولید می شود که قابلیت افزایش تا 50 تن را دارد.
تولید محصولات نمدی چهارمحال و بختیاری به 2 روش سنتی و نوین صورت می گیرد که امروزه در بخش تولید نمدهای نوین به علت نوآوری و کاربردهای مختلف افزون بر 40 نوع محصول نمد تولید و روانه بازار مصرف می شود.
برخی تولید کنندگان نمد چهارمحال و بختیاری تحصیلات دانشگاهی در رشته های طراحی و صنایع دستی و برخی نیز تحصیلات غیرمرتبط دارند.
ایرنا