علت ریزش عمیق بورس چیست؟

اصلاح، ریزش، سقوط و امثال آنها از جمله واژه‌هایی‌ست که این روزها در بازار سرمایه زیاد شنیده می‌شود. این بازار در حال حاضر روزهای قرمزی را پشت سر می گذارند و نباید از یاد برد که بسیاری از کارشناسان این مساله را هشدار داده بودند.

اصلاح بازار طی هفته های گذشته با بی تدبیری در دولت شروع شد و هربار که دولتمردان حرف از حمایت از بازار زدند، بازار عکس العمل متفاوت تری نشان داد و گاهی وضعیت بدتر شد. عرضه های آبشاری و بی منطق برخی شرکت های حقوقی در بورس نیز این وضعیت را بدتر کرده است.

در عین حال به دلیل غلبه سهامداران بی‌تجربه و تازه‌وارد بر معاملات بورس، عملا انواع تحلیل‌های فنی درباره بازار بی‌اثر شده و هیجانات سهامداران تازه‌وارد تبدیل به تعیین‌کننده‌ترین عامل موثر بر روندهای بازار شده است.

محمد کاویانی کارشناس و فعال بازار سرمایه معتقد است، وضعیت فعلی بورس با بازگشت اطمینان به دولت و ایجاد فضای ذهنی مثبت به سوددهی بازار که در حال حاضر در اکثر سهامداران تازه کار از بین رفته است، تاحدود زیادی می تواند تعادل را به بازار سرمایه برگرداند.

گفت و گوی خبرگزاری فارس با کاویانی را در ادامه می خوانید:

* رشدهای غیرمنطقی ابتدای سال، نویددهنده ریزش‌های بعدی بود

فارس: به عنوان اولین سوال بفرمایید مقصر اصلاح یا ریزش بورس در هفته های گذشته چه افراد، گروه ها و شرکت هایی هستند؟

کاویانی: بسیاری از سهامداران از ریزش های بازار سرمایه طی روزهای گذشته بسیار نگران شده اند و رفت و برگشت های بازار هم بر این مساله تاثیر زیادی گذاشته است. اصلا نمی توان اتفاقات هفته های گذشته را به فرد یا گروه خاصی نسبت داد.

اینکه افراد با مصاحبه های تلویزیونی و خبری به دنبال انداختن مشکل بر گردن دیگران هستند، نه تنها مشکل را برطرف نمی کند، بلکه بر بی اعتمادی موجود در بازار نیز دامن می زند. سهامداران و افراد حاضر در بورس باید بدانند اصلاح، سقوط، ریزش و نوسان در ذات بورس قرار دارد و همه باید خود را برای چنین روزهایی اماده کنند.

فارس: با رشد بازار سرمایه طی ماه های گذشته، کارشناسان چنین اصلاحی را پیش بینی می کردند؟

کاویانی: رشد شتابان بازار در سه ماه اردیبهشت، خرداد و تیر سال جاری که بیشتر در سهام های دولتی شاهد آن بودیم، سبب رشد بسیار بالای شاخص کل بورس شد. به نظر می رسد این رشد در تاریخ بورس ایران بی سابقه بوده باشد. شاخص از ابتدای سال از 500 هزار واحد به 2 میلیون و صد هزار واحد رسیده است. اگر دولت رشدهای این چندماه را کنترل می کرد، شاید شاهد ریزش های مردادماه نبودیم. طی همین مدت برخی از سهام ها نزدیک به سه تا چهار برابر شده اند. این رشد که به سرعت رخ داد شاید ریزش در بازار را نیز خبر می داد که ریزش 600 هزار واحدی را شاهد بودیم.

