سرطان‌شناس ایرانی با بیش از ۶ هزار پیوند مغز استخوان در جهان
پروفسور «اردشیر قوام‌زاده» پدر پیوند مغز استخوان ایران، پزشک باتجربه‌ای با بیش از ۴ دهه سابقه تدریس در دانشگاه علوم پزشکی تهران است؛ استاد برجسته‌ای که بیش از ۶ هزار پیوند مغز استخوان را در بیماران سرطانی انجام داده و صد‌ها متخصص تربیت کرده است.
سرطان با آن همه یال و کوپال ترسناک و اضطراب آور خود، جان عده بیشماری از مردم در اقصی نقاط دنیا از جمله ایران را گرفته و تابوی شکست کامل این بیماری هنوز به طور کامل شکسته نشده است. امروز ۱۵ بهمن برابر با ۴ فوریه، «روز جهانی سرطان» است.
همان بیماری که از کودک خردسال تا پیرمرد و پیرزن سالمند، جملگی قربانیان بیشمار آن بوده و هستند و با آنکه علم درمان این بیماری بسیار پیشرفت کرده، اما هنوز هم دیدن حال نزار و دردناک بیماران سرطانی و چهره مغموم آنها، بسیار آزار دهنده و متاثر کننده است.
در این میان، هستند پزشکانی که عمر خود را در راه درمان بیماران سرطانی وقف کرده و با تلاش و کوشش خود، حال و روز بیماران بسیاری را بهبود بخشیده‌اند.
در یکی از روز‌های سرد بهمن ماه در بیمارستان شریعتی میهمان پروفسور اردشیر قوام‌زاده، پدر پیوند مغز استخوان ایران بودیم. پزشک با تجربه‌ای که بیش از ۴ دهه سابقه تدریس در دانشگاه علوم پزشکی تهران را دارد و همه متخصصان خون و سرطان در کشور افتخار شاگردی او را داشته‌اند.
با آنکه در آستانه ورود به نهمین دهه عمر خود است، اما پیرمرد مو سفید کرده عالم پزشکی به ویژه در حوزه درمان بیماری سرطان، هنوز هم با انرژی و شور و شوق خاصی از درمان بیماران می‌گوید. استاد برجسته‌ای که با غیرت و تعصب خاصی از سطح پزشکی کشور دفاع می‌کند و تاکید دارد پزشکی کشور در سطح بسیار بالایی در دنیا قرار دارد.
پروفسور قوام زاده بسیاری از جامعه پزشکی می‌شناسند. وی نخستین کسی است که عمل پیوند مغز استخوان را در ایران انجام داده و به عنوان پدر پیوند مغز استخوان در درمان بیماران سرطانی در کشور و حتی در دنیا شناخته می‌شود.
بیش از ۶ هزار بیمار سرطانی به دستان پرتوان او طی ۲۸ سال گذشته پیوند مغز استخوان شده و درصد بالایی از این بیماران هنوز به حیات خود ادامه می‌دهند.
وی در سال ۱۳۸۹ به عنوان استاد ممتاز دانشکده علوم پزشکی تهران و در سال ۱۳۹۰ به عنوان برترین پژوهشگر جهان در زمینه سرطان و بیماری‌های خونی برگزیده شد.
تربیت صد‌ها دانشجو و متخصص در طی بیش از ۴۰ سال از ثمرات عمر این استاد برجسته پزشکی است. ریاست بیمارستان شریعتی، ریاست دپارتمان پزشکی، ریاست بخش خون، سرطان و پیوند استخوان و عضویت در انجمن بین‌المللی پیوند مغز استخوان؛ از جمله سمت‌های اوست. آنچه در ادامه از نظرتان می‌گذرد، مشروح این گفت‌وگوست.
**جناب پروفسور! در ابتدای گفتگو کمی از زندگی شخصی خودتان برایمان بگویید.
متولد سال ۱۳۱۹ در تهران بین خیابان وحدت اسلامی (شاپورسابق) و معز السلطان هستم. پدرو مادرم تحصیلات عالی نداشتند، اما یکی از عموهایم پزشک بود. ۶ برادر و خواهر هستیم. درسم را در خیابان وحدت اسلامی شروع کردم. پدرم کارمند وزارت راه بود، اما بعد از چند سال ادامه کار نداد و به تفرش رفتیم.
یکسال در آنجا بودم. دوره ابتدایی را در مدسه طهوری و منوچهری در پشت دبیرستان البرز خواندم. همچنین دورهراهنمایی ان زمان را در مدرسه محمد قزوینی در خیابان امام خمینی (سپه) و کوچه درگاهی تحصیل کردم. از سال دهم به دارالفنون رفتم و در سال ۱۳۳۹دیپلم را در رشته طبیعی اخذ کردم.
سال ۵۶ ازدواج کردم و سه فرزند؛ دو پسر و یک دختر دارم. دخترم دندانپزشک است؛ یک پسرم فوق لیسانس مکانیک دارد و پسر دیگرم پزشکی م خواند.
