مجله همشهری سرنخ - میترا شکری: بارش هشت متر
برف در پنج روز، کشته شدن چهار هزار نفر، مسدود شدن اغلب جادههای کشور، از بین رفتن خانهها و مدفون شدن تعداد زیادی از خانهها زیر بارش برف و ناپدید شدن ۲۰۰ روستا اتفاقاتی هستند که ۴۸ سال قبل در ایران رخ داد و حسابی جهان را شوکه کرد. «خدایا برف بس است»؛ این دعای بود که آن سالها مردم ایران مدام زیر لب تکرار میکردند تا شاید از کولاکی که ایران را در بر گرفته بود رها شوند. این اتفاق به قدری سهمگین بود که توانست جایگاه نخست بورانهای پرتلفات دنیا را در کتاب رکوردهای گینس به خودش اختصاص بدهد.
با این که دی ماه ۱۳۸۶ ما یکی از سردترین زمستانهای کشورمان را تجربه کردیم، اما بوران و کولاکی که آن سال وارد ایران شد و به تهران رسید، تلفات جانی و مالی زیادی بر جای گذاشت که تکان دهنده بود. روایت هفته سردی که پایتخت و اغلب شهرهای ایران در سال ۱۳۵۰ تجربه کردند هنوز لابلای صفحات روزنامههای قدیمی زنده است. این گزارش را بخوانید و همراه سرمای این روزهای تهران به ۴۸ سال قبل سفر کنید، درست وسط کولاک.
مصیبت بارترین اتفاقی که سال ۱۳۵۰ رخ داد و همه را به نوعی شوکه کرد، بارش دانههای ریز برفی بود که روزها به دنبال هم باریدند و ارتفاعشان در بعضی نقاط کشور و خصوصا تهران حتی به هشت متر هم رسید. در آن روز تعداد زیادی از نواحی جغرافیایی که به عنوان روستا یا دهستان از آنها یاد میشد، به طور کامل از بین رفتند به طوری که بعضی از محققان میگویند نزدیک به ۲۰۰ روستا به طور کامل از روی نقشه پاک شدند.
طبق گزارشهایی که در سایتهای خارجی، ایرانی و روزنامههای قدیمی دیده میشود، مصیبت بارترین حوادث اینها بودند؛ مدفون شدن ۱۲ روستا در منطقه سمیرم، مرگ بیش از هزار نفر در ارتفاعات گیلان، ۴۰ خانوار در یکی از روستاهای کشور، مدفون شدن یک قطار بزرگ با تمام سرنشینانش، روستاهای کاکان و کمهر در نزدیکی یاسوج و روستای شکلاب در مرز ایران و ترکیه.
کولاک سهمگین ایران از دوم بهمن ماه شروع شد. در آن روز دمای بعضی از استانهای کشور به شدت افت کرد و بعضی از شهرها مانند شهرکرد، سرمای زیر ۲۷ درجه را تجربه کردند. البته پایین آمدن دما به همین جا ختم نشد. دو روز بعد خراسانیها با سرمای منفی ۳۶ درجه سانتی گراد مواجه شدند که فقط چهار درجه با سرمای قطب جنوب فاصله داشت. در آن زمان روزنامههای مختلف شروع کردند به تیتر کردن خبر روز و سرمایی که به معنای واقعی استخوان سوز بود.
مدارس تهران سه روز تعطیل شد
با شروع سرما و بارش برف، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش تهران اعلام کرد: «به علت نامساعد بودن هوا، ریزش برف و مشکلات شدید عبور و مرور وسایل نقلیه، کلیه مدارس این شهر برای مدت سه روز از تاریخ دوم بهمن لغایت دوشنبه چهارم بهمن ماه تعطیل است و دانش آموزان باید صبح سه شنبه پنجم بهمن در مدرسه حضور پیدا کنند و برای این که به تحصیل بچهها لطمهای وارد نشود، سه روز به آخر سال تحصیلی اضافه میشود.» البته این بیانیه در خوش بینانهترین حالت اعلام شد، چون یخبندان گسترده بعد از چند روز شروع شد و کل ایران را در بر گرفت.
