سواد فناورانه چیست؟

تحولات جدید در فناوری های مختلف به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات جوامع انسانی را به سوی جامعه اطلاعاتی سوق داده و موضوعاتی مانند آموزش متناسب با نیازهای جامعه و زمان بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. امروزه آموزش سواد فناورانه در مباحث آموزش رسمی مدارس اکثر کشورهای جهان از جمله ایران گنجانده شده است.

سواد فناورانه به عنوان یک ضرورت قرن بیست و یکم برای کلیه شهروندان جامعه در نظر گرفته می شود، زیرا که افراد بدون برخورداری از آن قادر به کاربرد ابزارهایی نظیر رایانه، دوربین عکاسی و فیلمبرداری، پمپ بنزین، عابربانک و... نیستند. بنابراین، آموزش سواد فناورانه بخشی از آموزش شهروندی محسوب شده و شهروندانی که از این سواد بی بهره باشند، در زندگی روزمره خود دچار مشکلات فراوانی می شوند و از رفاه و آسایشی که فناوری های نوین برای زندگی بشر به ارمغان آورده اند، محروم می مانند.

سواد فناورانه چیست؟

انجمن آموزش بین المللی فناوری (ITEA) ، سواد فناورانه را به عنوان نوآوری بشر در عمل و نیز توانایی استفاده، مدیریت، ارزیابی و درک فناوری تعریف کرده است.

در واقع، سواد فناورانه نوع جدیدی از سواد است که ایجاد، انتشار و مصرف فناوری منجر به مطرح شدن آن شده است، و شامل روش هایی که افراد به وسیله آنها انواع فناوری ها را به راحتی مصرف می کنند، می شود. سواد فناورانه می تواند بر چگونگی جستجو در جهان موثر واقع شده و در زندگی فردی و اجتماعی و فرهنگ تأثیر گذار باشد و نیز منجر به ایجاد نگاهی خوش بینانه نسبت به آینده شود.

سواد فناورانه شامل سه بعد دانش، روش های تفکر و عمل و ظرفیت ها می شود. بر این اساس می توان گفت شخص باسواد فناورانه باید از دانش اساسی در فناوری برخوردار بوده، دارای ظرفیت های عملی اساسی مانند کار با رایانه و شناسایی و تعمیر ابزارهای فناورانه (به طور کلی باید قادر به ارائه رویکرد برای حل مسائل) باشد. و در نهایت قادر باشد به طور انتقادی در مسائل فناورانه تفکر و مطابق آن عمل کند.

فناوری ها علاوه بر مزایایی که دارند، می توانند مضراتی هم داشته باشند. به همین دلیل، انسان در استفاده از یک فناوری ممکن است سه نوع رفتار متفاوت از خود نشان دهد: فن هراسی افراطی، فن دوستی افراطی و استفاده محتاطانه و عالمانه. سواد فناورانه فن دوستی افراطی را تأیید نمی کند، بلکه نگاهی میانه به فناوری دارد و انسان را به استفاده عالمانه و محتاطانه از فناوری ها تشویق می کند. بر این اساس می توان سواد فناورانه را مجموعه ای از دانش، تجربه و مهارت دانست که به انسان در شناخت مزایا و خطرات یک فناوری و کاربرد عالمانه و محتاطانه از آن یاری می رساند.

ویژگی افراد برخوردار از سواد فناورانه

افرادی که سواد فناورانه دارند نسبت به پیدایش فناوری های جدید و به کارگیری آنها عالمانه برخورد کرده و در رفتارشان افراط و تفریط دیده نمی شود. در ادامه ویژگی های این افراد را با توجه به ابعاد سواد فناورانه بررسی می کنیم:

از بعد دانش

افراد با سواد فناورانه می دانند که فناوری شامل نظام است یعنی گروهی از اجزای مرتبط به هم که در مجموع برای رسیدن به هدف و اهداف خاصی طراحی شده اند. آنها مطلع اند که فناوری ها شامل حقایق و اطلاعات می شوند و همچنین توانایی ترکیب اطلاعات را با بینش های جدید دارند.

