کدام زیارت به حج مندوب و عمره مندوب تشبیه شده؟
کدام زیارت به حج مندوب و عمره مندوب تشبیه شده است؟ مندوب در لغت معنای مستحب را می دهد. به مناسبت دهه کرامت در این مطلب می خواهیم به شرح پاسخ این سوال بپردازیم.
کدام زیارت به حج مندوب و عمره مندوب تشبیه شده؟
پاسخ: زیارت امام رضا علیه السلام.
معرفت زیارت امام رضا (ع)
به گزارش حوزه، روایات مختلف و متعدد نشان می‌دهد زیارت هرگاه ازروی معرفت باشد زائر را به اهداف عالی می‌رساند. از امام باقر ـ علیه السلام ـ در این باره چنین نقل کرده اند: «فمن زاره عارفاً بحقه.»
«کسی که حضرت را زیارت کند و حق او را بشناسد.»
این تعبیر از امام صادق، امام کاظم، امام رضا، و امام جواد ـ علیهم السلام ـ درباره آن حضرت نقل شده است. برطبق این روایات، پاداش زیارت آن حضرت زمانی به انسان خواهد رسید که زائر به حق آن حضرت معرفت داشته باشد و به درستی بداند چه کسی را زیارت می‌کند.
روایات درباره زیارت امام رضا علیه السلام
از بررسی مجموع روایات استفاده می‌شود که زیارت از روی معرفت آن است که زائر معتقد باشد امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ هشتمین معصوم، حجت وخلیفه خدا ست وپس از او چهار معصوم حجت وخلیفه خدا در روی زمین خواهندبود. به عبارت دیگر، زایری حق امام هشتم رابه درستی می‌شناسد که شیعه دوازده امامی باشد، و تنها محبت ودوست داشتن ایشان کفایت نمی‌کند.
بزنطی از آن حضرت چنین نقل کرده است:
«هر کس از دوستان من که حق مرا بشناسد و زیارتم کند، روز قیامت او را شفاعت خواهم کرد.»
بر طبق این حدیث، افزون بر دوستی حضرت، شناخت حق وی برای دستیابی به شفاعت آن حضرت لازم است.
در روایتی دیگر از آن حضرت این گونه نقل کرده اند:
«هرکس مرا زیارت کند و حق اطاعتی از مرا که خدای تبارک و تعالی بر مردم واجب کرده، بشناسد، من و پدرانم روز قیامت شفاعت کنندگان او خواهیم بود.»
امام صادق ـ علیه السلام این حق راکه شناخت آن اهمیت ویژه‌ای دارد به روشنی توضیح داده است آن حضرت فرمود:
«یکی از فرزندان من درشهر طوس در سرزمین خراسان کشته خواهد شد، هر کس او را زیارت کند و حق او را بشناسد، روز قیامت خودم دست او را خواهم گرفت و روانه بهشت خواهم کرد؛ گر چه از اهل گناه کبیره باشد.»
از امام صادق پرسیدند: شناخت حق آن حضرت یعنی چه؟ حضرت فرمود:
«یعنی بداند که او امام و حجت خدا ست و اطاعت از او واجب و غریب و شهید است.»
بر طبق روایتی دیگر، امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
«زیارت با معرفت امام حسین - علیه السلام- آن است که زائر بداند آن حضرت از ناحیه خدای - عزوجل - امام است و بر همه مردم اطاعت از ایشان واجب است.»
درباره حضرت رضاـ علیه السلام ـ نیز فرمود:
«کسی که آن حضرت را زیارت کند و معتقد باشد که ایشان پس از پدرش موسی بن جعفر، امام معصوم وحجت خدا ست و بر همه مردم اطاعت از ایشان واجب است، مانند کسی است که رسول خدا- صلوات الله علیه وآله - را زیارت کرده است.»
زیارت با معرفت یعنی چه؟
به طور خلاصه، بر طبق روایات مختلف زیارت از روی معرفت عبارت است از:
- یک. زائر معتقد باشد که امام رضا ـ علیه السلام ـ امام معصوم و حجت خدا است.
- دو. زائر بر این باور باشد که او هشتمین امام معصوم است.
- سه. زائر اعتقاد داشته باشد که پس از ایشان چهارامام معصوم دیگر و قبل از ایشان هفت امام معصوم دیگر که آخرین آن‌ها حضرت موسی بن جعفرـ علیهما السلام ـ است، وجود داشته است.