**آقای دکتر! چه سالی وارد دانشگاه علوم پزشکی شدید و در کدام دانشگاه تحصیل کردید؟
پروفسور قوام زاده در حالی که با دست خود به عکس‌ها و تابلو‌های تقدیر مراکز علمی مختلف که در پشت سرش به صف شده اند، اشاره می‌کند، ادامه می‌دهد: بنده دوره پزشکی را در وین اتریش گذراندم؛ برای گذراندن دوره فوق تخصص به سوئیس رفتم. مدتی هم به امریکا رفتم، باز به سوئیس برگشتم و در نهایت به ایران آمدم. متخصص داخلی و فوق تخصص خون و سرطان هستم و بیشتر فعالیت پزشکی بنده در پیوند مغز استخوان بیماران مبتلا به سرطان بوده است.
سابقه تدریس در دانشگاه علوم پزشکی سوئیس را دارم. در ایران نیز ۴۱ سال استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران بوده‌ام و اکنون نیز با جهاد دانشگاهی همکاری دارم.
* تربیت ۴۵۰ متخصص خون و سرطان در ایران
**آقای دکتر! در طول چند دهه فعالیت علمی چه تعداد دانشجو و متخصص تربیت کرده‌اید؟
اندکی مکث کرده و خنده ملیحی می‌کند و با تواضع خاصی بیان می‌کند: تعداد خیلی زیادی دانشجوی پزشکی در ایران تربیت کردم؛ به طوری که بنده فقط ۴۵۰ فوق تخصص سرطان در ایران تربیت کردم. در کنار این تعداد فوق تخصص، چندین برابر آن نیز رزیدنت تربیت کرده‌ام.
**شما چه تعداد پیوند مغز استخوان در ایران انجام داده‌اید؟
۶۳۸۶ پیوند مغز استخوان انجام داده‌ام که این در بازه زمانی اسفند ۶۹ تا ۱۳۹۷ صورت گرفته است. سال ۲۰۱۲ جایزه انجمن بین‌المللی پیوند سلول‌های بنیادی بهترین محقق جهان را به بنده دادند.
*آقای دکتر! توضیح دهید سرطان یعنی چه؟ به طور کلی این بیماری نتیجه چه عوامل و فرآیند‌هایی است؟
در اثر تغییرات محیطی، در بدن می‌تواند سلولی جهش پیدا کرده و شروع به تکثیر کردن کند؛ به طوری که تکثیر غیر قابل کنترل سلول، توموری را تشکیل می‌دهد و منجر به سرطان می‌شود.
**چند نوع سرطان داریم؟
حدود ۲۰۰ نوع سرطان وجود دارد. بنده ۷۰ نوع سرطان را در بیمارستان شریعتی پیوند کرده‌ام.
** نقش ژنتیک در ابتلای افراد به سرطان به چه میزان است؟
موثر است، اما درصد آن پایین است؛ حداکثر تا ۵ درصد تاثیر دارد.
** آقای دکتر! اکنون سرطان چقدر درمان پذیر است؛ یعنی می‌توانیم بگوییم با شنیدن نام بیماری سرطان دیگر تابوی آن بین افراد جامعه وجود ندارد؟
نه، سرطان دیگر این طور خوفناک نیست. سرطان می‌تواند از ۵ درصد تا ۱۰۰ درصد قابل کنترل باشد. الان برخی از سرطان‌ها بسته به نوع آن، بین ۷۰ تا ۸۰ درصد قابل درمان بوده و حتی برخی سرطان‌ها تا ۱۰۰ درصد قابل درمان است؛ البته بستگی به شرایط جوانی یا سالمندی افراد دارد.
*علائم مهم ابتلا به سرطان
** فردی که سرطان مبتلا می‌شود چه تظاهرات بالینی دارد؟ به عبارت بهتر کدام علائم بالینی را باید به نوعی زنگ خطر ابتلا تلقی کنیم؟
برای نمونه باید ببینیم که چرا فردی دچار خون ریزی از بینی شده؟ آیا دست خود را در بینی کرده و رگ آن پاره شده یا اینکه به نوعی سرطان مبتلا شده است. اگر چشم یا گوش فرد دچار مشکل شده باید کنترل شود؛ همچنین بررسی کنیم دلیل اینکه فرد دچار سردرد شده چیست و باید تحت کنترل قرار گیرد.
*به هرسردرد یا گردن دردی توجه کنیم
به هر سردرد یا گردن دردی باید توجه کرد؛ چون احتمال ابتلا به سرطان مغز وجود دارد. اگر فردی سرفه می‌کند باید ریه خود را کنترل کند، اگر در ادرار فرد خون وجود دارد، باید بررسی شود تا فرد مطمئن شود به سرطان کلیه دچار نشده باشد.
اگر در مدفوع فردی خون است، ممکن است دچار سرطان کولون یا روده بزرگ شده باشد. اگر فردی زیاد نفخ می‌کند، ممکن است سرطان معده داشته باشد؛ همچنین اگر بیضه مردی بزرگ شده باشد، ممکن است به سرطان بیضه مبتلا شده باشد.
