پاسخ به ۱۶ سؤال درباره آزمون‌های بین‌المللی «تیمز» و «پرلز» در ایران

پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش - مرکز ملی مطالعات بین المللی تیمز و پرلز، ۱۶ سؤال متداول و پاسخ آن‌ها را درباره آزمون‌های «تیمز» و «پرلز» در ایران منتشر کرد.

۱- تیمز و پرلز چیست؟

مطالعه بین‌المللی روند آموزش ریاضیات و علوم (Trends in International MathematicsScience Study) و مطالعه بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن Progress in International Reading Literacy Study) PIRLS) از مهم‌ترین و وسیع‌ترین مطالعات تطبیقی در قلمرو ارزشیابی پیشرفت تحصیلی IEA است که عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان بیش از ۶۰ کشور جهان را در دروس ریاضیات، علوم و سواد خواندن می‌سنجد.

مطالعه تیمز TIMSS در فاصله هر ۴ سال و مطالعه پرلز PIRLS در فاصله هر ۵ سال یکبار تکرار می‌شود تا روند تغییرات آموزشی و میزان کاهش و افزایش عملکرد دانش‌آموزان کشور‌های شرکت کننده در طول این سال‌ها مشخص شود.

۲- انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی IEA چیست؟

انجمن IEA در سال ۱۹۵۹ با هدف انجام مطالعات تطبیقی تأسیس شده و تاکنون بیش از ۲۵ مطالعه جهانی در زمینه علوم، ریاضیات، زبان، ادبیات، تربیت اجتماعی، نگارش، کامپیوتر، آموزش پیش‌دبستان، درک مطلب و نهایتاً سواد خواندن انجام داده است.

در حال حاضر حدود ۶۰ کشور از سراسر جهان عضو این انجمن است؛ مرکز بین‌المللی مطالعه پرلز و تیمز ISC در کالج بوستون آمریکا و دبیرخانه اجرایی IEA در کشور هلند مستقر است که اهداف زیر را دنبال می‌کند:

- ارزشیابی از کیفیت نظام آموزشی کشور‌ها

- ارتقای سطح یادگیری نظام‌های آموزشی جهان

- بهبود سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های آموزشی مربوط به فرآیند یاددهی‌- یادگیری

در واقع انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی IEA تلاش‌های خود را به انجام مجموعه‌ای از مطالعات یادگیری در موضوع‌های درسی پایه در مدارس و بعضی بررسی‌های دیگر در موضوع‌های مورد علاقه اعضای خود معطوف کرده است.

۳- هدف از مطالعات TIMSS و PIRLS چیست؟

مقایسه روند عملکرد نظام‌های آموزشی کشور‌های شرکت کننده در ابعاد مختلف و در طول دوره‌های مختلف؛ یافته‌ها و اطلاعات به دست آمده از مطالعات تیمز و پرلز منبع مهم و تعیین کننده برای کشف و شناسایی نقاط ضعف و قوت نظام‌های آموزشی کشور‌ها در مقیاس ملی و بین‌المللی و ارائه راهکار‌های برخاسته از نتایج پژوهشی در بهبود فرآیند یاددهی ـ یادگیری است.

۴- طراحی، هدایت و مدیریت مطالعات تیمز و پرلز توسط چه کسانی است؟

طراحی و مدیریت مطالعه تیمز و پرلز با انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی (IEA) (International Association for the Evaluation of Educational Achievement) در آمستردام هلند است.

هدایت علمی مطالعه تیمز و پرلز را مرکز بین المللی مطالعه (TIMSS International Study Center) در دانشگاه بوستون آمریکا، دانشکده علوم تربیتی به عهده دارد.

برنامه‌ریزی و کنترل مراحل مختلف نمونه‌گیری مطالعه تیمز و پرلز را مرکز آمار کانادا (Statistics Canada) انجام می‌دهد و بررسی صحت داده‌های دریافتی از کشور‌های مختلف توسط مرکز پردازش داده‌ها DPC در هامبورگ آلمان صورت می‌گیرد.