* دلیل فنی برای ریزش بیشتر بازار وجود ندارد

فارس: صف های فروشی که در حال حاضر ایجاد شده، حجم پول بسیار بالایی برای آن نیاز است، این مساله چگونه تحلیل می شود؟

کاویانی: صف های فروش طی این مدت به بالاتر از 50 هزار میلیارد تومان رسیده بود که نشان می داد تعداد زیادی از سرمایه گذاران وارد شده به بورس خواهان فروش سهام خود هستند که در بلندمدت می تواند این مساله خطرناک باشد. عدم حمایت از بازار سرمایه می تواند منجر به هجوم نقدینگی به سایر بازارهای موازی بورس شود که این خود مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد و منجر به التهابات بیشتری خواهد شد.

فارس: با این صف های فروش چند میلیونی شاهد حجم معامله بالایی نیستیم؛ چرا؟

کاویانی: طی روزهایی که شاهد صف های فروش بودیم میزان حجم معامله صورت گرفته در بورس بسیار پایین تر از آن چیزی بود که در روزهای سبز بازار معامله می شد. این نشان می دهد یک ترس در بازار وجود دارد که افراد دست از معامله کردن کشیده اند و البته خریدهای هدفمند و برنامه ریزی شده برای حمایت از بازار نیز وجود ندارد.

فارس: در حال حاضر چه مولفه‌هایی بر روی بازار سرمایه تاثیرگذار هستند؟

کاویانی: آنچه مشخص است باید دو پارامتر مهم را در بورس مورد ارزیابی قرار دهیم. اول نرخ ارز و دوم نرخ تورم. برای اینکه بتوانیم درست بازار را تحلیل کنیم باید این دو پارامتر را مورد توجه قرار دهیم. دلیلی برای ریزش شاخص در حال حاضر نسبت به نرخ های تورم و ارز وجود ندارد. تورم عدد بالای 30 درصد را نشان می دهد. نرخ ارز نیمایی هم هر روز در حال افزایش است. نگاه بازار سرمایه در اکثر مواقع به بازار ارز است و در این بازار کاهش رخ نداده است که بخواهیم از این طریق ریزش بازار سرمایه را توجیه کنیم.

* ذهنیت سهامداران به بازار سرمایه منفی شده است

فارس: با این شرایط پس علت ریزش بازار طی هفته های گذشته چه بوده است؟

کاویانی: ریزش اصلی بازار طی هفته های گذشته بیشتر جنبه روانی و احساسی دارد تا جنبه واقعی. یعنی سهامداران ذهنیت منفی نسبت به بازار سرمایه پیدا کرده اند.

فارس: برخی کارشناسان شاخص p/e بازار را با واقعیت های اقتصادی همخوان نمی دانند؟

کاویانی: نکته بعدی باید در خصوص شاخص p/e بازار و نمادها بیان شود. دوره ای که این شاخص 5 یا 6 واحد بود دیگر گذشته است. الان p/e  متوسط بازار باید 12 یا 13 واحد باشد. یعنی پایین آمدن این شاخص دیگر توجیهی ندارد. این مساله را می توان با توجه به شناور بودن سهام موجود در بازار و میزان نقدینگی شناور در جامعه به طور کامل مشاهده کرد. رشد نقدینگی بسیار بالا در اقتصاد آیا این اصلاح را می تواند توجیه کند. اصلا نمی توان با این رشد نقدینگی به دنبال اصلاح در بازار سرمایه بود. اصلا نمی توان با این حجم نقدینگی از p/e زیر 15 حمایت کرد. در گذشته و با p/e کم، سود آوری بنگاه ها بیشتر در میزان معامله مورد توجه قرار می گرفت.

فارس: پس رشد شاخص طی 5 ماه گذشته را چگونه می توان توجیه کرد؟

کاویانی: نباید طی 4 ماه ابتدای سال این حجم از رشد در بازار سرمایه رخ می داد. دولت می توانست این رشد را طی یک سال در بازار ایجاد کند و باصطلاح بازار را کنترل کند. سرعت رشد شاخص کل در بورس طی این مدت می توانست در زمان بیشتری اتفاق بیافتد و این مساله اصلاح نیز با قدرت کمتری رخ می داد.