این افراد به خوبی تشخیص می دهند که فناوری در زندگی روزمره سرایت کرده و خطرات و منافع آن را نیز می دانند. اشخاص با سواد فناورانه با مفاهیم اصلی و دامنه فناوری آشنا بوده و می دانند که فناوری منعکس کننده ارزش ها و فرهنگ جامعه است و در نتیجه فعالیت ها و نوآوری های انسانی ایجاد می شود.

از بعد روش های تفکر و عمل کردن

افراد باسواد فناورانه حل کننده مشکلات هستند. آنها مسائل فناورانه را از دیدگاه های مختلف بررسی کرده و با زمینه های متنوع در ارتباطند، سوالات مناسب از خود و دیگران در رابطه با خطرات و منافع فناوری مطرح کرده و ارتباط متقابل بین فناوری و افراد، جامعه و محیط را درک می کنند.

این افراد ترکیب ویژگی های مختلف مهندسان، هنرمندان، طراحان، اشخاص ماهر، تکنسین ها، جامعه شناسان، و غیره را جذب کرده و طبق آن عمل می کنند. اهمیت تحولات اساسی فناوری را درک و تصدیق کرده و با بصیرت در تصمیم گیری جهت توسعه و استفاده از فناوری شرکت می کنند.

از بعد ظرفیت ها

افراد باسواد فناورانه از مفاهیم علوم، ریاضیات، مطالعات اجتماعی، هنر، زبان و دیگر زمینه ها به عنوان ابزاری برای درک و مدیریت نظام های فناورانه استفاده می کنند. قادرند راه حل های مناسب را شناسایی و نتایج حاصل از اجرای راه حل انتخاب شده را پیش بینی و ارزیابی کنند و قضاوت آگاهانه در مورد خطرات و منافع فناوری انجام دهند.

افراد باسواد فناورانه توانایی استفاده و مدیریت فرآیند ها و نظام های فناورانه را به منظور بهبود کارایی و تناسب آن دارند. استفاده آنها از فناوری ها قوی، سیستم گرا و خلاق بوده و از رویکردی سازنده برای تفکر در حل مشکلات فناورانه برخوردارند.

راه های تقویت سواد فناورانه

توانا ساختن علمی و عملی شهروندان برای آگاهی یافتن از کارکردهای فناوری به منظور شرکت در فرآیند تصمیم گیری و بهره گیری از آن امری ضروری بوده که از طریق آموزش در سطوح مختلف امکانپذیر است. قابلیت های چندگانه حاصل از آموزش علوم و فناوری به فرد امکان می دهد که فرآیندهای علمی را در حل مسائل، تصمیم گیری و درک بیشتر محیط طبیعی و اجتماعی به کار بندد. همچنین قابلیت فوق بر سرعت و کیفیت رشد علمی و اقتصادی کشورها تاثیر بنیادین دارد. به عبارت دیگر این قابلیت ها، زندگی فرد را به عنوان شهروند چنان تحت تاثیر قرار می دهد که تعاملات اجتماعی، فرهنگی و ... او را با جامعه به صورت معقول در خواهد آورد.

تقویت سواد فناورانه می تواند از طریق آموزش عمومی در سطوح مختلف سنی صورت گیرد. یکی از اهداف مهم آموزش عمومی در هر کشور، آماده کردن دانش آموزان است به گونه ای که بتوانند زمینه توسعه کشور خود را فراهم آورند. به عبارت دیگر، هدف پرورش شهروندانی کنجکاو، پژوهشگر، جست و جوگر و دارای سواد فناورانه است. چنین افرادی در حل مسائل روزانه خود، آنجا که به نحوی با علوم و فناوری مربوط می شود، توانا هستند.

افزایش فعالیت ذهنی افراد و درگیر شدن بیشتر جامعه از طریق توسعه فناوری های کاربردی نظیر فناوری های وابسته به اینترنت راه دیگر پیش روست که منجر به ارتقای سواد فناورانه می شود. از آنجا که بر تلاش ذهنی خود تسلط داریم، می ‌توانیم میزان یادگیری خود را نیز کنترل کنیم. هرچه تلاش ذهنی بیشتری به کار گرفته شود، درک مطلب، یادگیری و در نهایت، حافظه نیز در سطح بالاتری قرار خواهند گرفت.