۵- مدیریت و اجرای مطالعه تیمز و پرلز در کشور‌های عضو چگونه است؟

کشور‌های شرکت کننده در این مطالعه از طریق ”هماهنگ کننده‌های ملی“ مطالعه (National Research Coordinator (NRC در نشست‌های منظم آموزشی و تخصصی با مراحل و شیوه‌های انجام این مطالعه آشنا می‌شوند؛ این افراد مسؤول هماهنگی، سازماندهی و اجرای عملیات مطالعه در کشور خودشان هستند.

در کشور ایران مدیریت و اجرای مطالعات تیمز و پرلز در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش (مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز) انجام می‌گیرد.

۶- سابقه شرکت ایران در مطالعات TIMSS و PIRLS چگونه است؟

کشور جمهوری اسلامی ایران نیز از سال ۱۳۷۰ شمسی برابر با ۱۹۹۱ میلادی رسماً همکاری خود را با این انجمن آغاز کرد و تاکنون در ۶ مطالعه تیمز TIMSS در فاصله سال‌های ۹۵، ۹۹، ۲۰۰۳، ۲۰۰۷ و ۲۰۱۱ و ۲۰۱۵ تیمز پیشرفته ۲۰۰۸ و نیز در سه مطالعه پرلز (مطالعه بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن PIRLS) در فاصله سال‌های ۲۰۰۱، ۲۰۰۶ و ۲۰۱۱، ۲۰۱۶ شرکت کرده است و قرار است در مطالعه تیمز TIMSS ۲۰۱۹ و پرلز PIRLS۲۰۲۱ نیز شرکت نماید.

قبل از انقلاب نیز ایران در چهار مطالعه بین‌المللی IEA به شرح زیر شرکت داشته است:

۱. اولین مطالعه بین المللی علوم First International Science Study) ۱۹۷۲-۱۹۶۸)

۲. مطالعه درک مطلب The Study of Reading Comprehension) ۱۹۷۲-۱۹۶۸)

۳. مطالعه تربیت اجتماعی The Study of Civic Education) ۱۹۷۳-۱۹۶۸)

۴. مطالعه آموزش ادبیات The Study of Literature Education) ۱۹۷۳- ۱۹۶۸)

۷- تیمز بر چه اساسی طراحی شده است؟

تیمز بر اساس برنامه قصد شده، برنامه اجرا شده و برنامه کسب شده طراحی شده است.

برنامه قصد شده: اهداف و رویکرد‌های آموزشی در تدوین برنامه درسی و میزان مطالب ارائه شده ریاضیات و علوم
(آنچه برنامه ریزان آموزشی تدوین می‌کنند) (Intended curriculum (what policy requires)

برنامه اجرا شده: شرایط کلی اجرای برنامه قصد شده مانند ساعات آموزشی اختصاص یافته برای تدریس ریاضیات و علوم، دسترسی به منابع آموزشی و موضوعات تدریس شده، شاخص درک مدیران از جو آموزشی، (آنچه در مدارس اجرا و تدریس می‌شود) Implemented curriculum (what is taught in schools

برنامه کسب شده: روند پیشرفت، سطح موفقیت دانش‌آموزان در کل و بر حسب جنسیت و درصد موفقیت دانش‌آموزان در سطوح چهارگانه بین‌المللی (پایین، متوسط، بالا، عالی) آنچه دانش‌آموزان در عمل یاد می‌گیرند Achieved curriculum

مؤلفه اول: علوم (در مقولات کلی زمین شناسی، زیست شناسی، فیزیک، شیمی، محیط زیست، مسائل محیطی و منابع طبیعی، بررسی علمی و ماهیت علوم)

مؤلفه دوم: ریاضیات (در مقولات کلی کسر‌ها و مفهوم عدد، اندازه گیری، نمایش و تحلیل داده‌ها و احتمالات، هندسه، جبر)

مؤلفه سوم: محیط یادگیری (عوامل درون مدرسه‌ای و برون مدرسه‌ای تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان)

۸-ابزار‌های مطالعه تیمز چیست؟

آزمون ریاضیات و علوم: شامل ۲۸ دفترچه (برای هر پایه تحصیلی ۱۴ دفترچه ریاضی و علوم) و سوالات ترند (تکرار شده از تیمز دوره‌های قبل)؛ نوع سؤالات شامل سؤالات چند گزینه‌ای، پاسخ ساز و پاسخ کوتاه است و دفترچه‌های آزمون طبق برنامه (W۳S (Within School sampling Software (نرم افزار نمو نه گیری داخل کلاس) به طور چرخشی بین دانش آموزان توزیع می‌شود.