*سالی یکبار چکاب پزشکی انجام دهید
** آقای دکتر! تشخیص ابتلا یا عدم ابتلا به سرطان چطور صورت می‌گیرد؟
هر فرد باید حداقل سالی یکبار چکاب کند؛ یعنی یک پزشک عمومی فرد را معاینه کند یا برای آگاهی از ابتلای احتمالی به سرطان، آزمایش کلی و معاینه و کنترل صورت گیرد؛ این آزمایشات می‌تواند تا ۸۰ درصد پیشگیری از ابتلا به سرطان داشته باشد.
** در چه مرحله‌ای می‌توانیم بگوییم فرد مبتلا به سرطان خوب شده است؟
این موضوع بستگی به نوع بیماری دارد و دقیقا نمی‌توانم بگوییم. بستگی به جهش سلولی است که چطور باشد. البته مسلم است هرچه فرد در مراحل اولیه بیماری باشد، درمان بهتر است. مثلا اگر فردی دچار سرطان روده بزرگ شده و زود متوجه آن شود، قابل درمان است؛ همچنین اگر سرطان معده را زود متوجه شویم قابل درمان است. سرطان خون اگر شروع شود به دلیل پخش شدن در بدن امکان درمان خیلی سخت است.
** خطرناکترین نوع سرطان در بین انواع سرطان‌ها چیست؟
این بستگی به میزان جواب ندادن بدن بیمار به درمان است؛ مثلا اگر دیر متوجه سرطان معده شویم به درمان جواب نمی‌دهد و سرطان معده اگر پیشرفت کرده باشد میزان درمان خیلی پایین است.
**آقای دکتر! برخی افراد می‌گویند ما نزد چند پزشک عمومی رفتیم، اما نگفت به سرطان مبتلا شده‌اید؛ در حالی که وقتی نزد یک متخصص رفتیم اعلام کرد شما خیلی وقت است مبتلا شده‌اید؛ در این شرایط تکلیف افراد چیست؟
باید هر خانواده یا عده‌ای از افراد یک پزشک عمومی خانواده داشته باشند تا این پزشک مراحل اولیه بیماری را ببیند و تا احساس کرد علائمی در فرد است، او را به متخصص راهنمایی کند. همچنین سالی یکبار هم چکاب کلی کرده و این کار از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.
چکاب شامل آزمایش خون کامل و معاینه است. عکس ریه یا سونوگرافی سینه به اضافه معاینه، حداقل چیزی است که هر فرد باید در این رابطه چکاب کند.
**ابتلا به سرطان در روند فرزند دارشدن چقدر تاثیر دارد؟
اگر فردی دچار سرطان بیضه باشد معمولا بسیاری از آنها فرزند دار نمی‌شوند. اگر درمان کنند بسته به نوع دارو مصرفی، شرایط فرد نرمال می‌شود.
** وضعیت ابتلا کودکان به سرطان چطور است؟ دلیل اینکه یکدفعه کودکی مبتلا می‌شود چیست و از چند سالگی می‌توان به سرطان مبتلا شد؟
کودک می‌تواند از بدو تولد مبتلا به سرطان شود؛ حتی جنین هم می‌تواند مبتلا شود.
** دلیل ابتلا به سرطان در دوران جنینی چیست؟
وقتی مادر نوزاد تغذیه می‌کند، همین نوع تغذیه در ابتلای فرزند به سرطان موثر است؛ چون تغذیه جنین از بند ناف است. نوع تغذیه، ژنتیک و پدر و مادر بزرگ فرد می‌تواند در ابتلا به سرطان اثر گذار باشند.
کمبودی درباره متخصص خون و سرطان شناسی نداریم
** اکنون ایران در درمان بیماران سرطانی در دنیا چه جایگاهی دارد؟
درمان سرطان در ایران از نظر علمی و پیشرفت مثل خارج از کشور است؛ فقط امکانات لازم همیشه در دسترس نیست. ممکن است به خاطر تحریم، دارو‌ها دیرتر به دست ما برسد، اما کمبودی درباره متخصص خون و سرطان شناسی نداریم؛ البته ممکن است امکانات همیشه در دسترس نباشد و دارو‌های مهم، دیرتر به دست ما برسد.
** آقای دکتر! به صورت خیلی کاربردی و جامع توضیح دهید چکار کنیم به سرطان مبتلا نشویم؟
اولین کار این است که افراد از مصرف نمک، الکل، تریاک، چربی به ویژه افرادی که فعالیت فیزیکی نمی‌کنند پرهیز کنند. همه افراد باید ورزش کنند؛ ضمن اینکه مصرف سبزیجات خیلی مهم است و مردم باید از مصرف فست فود و گوشت زیاد بپرهیزند.