ما از چنگال دیو سفید گریختیم
روزنامه دیگری که خیلی سریع این برف عجیب را سرتیتر اخبارش قرار داد، روزنامه اطلاعات بود که دوم بهمن، گزارشی تحت عنوان «ما از چنگال دیو سفید گریختیم» به چاپ رساند. در این گزارش تونل پوشیده از برفی نشان داده میشود که قرار بود سرپناه ماشینها باشد، اما برف که آن سال با قدرت آمده بود تا همه چیز را در خودش فرو ببرد، به ماشینهایی که در تونل پناه گرفته بودند هم رحم نکرد و تعدادی از آنها را به کام خود فرو برد.
د ر سرمای بی سابقهای که در کشور شروع شد، اغلب کامیونهایی که حاوی گازوییل بودند در راه ماندند و یخ زدند و همین مسئله باعث شد مسئولان به فکر بیفتند. ماموران شهرداری زنان و بچههایی را که در سرما مانده بودند را به پناهگاه بردند و کسانی را که در خانه شان وسایل گرمایشی به دلیل نفت و گازوییل از کار افتاده بود برای دریافت سوخت رایگانی که وزارت راه تهیه کرده بود به مراکز مربوطه دعوت کردند.
تمام ایران درگیر شد
خسارتی که کولاک در تهران رقم زد واقعا عجیب بود، اما این وضعیت غیرعادی فقط در تهران وجود نداشت. بارش برف باعث شد ارتباط صدها روستا در آذربایجان قطع شود، ۲۰ اتوبوس حامل مسافر در دو طرف گردنه حیران بمانند، اتوبوسی با ۳۰ سرنشین در گردنه حیران سقوط کند و مسافرانش از دست بروند. بهمنهای بزرگی در جاده چالوس فرود بیاید، برق در بندر انزلی قطع شود. صدها مسافر و راننده در جادهها سرگردان شوند، جادههای مهم کشور و راه آهن آذربایجان بسته شوند. در تبریز عدهای از شدت سرما بیهوش شوند. خلبانان هواپیماهای خارجی جرأت نکنند در مهرآباد بنشینند. مردم همدان در خانههای شان حبس شوند. مدارس ۱۵ شهرستان همگی تعطیل شوند و کلی اتفاق دیگر که همگی تیتر روزنامهها شده بودند و در اخبار مدام تکرار میشدند تا مردم با احتیاط آن روزها را بگذرانند.
البته مشکلات به همین جا ختم نشد، گریدرهایی که مسئول جمع کردن برفها از روی زمین بودند به علت سرما، تیغههای شان از کار افتاد و دیگر نتوانستند زمین را برف روبی کنند و همین مسئله باعث شد مشکلات مردم بیشتر از قبل شود، اما ناراحت کنندهترین خبری که بعد از کمتر شدن بارش برف در روزنامهها منتشر شد، خبری بود که ستاد امدادی نخست وزیری اعلام کرد. آنها با انتشار نامه رسمی اعلام کردند: «۶۰ نفر زیر بهمن خفه شده اند که ۴۰ نفر از آنها اهالی دهکدهای در سردشت هستند.»
گرگها و مارها حمله کردند
هشت روز از کولاک شدیدی که در ایران شروع شده بود میگذشت و اغلب جادههای کشور بسته شده بودند. کامیون دارهایی که در راه مانده بودند و میدیدند مردم گرسنه هستند قید مال شان را زدند و خوراکیهایی که بار زده بودند را با مردم تقسیم کردند. گاهی اوقات سرما آنقدر در جادهها شدت میگرفت که مردم مجبور میشدند هر چیزی که دم دست شان است را بسوزانند و خودشان را گرم کنند. در این میان بار کامیونهای زیادی هم سوزانده شد تا مردم از سرما یخ نزنند.