ارتقای جایگاه سواد فناورانه و تبیین اهمیت فراگیری آن در نزد جامعه نیز کمک شایانی به این امر خواهد کرد. تبلیغات تلویزیونی، دعوت از مردم به استفاده از فناوری های نوین پر بازده در کشور و حتی تشویق آنان به طرق مختلف از قبیل در نظر گرفتن جوایزی برای کاربرد فناوری هایی نظیر کارت های هوشمند می تواند در این رابطه بسیار تاثیر گذار باشد.

محمد علی اخوان در گفت و گو با خبرگزاری علم و فناوری تصریح کرد: گسترش آموزش اینترنت و زبان انگلیسی در سطح عموم افراد به علت گستردگی کاربرد آنها در جهان امروز می تواند زیر بنای توسعه سواد فناورانه در حوزه های وابسته به فناوری اطلاعات و ارتباطات باشد.

این کارشناس رسانه با اشاره به اینکه سرعت تغییر و نوآوری اطلاعات در جهان امروز به زمانی کمتر از ثانیه رسیده، افزود: آشنایی با اینترنت و جستجوی اطلاعات کمک بسیار موثری در ارتباط گیری با پدیده های روز و ارتقای دانسته های فردی خواهد بود.

سواد فناورانه و ارزش های ایرانی  اسلامی

توسعه سواد فناورانه در جامعه ایرانی و درک صحیح افراد از کارکردهای مثبت و منفی آن موضوعی بسیار جدی است و لازم است که این توسعه با توجه به ارزش های ایرانی اسلامی و تا حد امکان از طریق بومی سازی صورت گیرد.

تاریخچه پرقدمت ایران و تاثیرات انسان ساز اسلام ناب محمدی (ص) بر فرهنگ کهن آن، منجر به پیدایش ارزش هایی والا مرتبه در جامعه شده است، که همواره تحت تاثیر تهاجم فرهنگی غرب و فناوری های مهاجم مورد تهدید جدی قرار دارد. لذا بومی سازی فناوری و ارتقای سواد فناورانه در این حوزه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود.

یکی از برتری های کشورمان در این زمینه آن است که کودکان از سنین پایین و پیش از ورود به عرصه های اجتماعی با طیف وسیعی از ارزش ها و هنجارهای جامعه در نهاد خانواده آشنایی پیدا می کنند. بخش دیگری از این آشنایی با شاخص ها و هنجارهای جامعه ایرانی اسلامی در مدرسه، دانشگاه و سایر محیط های اجتماعی تبیین می گردد. لذا هر فرد جامعه ایرانی با هنجارها و ناهنجارهای موجود آشنایی داشته و در صورت انجام عملی از ارزش یا ضد ارزش بودن آن مطلع است. این امر در مورد سواد فناورانه وی و نحوه استفاده از فناوری نیز صدق می کند.

برای مثال ارزش بالای عنصر خانواده در جامعه ایرانی از دیرباز تاکنون و توصیه های دین مبین اسلام به حفظ این کانون پر برکت همواره یکی از نقاط قوت فرهنگ اصیل کشورمان بوده است. دید و بازدید اقوام و صله رحم اصلی مهم در توسعه روابط اجتماعی و استحکام آن به شمار می رود. به کارگیری نادرست و لجام گسیخته فناوری هایی نظیر موبایل و نیز ارتباطات از طریق فضای مجازی تا حدی به این ارزش والای ایرانی اسلامی لطمه وارد کرده که اگر در حوزه مذکور تقویت سواد فناورانه و آموزش های صحیح صورت نپذیرد، آینده ای تاسف بار به دنبال خواهد داشت.

با توجه به مطالب مطرح شده، اهمیت توجه بیشتر به آموزش سواد فناورانه در کشور و لزوم افزایش مباحث مربوط به جنبه های مختلف آن در كتاب هاي درسي دوره ها و پايه هاي مختلف تحصيلي امری غیرقابل انکار است. از طرفی توسعه آموزش های همگانی از طریق برگزاری دوره ها و کارگاه های آموزشی عمومی کمک شایانی به تحقق این هدف در بین آحاد افراد جامعه خواهد کرد. کسب سواد فناورانه از جمله لوازم زیست در جهان کنونی است، لذا به روز بودن و نوآوری در متون آموزشی مربوط به آن منجر به افزایش کارایی و اثربخشی بیشتر خواهد شد.

منبع:علم و فناوری