همه این سه نکته را می‌توان در یک مسئله خلاصه کرد و آن این که زائر شیعه دوازده امامی باشد. افزون بر نکته‌های یاد شده، در برخی از روایات اشاره شده بود که زائر آن حضرت بداند که ایشان غریب است و در غربت و به دور از خانواده اش به شهادت رسیده است؛ یعنی امام غریب و شهید است.
بیشتر بخوانید:
بقعه بهشتی
همان طور که به شرح آورده شد، زیارت حضرت رضا ـ سلام الله علیه ـ پاداش بی نظیری دارد و زمانی انسان به همه این پاداش‌ها دست می‌یابد و زیارت او مقبول خواهد بود که آگاهانه و از سر معرفت به زیارت امام خود بشتابد. از نکته‌هایی که در این باره سودمند به نظر می‌رسد، آگاهی از موقعیت برجسته و منزلت ویژه بقعه مبارک امام رضا ـ علیه السلام ـ است.
مرقد امام رضا (ع)
بر طبق روایات معتبر، مرقد مطهر علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ بوستان سرسبز و خرمی است از بوستان‌های بهشتی، و اگر آدمی بتواند خود را از پلیدی‌ها و وسوسه‌های شیطانی رهانیده و روح خود را شکوفا سازد و نفس رابه فضیلت‌ها و پرستش خدای متعال آرایش دهد، در همین دنیا می‌تواند عطر دل انگیز بهشتی را از رواق‌های نورانی و اطراف ضریح که امواج ناپیدا کرانه انوار معنوی آن را در خود گرفته اند، ببوید و صدا‌های آن جهانی را بشنود و به طور فشرده دریابد که حرم مطهر رضوی از باغ‌های خرم و بی نظیر بهشتی است، بلکه به یقین منزلت آن حرم فراتر از آن است؛ چه این که امام رضا ـ علیه السلام ـ جلوه رضوان خدای متعال است و این جلوه به حدی است که باغ‌های بهشتی در مقابل آن ناچیز می‌نماید.
حضرت رضا ـ علیه السلام ـ فرمود:
«وهی بارض طوس وهی والله روضة من ریاض الجنة.»
«این بقعه در سرزمین طوس است و سوگند به خدا که باغی است از باغ‌های بهشت.»
در روایتی دیگر فرمود:
«این بقعه، بوستانی است از بوستان‌های بهشت و محل رفت و آمد فرشتگان الهی و همواره تا زمانی که در صور دمیده شود، گروهی از فرشتگان از آسمان به سوی آن مرقد مطهر فرود می‌آیند و گروهی از آنان از آن جا به سوی آسمان بالا می‌روند.»
مستجاب شدن دعا
امام هادی ـ علیه السلام ـ پس از آن به مستجاب بودن دعا در آن بقعه مبارک اشاره می‌کند و می‌فرماید:
«دلیل مستجاب شدن دعا در آن جا آن است که آن محل و قبر آن حضرت، از بقعه‌های بهشت است و هر مؤمنی که آن جا را زیارت کند، خدای او را از آتش نجات داده و داخل بهشت خواهد کرد.»
طبق روایت جناب شیخ صدوق ـ قدس سره ـ امام جواد ـ علیه السلام ـ با تعبیری لطیف به این نکته اشاره می‌کند. آن حضرت فرمود:
«میان دو کوه طوس، مشتی [بخشی]از خاک بهشت گرفته شده و در آن جا گذاشته شده است، هرکس داخل آن شود، روز قیامت از آتش جهنم در امان خواهد بود.»
به احتمال زیاد، مقصود امام جواد ـ علیه السلام ـ از داخل شدن در حرم، زیارت آن حضرت باشد، به همان سان که احتمال می‌رود مقصود ظاهر سخن باشد. بر طبق ظاهر این حدیث حتی داخل شدن در روضه مطهر آثار شگفت انگیزی دارد.
پیش گویی از آینده
همان طور که از جناب علی بن مهزیار و حضرت عبدالعظیم حسنی نقل شد، در آن روزگار شمار زائران حضرت رضاـ علیه السلام ـ بسیار کم بود، به گونه‌ای که جناب عبدالعظیم حسنی از امام جواد ـ علیه السلام ـ نقل کردند که از این مسئله بسی شکوه داشت، تا آن جا که اشک‌های آن حضرت بر گونه هایش جاری شد. از این رو، همواره مومنان را تشویق می‌کردند به زیارت آن مرقد مطهر بروند، اما حضرت رضا ـ علیه السلام ـ خود از آینده مرقد مطهرش خبر داد. آن حضرت به شاعر معروف، جناب دعبل خزاعی فرمود:
«طوس در آینده به محل رفت و آمد شیعیان و زائران من تبدیل خواهد شد. شیعیان و دوستانم از دور و نزدیک برای زیارت من به طوس خواهند آمد.»
