۱۸ آذر؛ سالروز معرفی عراق به عنوان آغازگر جنگ بر علیه ایران

یازده سال پس از تهاجم عراق به ایران و سه سال و سه ماه پس از برقراری آتش بس در مرز‌های ایران و عراق در ۲۹ خرداد ۱۳۶۷، در حالی که عراق با تنبیه شورای امنیت سازمان ملل متحد به دلیل تجاوز به کویت روبرو شده بود، خاویر پرز دکوئیار، دبیر کل سازمان ملل، پس از دریافت گزارش دو کشور عراق (۷ شهریور ۱۳۷۰) و ایران (۲۴ شهریور ۱۳۷۰) و مطالعه و ارایه این مستندات به یک گروه کارشناسان خبره بلژیکی به انتخاب خود، در ۹ دسامبر ۱۹۹۱ (۱۸ آذر ۱۳۷۱) گزارش نهایی خود را حاضر و به شورای امنیت سازمان ملل ارایه داد.
دکوئیار در این گزارش، با اشاره کوتاهی به روند جنگ عراق و ایران، عراق را مسئول و آغازگر جنگ در تاریخ ۳۱ شهریور ۵۹ معرفی کرد و دلایل این کشور را برای شروع جنگ غیرقابل قبول و ناکافی دانست.

 

 

هنگامی که مؤلفه‌های تهاجم نظامی عراق به کشورمان را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم متوجه می‌شویم که ابرقدرت‌های غرب و شرق از جمله کشور‌های آمریکا و شوروی پیشین برای پیش‌برد اهداف خود عراق را مناسب‌ترین گزینه برای حمله به ایران می‌دانستند، چرا که در آن زمان به دلیل انقلابی که در کشور بوجود آمده بود از نظر سیاسی و نظامی اوضاع مناسبی نداشت. از سوی دیگر بینش دینی که امام خمینی (ره) در پیش گرفته بودند در تضاد با اهداف دو ابر قدرت غرب و شرق بود؛ بنابراین عراق با تحریک ابر قدرت‌های جهان روز ۳۱ شهرویور ماه سال ۱۳۵۹ ماشین جنگی خود را علیه کشورمان به راه انداخت که منجر به وقوع جنگ طولانی مدت شد. جنگ با تمامی فراز و فرود‌هایی که داشت، از سوی ایران در ۲۷ تیرماه ۱۳۶۷با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ به پایان رسید. اما عراق به خواست سازمان ملل برای تعیین موعد نزدیکی برای استقرار آتش‌بس تن درنمی‌دهد.

مدتی بعد، باوجود تمایل ضمنی دو ابرقدرت برای تعویق زمان آتش‌بس لااقل به مدت سه‌ماه، سرانجام در موعدی که ایران و دبیرکل سازمان ملل انتظار آن را دارند، زمان برقراری آتش‌بس برای تاریخ ۲۰ آگوست یا ۲۹ مرداد سال ۱۳۶۷ اعلام می‌شود. از برقراری آتش‌بس و در روند گفتگو‌های صلح به بعد، عراق تلویحاً از برتری نظامی خودش در پایان جنگ و اشغال مناطقی از خاک ایران به‌عنوان اهرمی برای مذاکره استفاده می‌کند و این مذاکرات را به بن‌بست می‌کشاند.

روند مذاکرات تا مرحله بن‌بست، درواقع با یک جابجایی تدریجی در جایگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دو کشور همراه است.

یک توضیح ساده برای این جابجایی این است که درطول جنگ، مراکز اصلی قدرت از عراق حمایت کردند. به این دلیل که تهدید ایران را برای امنیت و ثبات منطقه بزرگ‌تر می‌دیدند، اما اینک آرام‌آرام در رفتار منطقه‌ای عراق علائم تهدید را بیشتر حس می‌کردند و درمقابل تمایل پیدا می‌کردند برای عادی‌سازی و بهبود در روابط با ایران گام بردارند. بخشی از دلایل این امر به رفتار متوازن ایران در چارچوب مذاکرات صلح، ازنظر تأکید بر مفاد قطعنامه ۵۹۸ و محوریت نقش دبیرکل برمی‌گشت.

ایران گذشته طولانی از بی‌اعتمادی به سازمان‌های بین‌المللی را پشت سر گذاشته بود و حالا می‌کوشید از تمامی امکانات و فرصت‌های همکاری با این سازمان‌ها در حل‌وفصل نهایی منازعه خودش با عراق بهره بگیرد. بعد از حدود دو سال از آغاز مذاکراتی بدون نتیجه، از سوم شهریور ۱۳۶۷ تا مرداد ۱۳۶۹، عراق به‌عنوان طرفی که از بن‌بست موجود، سود کمتری می‌برد و درعین‌حال، درگیر سناریوی بلندپروازانه دیگری برای تغییر جغرافیای سیاسی منطقه شده بود که به اشغال کویت انجامید. قرارداد۱۹۷۵ الجزایر را در مناسبات فرضی خودش با ایران به‌صورت مشروط می‌پذیرد، اما با این عمل، شکست خودش در دستیابی به هدف اساسی جنگ و پیروزی سیاسی ایران را تصدیق می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران در اندیشه تکمیل این پیروزی و در بالاترین مرحله از درک جوهره عملگرایانه دیپلماسی برای دستیابی به دومین هدف اصلی خودش از زمان پذیرش قطعنامه؛ یعنی اجرای «بند۶» قطعنامه و شناسایی عراق به‌عنوان متجاوز، به انواعی از روش‌های چانه‌زنی دیپلماتیک از استدلال و مذاکره فنی و حقوقی گرفته تا ترغیب و دادوستد و نفوذ سیاسی قدم برمی‌دارد.

سرانجام دبیرکل سازمان ملل متحد در روز ۹ دسامبر سال ۱۹۹۱ برابر با ۱۸ آذرماه سال ۱۳۷۰، طی گزارشی به شورای امنیت درباره اجرای قطعنامه ۵۹۸، شورا و افکار عمومی جهان را از مسئولیت عراق در دامن‌زدن به جنگ ازطریق تجاوز به تمامیت ارضی کشور عضو مطلع می‌کند.

 

دولت‌های کمک کننده به صدام؛ شرمندگان همیشه تاریخ