سنجش محیط یادگیری: شامل پرسشنامه‌های دانش آموز و معلم و مدیر مدرسه که هر یک از پرسشنامه‌ها به تفکیک پایه تحصیلی و دروس تنظیم شده است و سؤال‌های آن زمینه‌ها و امکانات آموزشی و محیط یادگیری را در بر می‌گیرد.

۹- ابزار‌های مطالعه پرلز چیست؟

متون خواندن: در ۱۳ دفترچه شامل متون اطلاعاتی (Informational) و متون ادبی (Literary) همراه با سؤال‌های چند گزینه ای، پاسخ کوتاه و پاسخ ساز است.

متون ترند: چهار متن تکرار شده از پرلز قبل (به منظور ارزیابی روند پیشرفت سواد خواندن جدید، چهار متن و سؤالات مربوط به آن از پرلز قبل (۲ بخش ادبی و ۲ بخش اطلاعاتی) در ارزیابی پرلز جدید نیز تکرار می‌شوند. برای تکمیل طرح، ۶ متن جدید همراه با سؤالات مربوط به آن‌ها انتخاب خواهند شد (۳ متن ادبی و ۳ متن اطلاعاتی).

۱۰- پرسشنامه‌های پیشینه کاوی چیست؟

پرسشنامه دانش‌آموز: بررسی عوامل و زمینه‌های آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر عملکرد دانش‌آموزان در حیطه خواندن با تأکید بر فعالیت‌های درون و برون مدرسه

پرسشنامه معلم: بررسی متغیرهایی، چون ویژگی‌های مختلف معلمان، نگرش آنان نسبت به حرفه معلمی، امکانات آموزشی موجود، شیوه‌های تدریس خواندن و روش‌های ارزیابی

۳-پرسشنامه مدرسه: بررسی متغیر‌هایی نظیر شیوه‌های مدیریتی اعمال شده، وظایف مدیران، کمبود‌ها و موانع آموزشی و شرایط فیزیکی مدارس

۴-پرسشنامه اولیا (زمینه یادگیری اولیه): بررسی نگرش، روش‌ها و امکانات اولیای دانش‌آموزان در زمینه خواندن

۱۱-جامعه آماری تیمز و پرلز چیست؟

در تیمز دانش‌آموزان پایه چهارم ابتدایی و هشتم (سوم راهنمایی) و در پرلز فقط پایه چهارم ابتدایی به عنوان جامعه مورد مطالعه تعریف شده‌اند. علت انتخاب پایه چهارم این است که در این پایه ”یادگیری خواندن“ دانش‌آموزان کامل می‌شود و علت انتخاب پایه هشتم این است، عملکرد دانش‌آموزان پایه چهارم دوره قبل تیمز و پرلز در دوره بعدی در پایه هشتم قرار می‌گیرند که به صورت cohort مقایسه می‌شود.

به طور متوسط از هر یک از کشور‌های شرکت کننده حدود ۴۰۰۰ نفر از ۱۵۰ مدرسه بر اساس دستورالعمل نمونه‌گیری مرکز آمار کانادا انتخاب می‌شوند؛ در ایران با توجه به جامعه آماری در هر پایه تحصیلی (چهارم و هشتم) حدود ۶۰۰۰ دانش‌آموز انتخاب شدند.

۱۲-خلاصه عملکرد ایران در مطالعات تیمز و پرلز از نظر رتبه و نمره در طی دوره‌های مختلف چه بوده است؟

برای پاسخ به این سوال می‌توان به سایت مرکز ملی مطالعه تیمز و پرلز ایران به نشانی TimssPirls.ir مراجعه کرد و کتاب نتایج ملی تیمز ۲۰۱۵ و پرلز ۲۰۱۶ توسط انتشارات مدرسه چاپ و در دسترس است.