* ابزارهای تحلیلی در بازار فعلی کارکرد ندارند

فارس: بسیاری از تحلیل ها در بازار سرمایه درست از آب در نمی آید و تحلیلگران نمی توانند بازار را تحلیل کنند. علت چیست؟

کاویانی: در شرایط فعلی بازار، هیچ یک از تحلیل های تکنیکال و بنیادی در بازار سرمایه دلیلی بر این اصلاح ندارند و اساسا در حال حاضر نمی توان شاخص را دیگر با تحلیل های ریاضی مورد ارزیابی قرار داد. شرایط صف های خرید و فروش که در بازار وجود دارد و اساسا تشکیل صف باعث این شده است که قدرت تحلیل از بین برود و دیگر نتوان از ابزارهای تحلیلی استفاده کرد.

فارس: علت واقعی شروع ریزش چه بود؟

کاویانی: ماجرای منتفی شدن عرضه دارا دوم طی هفته های گذشته بهانه ای برای اصلاح بازار شد. به نظر می رسد اصلاح بازار باید رخ می داد و اگر رشد شتابان شاخص طی ماه های گذشته را نداشتیم، می توانستیم در زمان دیگری شاهد این اصلاح باشیم.

اگر رشد، درست و اصلاح نیز به موقع رخ می داد، به اندازه زمان فعلی عمیق و ترسناک نبود. اصلاح  و نوسان در ذات بورس است و قرار نیست بورس همیشه مثبت باشد و شاخص هم همیشه سبز باشد و هیچ گاه هم بازار برای همیشه منفی نخواهد بود.

فارس: آیا دولت در بازار سرمایه طی ماه های گذشته درست سیاست گذاری کرده است؟

کاویانی: البته که باید پذیرفت رفتار اداره بازار در ماه های گذشته اشتباه بوده و دولت حرکت شتابان بورس را کنترل نکرد. طی سال های گذشته من به یاد نمی آورم شاخص بورس این چنین با سرعت رشد کرده باشد. شاخص کل بورس در ابتدای سال 510 هزار واحد بوده است و هم اکنون که شاهد ریزش بازار هستیم، شاخص 200 درصد رشد داشته است.  چنین رشدی را تاکنون نداشته ایم. شاخص طی 3 ماه بیش از 4 برابر شده است. در گذشته اصلا شاهد چنین رشدی نبوده ایم و این سرعت رشد در هیچ سالی نبوده است. رشد شتابان سبب ریزش عمیق در شرایط فعلی شده است.

* دوقطبی صف خرید یا صف فروش باید از بین برود

فارس: تشکیل صف های خرید یا صف های فروش چه تاثیراتی را بر این رشد و اصلاح داشته است؟

کاویانی: یکی از نکات منفی بازار طی ماه های گذشته وجود دو قطبی صف خرید یا صف فروش برای اکثر نمادهاست. یعنی یا سهمی در صف خرید است و یا در صف فروش. عدم وجود حالت نرمال در بازار طی ماه های قبل سبب شده است که سهامداران جدید از منطق معامله در بازار سرمایه با خبر نباشند و تعادل در خرید و فروش وجود نداشته باشد. در برخی روزها بازار تماما در صف فروش است و در برخی روزها هم بازار در صف خرید فرو فته است. این مساله به حیات بازار سرمایه ضربه خواهد زد.

فارس: کاهش حجم معامله و خروج پول جه معنایی در این بازار دارد؟

کاویانی: در حال حاضر میزان حجم معامله در بازار بسیار اندک است و بازار اصطلاحا خریداری ندارد و فقط صف فروش شکل گرفته است.

* چه کسی باید از بورس حمایت کند؟

فارس: موضوع حمایت از بازار سرمایه این روزها بسیار شنیده می شود، وظیفه کدام نهادها حمایت از بورس است؟

کاویانی: گفته می شود که باید از بازار حمایت شود. بازار برای حمایت نیاز به نقدینگی دارد که این نقدینگی باید وارد بازار شود. این نقدینگی باید در این شرایط از طریق صندوق حمایت از بازار و شرکت های تامین سرمایه تامین شود. این حمایت باید همه جانبه باشد.