* چرا در گذشته مردم کمتر به سرطان کمتر مبتلا می‌شدند
** آقای دکتر! این پرسش بسیار مطرح می‌شود که چرا در سال‌های گذشته و چند دهه قبل این همه بیمار سرطان نبود؟
چون در آن زمان این بیماری را تشخیص نمی‌دادند. همچنین به این موضوع توجه کنید که میوه‌هایی که می‌خوردیم، سم پاشی نشده بود و بیشتر با فلفل و تنباکو سم پاشی می‌شدند، اما اکنون با مواد شیمیایی سم پاشی می‌کنند یا کود شیمیایی که به درخت و گیاهان می‌دهند، این مواد شیمیایی جذب شده و شما آن را از طریق مصرف مواد غذایی مصرف می‌کنید.
بنده تاکید می‌کنم واقعا افرادی که به پزشکی علاقه دارند این رشته را بخوانند و به خاطر درآمد در رشته پزشکی تحصیل نکنند
در شیر و آب هم همین طور است؛ در هوا سرب و مواد آزار دهنده مختلفی وجود دارد؛ ضمن اینکه باید توجه کنیم مردم در آن زمان فعالیت بدنی بیشتری داشتند.
**آقای دکتر! آیا اگر فردی مادرش مبتلا به سرطان بوده و از بین رفته، این بیماری به فرزند هم منتقل خواهد شد؟
نه، حتما این طور نیست که، چون مادرش مبتلا به سرطان بوده، فرزندش هم مبتلا شود؛ اما اگر خانمی مادر، خاله یا عمه‌اش مبتلا به سرطان پستان بوده، احتمال اینکه این خانم مبتلا شود زیاد‌تر هست؛ اما نه این طور که هرکس مادرش سرطان گرفت، آن هم مبتلا می‌شود و این اشتباه است.
** بیشترین سرطان در ایران کدام نوع است؟
در ایران بیشترین نوع، سرطان معده و مری است. اکنون در دنیا سرطان ریه از همه نوع بیشتر شده؛ البته کم کم این میزان در حال پایین آمدن است. سرطان پروستات و روده بزرگ نیز در خارج کشور بیشتر است.
** رایج‌ترین روش درمان سرطان چیست؟
درمان سرطان باید در کشور تیمی باشد؛ یعنی جراح، فوق تخصص خون و سرطان، متخصصین رادیو تراپی، پاتولوژی، رادیو لوژی، متخصص ژنتیک، روانشناس، پرستار و ... همه با هم در قالب یک تیم درمانی فعالیت کنند.
**اکنون کمبودی از نظر وجود متخصص سرطان در ایران داریم؟
اکنون کمبودی از نظر متخصص سرطان در کشور نداریم و این متخصصان دارای علم روز درمان سرطان هستند، اما فقط باید امکانات لازم را برای درمان فراهم کنیم.
در پیوند‌هایی که بنده انجام داده‌ام دیدیم حدود ۷۱.۵ درصد بیماران درمان شدند. مثلا حدود ۹۰۰ بیمار تالاسمی را پیوند کردیم و یکی از بزرگترین مراکز پیوند تالاسمی هستیم؛ به طوری که بین ۸۰ تا ۹۵ درصد به درمان جواب مثبت می‌دهند.
** چند درصد دارو‌های درمان سرطان در کشور تولید می‌شود؟ تحریم چقدر در تامین داروی سرطان اثر گذار بوده است؟
باید کسی رشته پزشکی بخواند که عاشق کار پزشکی است
بنده درصد مشخصی در خصوص تولید دارو‌های سرطان در داخل کشور ندارم، اما مقداری از این دارو‌ها در داخل تولید می‌شود؛ البته باید کنترل کیفی بیشتری روی تلید دارو‌ها در داخل وجود داشته باشد. ما برای سلول درمانی نیاز به دارویی داریم که در اثر تحریم دچار مشکل هستیم.
**شما به عنوان استاد ممتاز و پیشکسوت پزشکی به جوانان و به ویژه علاقه‌مندان به تحصیل در رشته پزشکی چه توصیه‌ای دارید؟
باید کسی رشته پزشکی بخواند که عاشق کار پزشکی است. بنده به جوانان نصیحت می‌کنم هر فردی باید کاری را آغاز کند که آن کار را برای اثر گذاری در جامعه انجام دهد؛ یعنی ببیند این کار او چه اثری در جامعه می‌گذارد؟
اگر این فکر را کرد که چگونه می‌تواند در جامعه اثری بگذارد، مطمئنا خودش هم می‌تواند پیشرفت اقتصادی و درآمدی داشته باشد؛ در نتیجه هرکاری که می‌خواهید انجام دهید باید ببینید چقدر می‌توانید اثر گذار باشید.
اگر چنین فکری را کردید، حتما موفق خواهید شد، اما اگر فکر کنی چطور می‌توانی پول در آوری حتما موفق نخواهی شد. البته باید نگاه اقتصادی داشته باشی، اما باید اول بگویی که من می‌خواهم کار اقتصادی انجام دهم تا به جامعه هم کمک کنم.
چون شما فکر کرده‌اید چیزی درست کنید که به جامعه کمک کرده و اثر گذار باشید؛ در نتیجه اگر این طور فکر کنید موفق می‌شوید و درآمد هم خواهید داشت.
