چگونه هزاران ایرانی از مرگ نجات یافتند؟

تصمیم آسانی نیست؛ حتی برای آن ۳ میلیون نفری که کارت اهدای عضو دارند هم احتمالاً تصمیم آسانی نبوده است. اهدای عضو موضوعی است با چالش‌های جدی عاطفی و اجتماعی که البته رنگ و بوی ایثار هم دارد. طرف دیگر ماجرا نیازمندان عضو هستند؛ کسانی که برای زندگی با ساعت‌ها و دقایق می‌جنگند و حیاتشان درگرو پیوند عضو است. با اهدای اعضای حیاتی بدن یک انسان ازجمله قلب، کبد، ریه‌ها و کلیه‌ها می‌توان جان ۶ نفر دیگر را نجات داد و با اهدای نسوج ازجمله پوست و قرنیه و تاندون و مغز استخوان می‌توان ۵۳ نفر دیگر را از معلولیت و بیماری رهانید. در طرف دیگر ماجرا البته پزشکان هم هستند و یک جراحی دشوار برای پیوند عضو. کاری سخت و پیچیده که برخی جراحان از آن پرهیزدارند و نتیجه هم چندان معلوم نیست. از یاد نبریم که باید ابتدا دانش و امکان پیوند عضو موجود باشد تا بتوان با اهدای عضو جان دیگری را نجات داد. تاریخچه کوتاه پیوند عضو در سراسر دنیا پر است از تجربیاتی که موفقیت‌آمیز نبوده‌اند؛ اما علم، راه می‌گشاید و در مسیر نجات جان انسان‌ها جایی برای ناامیدی نیست.

استقبال کم از نخستین پیوند ایرانی

پیوند عضو علمی نسبتاً جدید و شاخه‌ای نوین در پزشکی است. از روزی که بشر توانست عضوی از بدن یک انسان را به بدن انسان دیگری پیوند بزند زمان زیادی نمی‌گذرد. نخستین بار جراحان در سال ۱۹۵۴ میلادی به یک بیمار، کلیه برادر دوقلویش را پیوند زدند و علم پزشکی وارد دوران جدیدی شد. در ایران پیوند یک عضو حیاتی با پیوند کلیه در سال ۱۳۴۷ آغاز شد؛ دکتر «سید محمد سنادی زاده» در بیمارستان نمازی شیراز پیوندی انجام داد که آن موقع چندان با استقبال مواجه نشد. گویا برخی افراد می‌گفتند در شرایطی که کودکان در روستاهای دورافتاده از بیماری‌های ساده می‌میرند پیوند کلیه چه معنایی دارد؟! البته نخستین پیوند عضو در ایران در سال ۱۳۱۴ انجام شد؛ پیوند قرنیه توسط پروفسور محمدقلی شمس، پدر علم چشم‌پزشکی ایران. پیوند قرنیه برای سال‌ها پس‌ازآن انجام نمی‌شد ولی دوباره از سر گرفته شد و تا امروز بیش از ۵۰ هزار پیوند قرنیه در کارنامه پزشکی ایران ثبت‌شده است.

پیوند کبد، ریه، پانکراس

در سال ۶۹ نخستین پیوند مغز استخوان و در سال ۷۲ نخستین کبد در ایران انجام شد. در سال ۷۴ انجمن پیوند اعضا تشکیل شد و در سال ۷۹ اولین پیوند ریه انجام شد. سال ۸۱ شبکه فراهم آوری اعضای پیوندی ایران طراحی و به‌تدریج در تهران و شهرستان‌ها شکل گرفت. دلیل این کار نیاز به دسترسی فوری به اعضای قابل پیوند و همچنین نگهداری صحیح و تسریع انتقال اعضا اهدایی است. سال ۸۵ نیز نخستین پیوند پانکراس در ایران انجام شد.

خبر مهم قرن بیستم

نخستین پیوند قلب جهان در سال ۱۹۶۷ میلادی انجام شد و خبرش به‌سرعت در سراسر جهان پیچید. آن موقع چنین خبرهایی برای خیلی‌ها باورنکردنی بود. شگفتی این خبر به حدی بود که در کنار سفر به ماه جزو مهم‌ترین اخبار قرن بیستم قرار دارد. اولین پیوند قلب ایران در سال ۷۲ در بیمارستان شریعتی تهران انجام شد.

فتوای راهگشا

طی سال‌های طولانی مشکلات شرعی و عرفی پیوند عضو در جامعه مطرح بود. تا اینکه فتوای روشنگر امام خمینی (ره) در سال ۶۸ راه را بر علم پزشکی ایران گشود و جرقه‌ای شد برای جستجو و اجرای روش‌های بیشتر و بهتر در حوزه پیوند عضو.