نیز از آن حضرت نقل شده است:
«خدا این مکان (مرقد مرا) محل رفت و آمد شیعیان و دوستان من قرار خواهد داد.»
بوستان با صفای بهشتی
همان طور که آن حضرت اشاره فرمودند: مرقد ایشان از غربت در آمده و در روزگار ما شب و روز مردان و زنان مؤمن از دور و نزدیک با دل‌هایی آکنده از عشق و محبت فرزند فاطمه، به سوی آن مرقد مطهر می‌آیند و با سلام‌های برآمده از ژرفای جانشان در برابر علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ فروتنی کرده و می‌کوشند قطره‌ای از دریای ناپیدا کرانه حقوق اهل بیت را ادا کنند، و از آن پایگاه معنویت و کانون ریزش و خیزش رحمت‌های الهی جرعه‌ای بنوشند و از آن بوستان سرسبز و با صفای بهشتی گلی بچینند.
آنان بار‌ها و بار‌ها تجربه کرده اند و مزه شیرین زلال گوارای آن کوثر بی نظیر را چشیده اند. مردم از پیر و جوان، زن و مرد، شیعه و غیر شیعه در آن مرقد بهشتی کرامت دیده و معجزاتی را لمس کرده اند، که از اعماق جان به آن مرقد جانان ایمان آورده و برای زیارتش سر از پا نشناخته و همواره آروزی آن را بر دل دارند و تکرار آن نه تنها برایش ملالت آور و خسته کننده نیست، بلکه دل و جانشان را صیقل داده و شکوفا می‌سازد.
زمان زیارت امام رضا علیه السلام
زیارت پیامبر خدا ـ صلوات الله علیه و آله ـ و همه معصومان ـ علیهم السلام ـ در همه زمان‌ها مفید و مناسب است؛ چه این که در نهایت از بهترین راه‌های تقرب به خدای متعال است و نباید از آن غفلت ورزید، بلکه باید فرصت‌ها را غنیمت شمرد و هرگاه زمینه زیارت حضرت رضا ـ علیه السلام ـ فراهم شد، از آن بهره برده و به زیارت آن حضرت شتافت.
اما به طور کلی عبادت خدای متعال در برخی از زمان‌ها و مکان‌ها مؤثرتر است. به عنوان مثال، ماه رمضان، شعبان، رجب، شب و روز جمعه و دسته‌ای دیگر از ایام و لیالی که بر طبق روایات، دعا، زیارت و عبادت در آن زمان‌ها بیشتر اثر دارد. از این رو، زیارت آن حضرت نیز در چهارچوب این قاعده کلی در ساعت‌های خاص ـ مانند ثلث آخر شب، قبل از اذان صبح، بین الطلوعین، شب جمعه و... مؤثرتر خواهد بود. با این حال، بر زیارت آن حضرت در دو زمان خاص تأکید شده است.
الف ـ ماه رجب
بر طبق روایتی که پیش‌تر از این نقل شد و در کتاب‌های معتبر شیعه، از قبیل کافی، تهذیب الاحکام، کامل الزیارات، عیون اخبار الرضا و... گزارش شده است، امام جواد ـ علیه السلام ـ فرمود:
«زیارت حضرت علی بن موسی الرضا - علیه السلام - از حج فضیلت بیشتری دارد.»
آن حضرت در پاسخ به این سؤال که هر گاه کسی به حج رفته و پس از بازگشت از حج به زیارت امام حسین ـ علیه السلام ـ مشرف شده و آن گاه هزینه و مقدمات سفر دوباره به حج برایش فراهم شد، آیا بهتر است به حج رود یا برای زیارت امام رضا ـ علیه السلام ـ راهی خراسان شود، فرمود:
«.. اگر به خراسان رود و به امام رضا - علیه السلام - سلام کند، فضیلت بیشتری دارد، لیکن این سفر باید در ماه رجب باشد و سزاوار نیست در این ماه انجام شود؛ چون حکومت به خاطر آن از ما و شما بدگویی می‌کند.»