بنده تاکید می‌کنم واقعا افرادی که به پزشکی علاقه دارند این رشته را بخوانند و به خاطر درآمد در رشته پزشکی تحصیل نکنند؛ چون وقتی فرد تحصیل کرده در رشته پزشکی به سن ۴۰ سالگی به بعد می‌رسد تازه کار او شروع می‌شود.
همان بیماری که از کودک خردسال تا پیرمرد و پیرزن سالمند، جملگی قربانیان بیشمار آن بوده و هستند و با آنکه علم درمان این بیماری بسیار پیشرفت کرده، اما هنوز هم دیدن حال نزار و دردناک بیماران سرطانی و چهره مغموم آنها، بسیار آزار دهنده و متاثر کننده است.
در این میان، هستند پزشکانی که عمر خود را در راه درمان بیماران سرطانی وقف کرده و با تلاش و کوشش خود، حال و روز بیماران بسیاری را بهبود بخشیده‌اند.
در یکی از روز‌های سرد بهمن ماه در بیمارستان شریعتی میهمان پروفسور اردشیر قوام‌زاده، پدر پیوند مغز استخوان ایران بودیم. پزشک با تجربه‌ای که بیش از ۴ دهه سابقه تدریس در دانشگاه علوم پزشکی تهران را دارد و همه متخصصان خون و سرطان در کشور افتخار شاگردی او را داشته‌اند.
با آنکه در آستانه ورود به نهمین دهه عمر خود است، اما پیرمرد مو سفید کرده عالم پزشکی به ویژه در حوزه درمان بیماری سرطان، هنوز هم با انرژی و شور و شوق خاصی از درمان بیماران می‌گوید. استاد برجسته‌ای که با غیرت و تعصب خاصی از سطح پزشکی کشور دفاع می‌کند و تاکید دارد پزشکی کشور در سطح بسیار بالایی در دنیا قرار دارد.
پروفسور قوام زاده بسیاری از جامعه پزشکی می‌شناسند. وی نخستین کسی است که عمل پیوند مغز استخوان را در ایران انجام داده و به عنوان پدر پیوند مغز استخوان در درمان بیماران سرطانی در کشور و حتی در دنیا شناخته می‌شود.
بیش از ۶ هزار بیمار سرطانی به دستان پرتوان او طی ۲۸ سال گذشته پیوند مغز استخوان شده و درصد بالایی از این بیماران هنوز به حیات خود ادامه می‌دهند.
وی در سال ۱۳۸۹ به عنوان استاد ممتاز دانشکده علوم پزشکی تهران و در سال ۱۳۹۰ به عنوان برترین پژوهشگر جهان در زمینه سرطان و بیماری‌های خونی برگزیده شد.
تربیت صد‌ها دانشجو و متخصص در طی بیش از ۴۰ سال از ثمرات عمر این استاد برجسته پزشکی است. ریاست بیمارستان شریعتی، ریاست دپارتمان پزشکی، ریاست بخش خون، سرطان و پیوند استخوان و عضویت در انجمن بین‌المللی پیوند مغز استخوان؛ از جمله سمت‌های اوست. آنچه در ادامه از نظرتان می‌گذرد، مشروح این گفت‌وگوست.
**جناب پروفسور! در ابتدای گفتگو کمی از زندگی شخصی خودتان برایمان بگویید.
متولد سال ۱۳۱۹ در تهران بین خیابان وحدت اسلامی (شاپورسابق) و معز السلطان هستم. پدرو مادرم تحصیلات عالی نداشتند، اما یکی از عموهایم پزشک بود. ۶ برادر و خواهر هستیم. درسم را در خیابان وحدت اسلامی شروع کردم. پدرم کارمند وزارت راه بود، اما بعد از چند سال ادامه کار نداد و به تفرش رفتیم.
یکسال در آنجا بودم. دوره ابتدایی را در مدسه طهوری و منوچهری در پشت دبیرستان البرز خواندم. همچنین دورهراهنمایی ان زمان را در مدرسه محمد قزوینی در خیابان امام خمینی (سپه) و کوچه درگاهی تحصیل کردم. از سال دهم به دارالفنون رفتم و در سال ۱۳۳۹دیپلم را در رشته طبیعی اخذ کردم.
سال ۵۶ ازدواج کردم و سه فرزند؛ دو پسر و یک دختر دارم. دخترم دندانپزشک است؛ یک پسرم فوق لیسانس مکانیک دارد و پسر دیگرم پزشکی م خواند.
**آقای دکتر! چه سالی وارد دانشگاه علوم پزشکی شدید و در کدام دانشگاه تحصیل کردید؟
پروفسور قوام زاده در حالی که با دست خود به عکس‌ها و تابلو‌های تقدیر مراکز علمی مختلف که در پشت سرش به صف شده اند، اشاره می‌کند، ادامه می‌دهد: بنده دوره پزشکی را در وین اتریش گذراندم؛ برای گذراندن دوره فوق تخصص به سوئیس رفتم. مدتی هم به امریکا رفتم، باز به سوئیس برگشتم و در نهایت به ایران آمدم. متخصص داخلی و فوق تخصص خون و سرطان هستم و بیشتر فعالیت پزشکی بنده در پیوند مغز استخوان بیماران مبتلا به سرطان بوده است.