۱۳-موفقیت‌های اجرایی ایران در این مطالعات چه بوده است؟

بر اساس گزارش رسمی IEA، کشور جمهوری اسلامی ایران از میان ۴۵ کشور عضو مطالعه پرلز ۲۰۰۶ به همراه کشور اتریش موفق به دریافت نشان ویژه به پاس تقدیر از عملکرد استثنایی (Exceptional Performance) و شایستة الگوبرداری (Exemplary) در اجرای پروژه بین‌المللی پرلز شد.

این نشان پُر افتخار در هشتمین اجلاس بین‌المللی هماهنگ‌کنندگان ملی NRC که از تاریخ ۱۷ لغایت ۲۲ ژوئن ۲۰۰۷ در کشور کانادا (شهر کبک) برگزار شد توسط رئیس انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی IEA به ایران اعطا شد. (مستند به صفحه دوم گزارش اجلاس هشتم پرلز).

۱۴- تأثیر تیمز و پرلز بر بهبود عملکرد نظام‌های آموزشی کشور‌ها چگونه بوده است؟

با توجه به هدف اصلی انجام مطالعات تیمز و پرلز که نظارت و بهبود وضعیت آموزشی کشور‌های شرکت کننده در طول دوره‌های مختلف است، کشور جمهوری اسلامی ایران در طی سال‌های گذشته، تلاش کرده است تا با بررسی نتایج ملی و بین‌المللی و تحلیل ثانویه داده‌های به دست آمده از عملکرد دانش‌آموزان ایران (در سطوح مختلف) به شناسایی نقاط ضعف و قوت، ویژگی مدارس موفق و ناموفق، تعیین سهم عوامل موثر در روند پیشرفت یا پسرفت عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان اقدام کند که حاصل آن ۱۲ تک نگاشت وویژه نامه منتشرشده در پژوهشگاه، ۲۸ گزارش پژوهشی و تحلیلی و تشخیصی، ۳۲ پایان‌نامه و طرح پژوهشی دانشگاهی ارشد و دکترا، ۱۵ مقاله علمی پژوهشی منتشر شده در فصل نامه‌های علمی پژوهشی، ۸ مقاله پذیرفته شده در کنفرانس بین المللی دوسالانه پژوهش‌های تیمز و پرلز (IRC) همراه با پیشنهاد‌ها و راهکار‌های برخاسته از یافته‌های پژوهشی جهت کاربست در نظام آموزشی ایران بوده است (ر. ک سایت تخصصی مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز https://www.timsspirls.ir)

در رابطه با تأثیر نتایج تیمز و پرلز بر نظام آموزشی ایران می‌توان به گزارش رسمی منتشره در مجله سالانه انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی [۱](شماره ۴۱ سپتامبر ۲۰۱۳) اشاره کرد که در این گزارش ضمن اشاره به سابقه طولانی مدت مشارکت کشور جمهوری اسلامی ایران در مطالعات تیمز و پرلز (۹۵، ۱۹ تاکنون) و نیز وسعت دامنه پوشش پایه‌های تحصیلی در این مطالعات (سه پایه چهارم و هشتم و دوازدهم) به مهم‌ترین تغییرات انجام شده متأثر از تیمز و پرلز در نظام آموزشی ایران و درگیر شدن مسؤولان، معلمان، کارشناسان آموزشی و مؤلفان کتاب‌های درسی با پروژه تیمز و پرلز پرداخته است [۲].

۱۵- چگونه می‌توان به اطلاعات بیشتری از این مطالعات دست یافت؟

www.timsspirls.ir و https://timssandpirls.bc.edu

۱۶-تا چه اندازه از نتایج و یافته‌های تیمز و پرلز در ارتقاء و بهبود نظام آموزشی ایران استفاده شده است؟

گزارش‌های پژوهشی و نشست‌های تخصصی با هدف کاربست نتایج تیمز و پرلز در ایران در سایت مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز قابل دسترسی است.

[۱]- IEA News letter

[۲]- برای دریافت متن گزارش به سایت:https://www.iea.nl/newsletter.html مراجعه شود.