زیارت امام رضا در ماه رجب مستحب است
همان طور که جناب علامه مجلسی از این روایت برداشت کرده، این روایت نشان گر آن است که زیارت آن حضرت در ماه رجب مستحب مؤکد است و به طور خاص در این ماه بر آن تأکید شده است. دومین نکته‌ای که جناب مجلسی از این روایت فهمیده آن است که به سبب تقیه، زیارت آن حضرت ترک می‌شود؛ زیرا امام جواد ـ علیه السلام ـ فرمود: اگر در این زمان به زیارت آن حضرت روید، ما و شما، یعنی شیعیان را آزار خواهند داد؛ از این رو، هر زمانی که این گونه باشد، زیارت حضرت طبق این حدیث ترک می‌گردد.
یکی از استادان، از واژه «هذا الیوم» تفسیری ارائه داده اند که پرده ابهام را از این روایت کنار می‌زند؛ وی «هذا الیوم» را به معنای ذی الحجة دانسته است. شاید علت نهی امام جواد از تشرف به زیارت حضرت رضا در ماه ذی الحجة به جای زیارت خانه خدا، آن است که حکومت و خلافت زمان که با شیعیان و رهبری آنان سرستیز داشت و از مبارزه شیعیان با ظلم بسی می‌هراسید، در پی بهانه و دستاویزی بود که آبروی آنان را ببرد و اندیشه هاو باور‌های آنان را زشت جلوه داده و زمینه عدم نفوذ آنان در افکار عمومی و نیز سرکوب به موقع آنان را فراهم آورد، و این خود می‌توانست بهانه‌ای مناسب باشد که اینان به جای زیارت خانه خدا بر خلاف بقیه مسلمانان پشت به کعبه کرده و به زیارت امامشان در طوس می‌روند! از این رو، آن حضرت فرمود: در این زمان چنین اقدامی نکنید و گرنه در ماه ذی الحجة نیز زیارت ایشان مستحب است و هیچ نهی‌ای از آن نشده است.
در روایتی دیگر، از امام جواد ـ علیه السلام ـ نقل کرده اند:
«زیارت امام رضا - علیه السلام - در همه زمان‌ها خوب است، ولی با فضیلت‌ترین زمان زیارت آن حضرت ماه رجب است.»
ب ـ ایام مخصوص به حضرت رضاعلیه السلام
سخنان جناب علامه مجلسی در بحارالانوار نشان گر آن است که بر استحباب زیارت آن حضرت در ایامی که به گونه‌ای به ایشان ارتباط دارد، تأکید بیشتری دارد. این ایام عبارت است از:
- یک. روز تولد آن حضرت؛ یعنی یازدهم ذی قعده.
- دو. روز شهادت آن حضرت؛ آخر ماه یا هفدهم ماه صفر و یا بیست و چهارم ماه رمضان.
- سه. روز بیعت مردم با ایشان؛ یعنی روز اول یا ششم ماه رمضان. در آینده به ششم رمضان اشاره خواهد شد.
- چهار. روز بیست و سوم ذی قعده ـ که بنابر قولی در چنین روزی آن حضرت به شهادت رسیده است ـ سید بن طاووس می‌نویسد: در برخی از آثار دانشوران غیرعرب شیعه بر این نکته تأکید شده است.
- پنج. روز بیست و پنجم ماه ذی القعده، معروف به روز «دحو الارض»؛ یعنی روزی که خدای متعال زمین را گسترانید و عبادت در آن روز آثار و برکت‌های عظیم و بی مانندی دارد. زیارت حضرت رضا ـ علیه السلام ـ در این روز بسیار تأکید شده است و جناب میرداماد آن را از افضل اعمال این روز دانسته است.
- شش. روز ششم ماه رمضان. سید بن طاووس می‌نویسد: روایت شده است که مناسب است دو رکعت نماز خوانده شود و در هر رکعت حمد یک بار و سوره توحید بیست و پنج بار قرائت شود و مناسب آن است که این نماز در حرم مطهر حضرت رضا پس از زیارت آن حضرت خوانده شود.
- هفت. روز چهارشنبه. سید بن طاووس در جمال الاسبوع می‌نویسد: روز چهارشنبه به نام امامان موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمد بن علی و علی بن محمد ـ علیهم السلام ـ است. از این رو، زیارت آن حضرت در چنین روزی مستحب است.
- هشت. روز جمعه، زیارت پیامبر، حضرت فاطمه و دوازده امام و از جمله حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ مستحب است.