سابقه تدریس در دانشگاه علوم پزشکی سوئیس را دارم. در ایران نیز ۴۱ سال استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران بوده‌ام و اکنون نیز با جهاد دانشگاهی همکاری دارم.
* تربیت ۴۵۰ متخصص خون و سرطان در ایران
**آقای دکتر! در طول چند دهه فعالیت علمی چه تعداد دانشجو و متخصص تربیت کرده‌اید؟
اندکی مکث کرده و خنده ملیحی می‌کند و با تواضع خاصی بیان می‌کند: تعداد خیلی زیادی دانشجوی پزشکی در ایران تربیت کردم؛ به طوری که بنده فقط ۴۵۰ فوق تخصص سرطان در ایران تربیت کردم. در کنار این تعداد فوق تخصص، چندین برابر آن نیز رزیدنت تربیت کرده‌ام.
**شما چه تعداد پیوند مغز استخوان در ایران انجام داده‌اید؟
۶۳۸۶ پیوند مغز استخوان انجام داده‌ام که این در بازه زمانی اسفند ۶۹ تا ۱۳۹۷ صورت گرفته است. سال ۲۰۱۲ جایزه انجمن بین‌المللی پیوند سلول‌های بنیادی بهترین محقق جهان را به بنده دادند.
*آقای دکتر! توضیح دهید سرطان یعنی چه؟ به طور کلی این بیماری نتیجه چه عوامل و فرآیند‌هایی است؟
در اثر تغییرات محیطی، در بدن می‌تواند سلولی جهش پیدا کرده و شروع به تکثیر کردن کند؛ به طوری که تکثیر غیر قابل کنترل سلول، توموری را تشکیل می‌دهد و منجر به سرطان می‌شود.
**چند نوع سرطان داریم؟
حدود ۲۰۰ نوع سرطان وجود دارد. بنده ۷۰ نوع سرطان را در بیمارستان شریعتی پیوند کرده‌ام.
** نقش ژنتیک در ابتلای افراد به سرطان به چه میزان است؟
موثر است، اما درصد آن پایین است؛ حداکثر تا ۵ درصد تاثیر دارد.
** آقای دکتر! اکنون سرطان چقدر درمان پذیر است؛ یعنی می‌توانیم بگوییم با شنیدن نام بیماری سرطان دیگر تابوی آن بین افراد جامعه وجود ندارد؟
نه، سرطان دیگر این طور خوفناک نیست. سرطان می‌تواند از ۵ درصد تا ۱۰۰ درصد قابل کنترل باشد. الان برخی از سرطان‌ها بسته به نوع آن، بین ۷۰ تا ۸۰ درصد قابل درمان بوده و حتی برخی سرطان‌ها تا ۱۰۰ درصد قابل درمان است؛ البته بستگی به شرایط جوانی یا سالمندی افراد دارد.
*علائم مهم ابتلا به سرطان
** فردی که سرطان مبتلا می‌شود چه تظاهرات بالینی دارد؟ به عبارت بهتر کدام علائم بالینی را باید به نوعی زنگ خطر ابتلا تلقی کنیم؟
برای نمونه باید ببینیم که چرا فردی دچار خون ریزی از بینی شده؟ آیا دست خود را در بینی کرده و رگ آن پاره شده یا اینکه به نوعی سرطان مبتلا شده است. اگر چشم یا گوش فرد دچار مشکل شده باید کنترل شود؛ همچنین بررسی کنیم دلیل اینکه فرد دچار سردرد شده چیست و باید تحت کنترل قرار گیرد.
*به هرسردرد یا گردن دردی توجه کنیم
به هر سردرد یا گردن دردی باید توجه کرد؛ چون احتمال ابتلا به سرطان مغز وجود دارد. اگر فردی سرفه می‌کند باید ریه خود را کنترل کند، اگر در ادرار فرد خون وجود دارد، باید بررسی شود تا فرد مطمئن شود به سرطان کلیه دچار نشده باشد.
اگر در مدفوع فردی خون است، ممکن است دچار سرطان کولون یا روده بزرگ شده باشد. اگر فردی زیاد نفخ می‌کند، ممکن است سرطان معده داشته باشد؛ همچنین اگر بیضه مردی بزرگ شده باشد، ممکن است به سرطان بیضه مبتلا شده باشد.
*سالی یکبار چکاب پزشکی انجام دهید
** آقای دکتر! تشخیص ابتلا یا عدم ابتلا به سرطان چطور صورت می‌گیرد؟
هر فرد باید حداقل سالی یکبار چکاب کند؛ یعنی یک پزشک عمومی فرد را معاینه کند یا برای آگاهی از ابتلای احتمالی به سرطان، آزمایش کلی و معاینه و کنترل صورت گیرد؛ این آزمایشات می‌تواند تا ۸۰ درصد پیشگیری از ابتلا به سرطان داشته باشد.