دهم بهمن ماه در بعضی از استانهای کشور، بارش برف، جای خودش را به باران داد و همین مسئله باعث جاری شدن سیل ش د. مارها از رودخانهها و دریاها به ساحل هجوم آوردند و مردم را وحشت زده کردند. حیوانات وحشی هم که دیگر غذایی برای تغذیه نداشتند، از پناهگاههای خودشان به شهرها آمدند و به ترس مردم افزودند.
سهمگینترین بوران دنیا در گینس به نام ایران!
بلای ویرانگر
یکی از سایتهای خارجی به اسم DEVASTATING DISASTERS که به بررسی و معرفی بلاهای ویرانگر دنیا میپردازد، درباره اتفاقی که ۴۵ سال قبل در ایران رخ داد، نکات جالبی نوشته است: «کولاک شدیدی که در ایران رخ داده، یک هفته به طول انجامید و باعث شد یک میلیون و ۶۳۶ هزار کیلومتر مربع در ایران به طور کلی از بین برود و هزار نفر به معنای واقعی کلمه به خاک سپرده شوند. بسیاری از آنها در حالی که در خانههای شان نشسته بودند و به راه چاره فکر میکردند به حالت انجماد رسیدند و قبل از این که بتوانند از شر یخ زدگی خلاص شوند، به آهستگی مردند. با این که ایران یک منطقه خشک و گرمسیری به حساب میآید، اما در سال ۱۳۵۰ بدترین کولاک تاریخ را تجربه کرد و شاهد بارش برفی بود که حداقل سه متر و حداکثر هشت متر ارتفاع داشت.
جالب است بدانید سواحل دریای خزر هم به دلیل سرمای زیاد در آن سال یخ زدند. یکی از بیشترین تلفاتی که در این کولاک اتفاق افتاد مربوط به داخل و اطراف شهرستان اردکان بود که شهرستان دوم یزد به حساب میآمد. در این کولاک بی سابقه، چهار هزار نفر کشته شدند که در آمار کشته شدگان جهانی بر اثر کولاک و طوفان، واقعا بی سابقه است.»
بارش برف شهرها را به حال نیمه تعطیل درآورد و همه را درگیر کرد
مرگ، یخ زدگی و کلی ماجرای دیگر
زمانی که برف شروع به باریدن کرد، گزارشهایی از خبرنگاران ما در شهرستانها رسید که همگی پر از نکات عجیب و تکان دهنده بودند. هر کدام از خبرنگاران در گزارشی که ارسال میکردند خبر از سانحهای میدادند که در شهرشان رخ داده و مشکلاتی را رقم زده است. این گزارشها حاکی است که برف سنگینی که در اغلب نقاط باریده زندگی و فعالیت مردم را فلج کرده است. در ادامه گزیدهای از این اخبار را میخوانید.
سنندج
ارتفاع برف در سنندج به بیش از ۸۵ سانتی متر رسیده و حرکت اتومبیلها و وسایل نقلیه در خیابانها به طور کلی قطع شده است. ارتفاع برف در گردنه «اوبانو» در نزدیکی سنندج بیش از شش متر است. سه نفر به علت سقوط بهمن در نزدیکی سنندج کشته شده اند. این سه نفر که همگی با هم برادر بودند به قصد شکار از روستای «کوانه» به ارتفاعات «وامسانه» رفته بودند.
خراسان
در اکثر شهرهای خراسان، برف میبارد و به علت ریزش برف، راههای فریمان، نیشابور، تربت حیدریه، تربت جام و ... بسته شده است. ارتباط تلفنی این شهرستانها با تهران قطع شده و دهها وسیله نقلیه در راههای فرعی و اصلی این شهرستانها پشت برف مانده اند. علاوه بر اینها دو نفر به علت سرمای شدید در سرخس و نیشابور خشک شده اند.
آذربایجان
ریزش برف در تبریز و اکثر شهرستانهای آذربایجان که از دیشب شروع شده، ادامه دارد. ارتفاع برف در گردنههای آذربایجان به سه متر هم رسیده است.