در سایر کشورها نیز بنا به فرهنگ و باورهای اجتماعی انواع چالش‌های اخلاقی و عاطفی درباره پیوند اعضای بدن انسان همواره مطرح بود. بخشی از انتقادات نیز به توانایی‌های پزشکی مربوط می‌شد؛ اینکه اغلب و گاه تمام کسانی که نخستین پیوندها را تجربه می‌کردند طی چند ساعت یا چند روز فوت می‌شدند. موضوعی که چالشی جدی برای این شاخه پزشکی شد و این چالش در برخی کشورها که به‌تازگی در این عرصه واردشده‌اند همچنان پابرجاست.

قوانینی که آمدند!

تعیین روند قانونی و مسائل حقوقی مربوط به اهدای عضو در ایران از سال ۷۲ با لایحه «پیوند اعضاء» آغاز شد و برای مثال در سال ۷۹ قانون پیوند عضو از جسد به تصویب رسید. سیر تکامل قوانین در این حوزه تا امروز ادامه دارد و متناسب با نیاز جامعه و امکانات پزشکی پیش می‌رود.

نخستین کارت اهدای عضو برای کیست؟

اهدای اعضای بدن افرادی به مرگ مغزی دچار شده‌اند از اواخر دهه ۷۰ در جامعه ایران به موضوعی جدی تبدیل شد. فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی نیز دراین‌باره ساخته و پخش شد؛ اول‌ازهمه هم فیلم «بودن یا نبودن» محصول سال ۷۷. همان سال‌ها نخستین جرقه‌های فرهنگی برای دریافت کارت اهدای عضو در زمان حیات نیز شکل گرفت. بااین‌حال در سال ۸۴ آمار رضایت برای اهدای عضو درمجموع ۵ درصد بود درحالی‌که امروزه به ۷۰ درصد رسیده است. حالا به نظرتان نخستین کارت اهدای عضو ایران متعلق به کیست؟ پاسخ دکتر «علی‌اکبر ولایتی» است؛ یکی از بنیان‌گذاران و حامیان اصلی راه‌اندازی مراکز اهدا و پیوند عضو در ایران.

رکوردهای ایرانی

۲۵ هزار ایرانی در لیست انتظار پیوند عضو هستند. از این میان روزانه حدود ۱۰ نفر فوت می‌کنند و حدود ۱۴ نفر به لیست افزوده می‌شوند. هرسال ۲ تا ۴ هزار نفر از افرادی که به مرگ مغزی دچار می‌شوند قابلیت اهدای عضو دارند ولی اعضای حدود ۹۰۰ نفرشان اهدا می‌شود. بااین‌حال ایران طی سال‌های اخیر همواره رتبه‌های نخست دنیا را درزمینهٔ میزان رضایت برای اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی دارد. در سال گذشته نیز در این حوزه رتبه اول آسیا برای ایرانی‌های باعاطفه و نوع‌دوست بود. کشور ما همچنین ازنظر دانش پزشکی و تعداد پیوندهای موفقیت‌آمیز جزو ۱۰ کشور برتر دنیاست. ایران امروزه بیش از ۵۰ مرکز فرآوری و پیوند عضو در شهرهای بزرگ و کوچک و ۷۸ بانک نسوج فعال دارد. طی این سال‌ها بیش از ۱۵ هزار عضو حیاتی از مبتلایان به مرگ مغزی به نیازمندان اهداشده است و درمجموع نیز در ایران تابه‌حال بیش از ۵۴ هزار جراحی پیوند انجام‌شده است. سالانه ۶ هزار پیوند قرنیه، ۷۰۰ پیوند کبد، ۱۰۰ پیوند قلب و بیش از ۲۵۰۰ پیوند کلیه رکوردی خیره‌کننده برای جامعه پزشکی ایران به ارمغان آورده است.

فرصتی برای ایثار

۳۱ اردیبهشت در تقویم ایران روز ملی پیوند عضو است و هرروز خدا در قلب ساکنان ایران‌زمین فرصتی برای ایثار. برای دریافت کارت اهدای عضو و پیوستن به آنان که توانایی و اراده بخشش از جسم خود را دارند ساده‌ترین کار ارسال پیامک حاوی کد ملی به ۳۴۳۲ است. روش‌ها متنوع دیگری هم برای دریافت کارت اهدا عضو وجود دارد که در فضای مجازی در دسترس است.

منبع:فارس