** در چه مرحله‌ای می‌توانیم بگوییم فرد مبتلا به سرطان خوب شده است؟
این موضوع بستگی به نوع بیماری دارد و دقیقا نمی‌توانم بگوییم. بستگی به جهش سلولی است که چطور باشد. البته مسلم است هرچه فرد در مراحل اولیه بیماری باشد، درمان بهتر است. مثلا اگر فردی دچار سرطان روده بزرگ شده و زود متوجه آن شود، قابل درمان است؛ همچنین اگر سرطان معده را زود متوجه شویم قابل درمان است. سرطان خون اگر شروع شود به دلیل پخش شدن در بدن امکان درمان خیلی سخت است.
** خطرناکترین نوع سرطان در بین انواع سرطان‌ها چیست؟
این بستگی به میزان جواب ندادن بدن بیمار به درمان است؛ مثلا اگر دیر متوجه سرطان معده شویم به درمان جواب نمی‌دهد و سرطان معده اگر پیشرفت کرده باشد میزان درمان خیلی پایین است.
**آقای دکتر! برخی افراد می‌گویند ما نزد چند پزشک عمومی رفتیم، اما نگفت به سرطان مبتلا شده‌اید؛ در حالی که وقتی نزد یک متخصص رفتیم اعلام کرد شما خیلی وقت است مبتلا شده‌اید؛ در این شرایط تکلیف افراد چیست؟
باید هر خانواده یا عده‌ای از افراد یک پزشک عمومی خانواده داشته باشند تا این پزشک مراحل اولیه بیماری را ببیند و تا احساس کرد علائمی در فرد است، او را به متخصص راهنمایی کند. همچنین سالی یکبار هم چکاب کلی کرده و این کار از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.
چکاب شامل آزمایش خون کامل و معاینه است. عکس ریه یا سونوگرافی سینه به اضافه معاینه، حداقل چیزی است که هر فرد باید در این رابطه چکاب کند.
**ابتلا به سرطان در روند فرزند دارشدن چقدر تاثیر دارد؟
اگر فردی دچار سرطان بیضه باشد معمولا بسیاری از آنها فرزند دار نمی‌شوند. اگر درمان کنند بسته به نوع دارو مصرفی، شرایط فرد نرمال می‌شود.
** وضعیت ابتلا کودکان به سرطان چطور است؟ دلیل اینکه یکدفعه کودکی مبتلا می‌شود چیست و از چند سالگی می‌توان به سرطان مبتلا شد؟
کودک می‌تواند از بدو تولد مبتلا به سرطان شود؛ حتی جنین هم می‌تواند مبتلا شود.
** دلیل ابتلا به سرطان در دوران جنینی چیست؟
وقتی مادر نوزاد تغذیه می‌کند، همین نوع تغذیه در ابتلای فرزند به سرطان موثر است؛ چون تغذیه جنین از بند ناف است. نوع تغذیه، ژنتیک و پدر و مادر بزرگ فرد می‌تواند در ابتلا به سرطان اثر گذار باشند.
کمبودی درباره متخصص خون و سرطان شناسی نداریم
** اکنون ایران در درمان بیماران سرطانی در دنیا چه جایگاهی دارد؟
درمان سرطان در ایران از نظر علمی و پیشرفت مثل خارج از کشور است؛ فقط امکانات لازم همیشه در دسترس نیست. ممکن است به خاطر تحریم، دارو‌ها دیرتر به دست ما برسد، اما کمبودی درباره متخصص خون و سرطان شناسی نداریم؛ البته ممکن است امکانات همیشه در دسترس نباشد و دارو‌های مهم، دیرتر به دست ما برسد.
** آقای دکتر! به صورت خیلی کاربردی و جامع توضیح دهید چکار کنیم به سرطان مبتلا نشویم؟
اولین کار این است که افراد از مصرف نمک، الکل، تریاک، چربی به ویژه افرادی که فعالیت فیزیکی نمی‌کنند پرهیز کنند. همه افراد باید ورزش کنند؛ ضمن اینکه مصرف سبزیجات خیلی مهم است و مردم باید از مصرف فست فود و گوشت زیاد بپرهیزند.
* چرا در گذشته مردم کمتر به سرطان کمتر مبتلا می‌شدند
** آقای دکتر! این پرسش بسیار مطرح می‌شود که چرا در سال‌های گذشته و چند دهه قبل این همه بیمار سرطان نبود؟
چون در آن زمان این بیماری را تشخیص نمی‌دادند. همچنین به این موضوع توجه کنید که میوه‌هایی که می‌خوردیم، سم پاشی نشده بود و بیشتر با فلفل و تنباکو سم پاشی می‌شدند، اما اکنون با مواد شیمیایی سم پاشی می‌کنند یا کود شیمیایی که به درخت و گیاهان می‌دهند، این مواد شیمیایی جذب شده و شما آن را از طریق مصرف مواد غذایی مصرف می‌کنید.