فارس: برخی دایم از جمع شدن صف های فروش در وضعیت قرمز صحبت می کنند. این صف ها جمع شود، مشکل بازار حل می شود؟

کاویانی: جمع شدن صف های فروش که طی روزهای گذشته تا حدودی رخ داده است، علاج درد فعلی بورس نیست و باید فروشندگان در این بازار را متقاعد کنیم از صف های فروش خود فاصله بگیرند. باید این اطمینان به سهامداران داده شود که سرمایه شما از بین نخواهد رفت. فروشنده ها باید از رفتن به صف های فروش پشیمان شوند تا بازار به یک وضعیت متعادل برسد. الان نگرانی وجود دارد این اصلاح تا چند درصد دیگر قرار است ریزش داشته باشد. برای وضعیت فعلی بازار باید یک کف قرار داده شود تا سهامداران مطمئن شوند از وضعیت فعلی وضع خراب تر نمی شود.

* برخی تحلیل ها وضعیت بازار را بدتر می کند

فارس: برخی برای جمع کردن فالوئر و بالا بردن تعداد اعضای کانال های خود تحلیل هایی ارائه می کنند که با بازار سرمایه همخوانی ندارد. سهامداران با این وضعیت باید چه کاری انجام دهند؟

کاویانی: باید کارشناسان به صورت تحلیلی با مردم و سهامداران صحبت کنند و علت های رشد و اصلاح را برای آنها به صورت واضح توضیح دهند. من از فعالان بازار و تحلیلگران و کارشناسان گلایه دارم که چرا در چنین وضعیتی تحلیل رنگ و بوی خود را از دست داده است.

برخی از کارشناسان معتقدند p/e  بازار در حال حاضر 17 است و در حال رواج دادن این مفهوم بین سهامداران خرد هستند و آنها هم به دلیل آموزش ندیدن بر اساس این تحلیل رفتار می کنند و صف های فروش هر روز وضعیت بدتری پیدا می کند. یک سری صحبت ها توسط کارشناسان بیان می شود ولی علت این رفتار در بازار بیان نمی شود و این مساله می تواند تا حدود زیادی سهامداران را دچار سردرگمی کرده است.

فارس: اصلا اقتصاد ما ظرفیت این شاخص با این عدد را دارد؟

کاویانی: برخی از کارشناسان برای آنکه خود را بین اهالی بازار سرمایه محبوب کنند، از ادبیاتی استفاده می کنند که اصلا درست نیست و بیشتر سهامداران را با مشکل مواجه می کند. طولانی مدت بودن اجرای طرح های توسعه سبب شده است شرکت های تولیدی در کشور با کاهش سود مواجه شوند و ارزش ذاتی انها با سرعت کمی رشد پیدا کند. این مساله جزو چالش هایی است که شرکت ها با ان دست و پنجه نرم می کنند که سودآوری شرکت ها با مشکل مواجه شده است.

از دیگر سو، با توجه به نرخ تورم و نرخ ارز و انتظار آتی به بازار سرمایه می توان انتظار داشت که بنگاه های اقتصادی ارزش جایگزینی آنها رشد داشته باشد که این مساله دلیلی بر رشد سهام شرکت ها خواهد بود و اینکه این p/e  بالا رفته است به دلیل سود کمتری است که نسبت به قیمت بازاری آنها کسب کرده اند. به عبارت دیگر، اصلا شرایط اقتصادی ما اجازه نمی دهد این شاخص این همه رشد کند. اما p/e  شرکت‌ها متناسب با نقدینگی و تورم رشد داشته است.