استان مرکزی
همزمان با ریزش برف در تهران، کرج، شهر ری، قم و قزوین؛ در دیگر شهرستانهای استان مرکزی نیز برف بارید. در قزوین از ساعت دو بامداد امروز، ریزش برف شروع شد.
مازندران
به علت ریزش برف سنگین، ۲۷ ساعت است که برق شهرهای شهسوار و تنکابن قطع شده و کار گرمابه ها، نانواییها و سایر اماکنی که با برق سروکار دارند فلج گردیده است. در شهسوار چندین پمپ آب به علت یخبندان شدید، ترکید و سرما به سردرختی باغات شهسوار لو حومه، آسیب رسانده است. رد عباس آباد، نشتارود، متل قو و کلارآباد نیز برف همچنان به شدت میبارد.
شاهرودریزش برف سنگین، راه شاهرود – گرگان را بست و متجاوز از ۱۰۰ اتوبوس مسافری، کامیون و اتومبیل در دو طرف گردنه معروف «خوش ییلاق» متوقف شده اند. اکثرکامیونها حامل نفت هستند که از شاهرود به مقصد شمال حرکت کرده و در راه گیر کرده اند.
جاده هرازوزارت راه آخر وقت امروز اطلاع داد که راه هراز به علت سقوط چهار بهمن عظیم در منطقه «آب اسک» بسته شده است، طول این بهمنها ۱۰۰ متر و ارتفاع آنها تا ۲۵ متر میر سد. وزارت راه اعلام کرد که ماموران راهداری، مسئول برداشتن بهمن هستند و قرار است به زودی این کار را انجام بدهند.
برف، تهران را فلج کردریزش ناگهانی برف که از سحرگاه امروز آغاز شده، تمام مردم تهران را غافلگیر کرده است. ریزش برف در توزیع مواد غذایی از جمله توزیع شیر و گوشت امروز اثر گذاشت و همه کامیونهای حامل شیر که همه روزه در ساعات اولیه صبح، شیر مصرفی مردم را به مغازه و لبنیات فروشیها میرساندند نتوانستند به موقع آن را توزیع کنند. به دنبال شیر و گوشت، نفت هم در پایتخت کمیاب شد و نفت فروشان دوره گرد با خواهش و تمنا، فقط برای مشتریان همیشگی خود نفت بردند.
امروز مطابق معمول گروهی از رانندگان تاکسی ترجیح دادند در خانههای شان بمانند و ریزش برف را از پشت شیشه پنجره تماشا کنند، برای همین مردم مجبور شدند با التماس سوار ماشینهای شخصی شوند. برف امروز مثل هر روز برفی دیگر بر میزان مصدومین افزود تا جایی که ۶۰ درصد از مراجعان به بخش اورژانس بیمارستانها را مصدومانی تشکیل دادند که بر اثر لغزش و زمین خوردن دچار شکستگی استخوان شدند. این برف بیشتر رجال را خانه نشین کرد و اغلب وزرا نیز که باید صبح خیلی زود در سر کار خود حاضر شوند، تا ساعت ۱۱ به وزارتخانه هایشان نیامدند.
هواشناسی، ارتفاع برف را در تهران ۱۰ سانتی متر و در شمیرانات سانتی متر اعلام کرد و همچنین گفته شد که امشب درجه حرارت هوای تهران به هشت درجه زیر صفر خواهد رسید. امروز میدانهای کشتارگاه، سبزی و تره بار و میوه که مراکز داد و ستد تهرانیان به حساب میآیند تعطیل شدند، چون تمام سبزیها زیر برف مانده بودند و چیزی برای فروختن وجود نداشت. به علت باریدن برف سنگین در تهران، امروز باند فرو دگاه مهرآباد لغزنده شده بود و هواپیماها نتوانستند فرود بیایند. به همین منظور از برج مراقبت به خلبانانی که در آسمان تهران روی ابرها چرخ میزدند گفته شد در فرودگاه بیروت روی زمین بنشینند تا باند فرودگاه آماده شود.