بنده تاکید می‌کنم واقعا افرادی که به پزشکی علاقه دارند این رشته را بخوانند و به خاطر درآمد در رشته پزشکی تحصیل نکنند
در شیر و آب هم همین طور است؛ در هوا سرب و مواد آزار دهنده مختلفی وجود دارد؛ ضمن اینکه باید توجه کنیم مردم در آن زمان فعالیت بدنی بیشتری داشتند.
**آقای دکتر! آیا اگر فردی مادرش مبتلا به سرطان بوده و از بین رفته، این بیماری به فرزند هم منتقل خواهد شد؟
نه، حتما این طور نیست که، چون مادرش مبتلا به سرطان بوده، فرزندش هم مبتلا شود؛ اما اگر خانمی مادر، خاله یا عمه‌اش مبتلا به سرطان پستان بوده، احتمال اینکه این خانم مبتلا شود زیاد‌تر هست؛ اما نه این طور که هرکس مادرش سرطان گرفت، آن هم مبتلا می‌شود و این اشتباه است.
** بیشترین سرطان در ایران کدام نوع است؟
در ایران بیشترین نوع، سرطان معده و مری است. اکنون در دنیا سرطان ریه از همه نوع بیشتر شده؛ البته کم کم این میزان در حال پایین آمدن است. سرطان پروستات و روده بزرگ نیز در خارج کشور بیشتر است.
** رایج‌ترین روش درمان سرطان چیست؟
درمان سرطان باید در کشور تیمی باشد؛ یعنی جراح، فوق تخصص خون و سرطان، متخصصین رادیو تراپی، پاتولوژی، رادیو لوژی، متخصص ژنتیک، روانشناس، پرستار و ... همه با هم در قالب یک تیم درمانی فعالیت کنند.
**اکنون کمبودی از نظر وجود متخصص سرطان در ایران داریم؟
اکنون کمبودی از نظر متخصص سرطان در کشور نداریم و این متخصصان دارای علم روز درمان سرطان هستند، اما فقط باید امکانات لازم را برای درمان فراهم کنیم.
در پیوند‌هایی که بنده انجام داده‌ام دیدیم حدود ۷۱.۵ درصد بیماران درمان شدند. مثلا حدود ۹۰۰ بیمار تالاسمی را پیوند کردیم و یکی از بزرگترین مراکز پیوند تالاسمی هستیم؛ به طوری که بین ۸۰ تا ۹۵ درصد به درمان جواب مثبت می‌دهند.
** چند درصد دارو‌های درمان سرطان در کشور تولید می‌شود؟ تحریم چقدر در تامین داروی سرطان اثر گذار بوده است؟
باید کسی رشته پزشکی بخواند که عاشق کار پزشکی است
بنده درصد مشخصی در خصوص تولید دارو‌های سرطان در داخل کشور ندارم، اما مقداری از این دارو‌ها در داخل تولید می‌شود؛ البته باید کنترل کیفی بیشتری روی تلید دارو‌ها در داخل وجود داشته باشد. ما برای سلول درمانی نیاز به دارویی داریم که در اثر تحریم دچار مشکل هستیم.
**شما به عنوان استاد ممتاز و پیشکسوت پزشکی به جوانان و به ویژه علاقه‌مندان به تحصیل در رشته پزشکی چه توصیه‌ای دارید؟
باید کسی رشته پزشکی بخواند که عاشق کار پزشکی است. بنده به جوانان نصیحت می‌کنم هر فردی باید کاری را آغاز کند که آن کار را برای اثر گذاری در جامعه انجام دهد؛ یعنی ببیند این کار او چه اثری در جامعه می‌گذارد؟
اگر این فکر را کرد که چگونه می‌تواند در جامعه اثری بگذارد، مطمئنا خودش هم می‌تواند پیشرفت اقتصادی و درآمدی داشته باشد؛ در نتیجه هرکاری که می‌خواهید انجام دهید باید ببینید چقدر می‌توانید اثر گذار باشید.
اگر چنین فکری را کردید، حتما موفق خواهید شد، اما اگر فکر کنی چطور می‌توانی پول در آوری حتما موفق نخواهی شد. البته باید نگاه اقتصادی داشته باشی، اما باید اول بگویی که من می‌خواهم کار اقتصادی انجام دهم تا به جامعه هم کمک کنم.
چون شما فکر کرده‌اید چیزی درست کنید که به جامعه کمک کرده و اثر گذار باشید؛ در نتیجه اگر این طور فکر کنید موفق می‌شوید و درآمد هم خواهید داشت.
بنده تاکید می‌کنم واقعا افرادی که به پزشکی علاقه دارند این رشته را بخوانند و به خاطر درآمد در رشته پزشکی تحصیل نکنند؛ چون وقتی فرد تحصیل کرده در رشته پزشکی به سن ۴۰ سالگی به بعد می‌رسد تازه کار او شروع می‌شود.
منبع: فارس
ارسال نظرات
تازه ها