فارس: یعنی سود شرکت‌ها متناسب با نقدینگی در کشور و سرمایه شرکت‌ها رشد نکرده است؟

کاویانی: البته باید این مساله را نیز بیان کرد که سود و ارزش جایگزینی با یک مقیاس رشد نمی کنند و کارشناسان بیان نمی کنند که رشد نقدینگی در کشور متناسب با ظرفیت تولیدی بنگاه ها رشد نکرده است. سرمایه شرکت ها طی 15 سال گذشته از نقدینگی بسیار عقب مانده هستند و سرمایه ها بسیار کوچک مانده اند و باید این مساله را برای بازار سرمایه حل کرد. قانونی که مجلس برای این موضوع تصویب کرد در همین راستا بوده است که بنگاه ها تجدید ارزیابی برای سرمایه های خود ارائه کنند تا شاید کمبود رشد سرمایه خود را نسبت به رشد نقدینگی جبران نمایند.

فارس: در اکثر روزها بازار در ابتدا مثبت و سپس با کاهش روند شاخص مواجه می شود. علت این مساله چیست؟

کاویانی: وضعیت بازار طوری شده است که فعالان بازار به دنبال آن هستند که در ابتدای صبح به دنبال سرخطی زدن هستند. این بدترین وضعیت برای بازار سرمایه است. برخی به دنبال آن هستند که به سمتی حرکت کنند که پول به آن نماد رفته است. این مساله سبب شده است که سهام های دولتی در طی این مدت به شدت رشد داشته باشند. شاخص کل هم متاثر از این سهام ها به سمت رشد غیر متعارف رفته است. در زمان هایی که هم که بازار به سمت اصلاح کوچک در حال حرکت بود، حمایت های ناکارآمد و بدون برنامه از این سهام های دولتی سبب شد، باز هم این نمادها مثبت باشند و اصلاح به درستی رخ ندهد.

* 5.5 میلیون کد بورسی جدید وارد بورس شده است

فارس: برخی رشد تعداد افراد حاضر در بازار سرمایه را علت وضعیت فعلی می دانند. نظر شما چیست؟

کاویانی: از ابتدای اردیبهشت تا کنون بیش از 5.5 میلیون کد بورسی جدید صادر شده است. این افراد به تازگی خرید و فروش را شروع کرده اند و سودهای کمی را به دست آورده اند که بازار وارد فاز اصلاح شده است. عمده صف های فروش را این افراد تشکیل می دهند که نگران از دست دادن سرمایه خود هستند. پس یک رفتار هیجانی در بازار شکل گرفته است که عمده تحلیل ها را از درجه اعتبار می اندازد. نگرانی اصلی برای همین افراد است که برخی بر خلاف هشدارهایی که به آنها داده شده است بخشی از سرمایه زندگی خود را نقد کرده اند و وارد بازار سرمایه شده اند و هم اکنون شاهد کوچک شدن سرمایه خود هستند. این مساله در صورتی که دولت از بازار حمایت کنند می تواند سردرگمی موجود میان این سهامداران تازه وارد را کاهش داده و از التهابات بیشتر جلوگیری کند.

فارس: چه کسانی در این وضعیت بازار سود کرده و چه افرادی دچار زیان شده اند؟

کاویانی: افراد باتجربه در بورس که سالهاست در بازار سرمایه حضور دارند، انقدر سود کرده اند که در حال حاضر تنها بخشی از سود خود را از دست داده اند. اما افراد تازه وارد نه تنها سود خود را که اصل سرمایه خود را در خطر می بینند. ترس و نگرانی موجود در بازار و عدم اطمینان از حمایت های دولت سبب تشکیل صف های فروش چند میلیونی در اکثر سهم ها شده است. باید مشکل ذهنی که در حال حاضر بازار با آن مواجه است را بر طرف کرد و این اطمینان به اهالی بازار سرمایه را داد که دولت حامی بازار سرمایه است و اگر با منطق و درست معامله کنند می توانند در میان مدت و بلند مدت سودهای خوبی کسب نمایند.