علل هیرسوتیسم یا مرد مویی در زنان چیست؟

هیرسوتیسم یا پرمویی یا مرد مویی در زنان مشکلی است که طبق آمار‌ها بیش از ۲ درصد جمعیت زنان کشورمان با آن درگیرند. این موضوع برای خانم‌ها که به حکم طبیعت توجه بیشتری به ظاهر خوددارند خیلی آزاردهنده است.

پیش از وارد شدن به بحث هیرسوتیسم، باید بگوییم از نظر بافت شناسی روی پوست انسان سه گونه مو رشد می‌کند؛ یکی مو‌های دوران جنینی هستند که پس از تولد از میان می‌روند. دیگری مو‌های ظریف و کرک مانندی که تقریبا تمام سطوح پوست انسان را پوشش می‌دهند و در نهایت، مو‌های ترمینال یا مو‌های ضخیم تیره و مجعدی که زیر بغل و ناحیه تناسلی انسان و در صورت و بدن مرد‌ها دیده می‌شوند.

منظور، زیادی رشد مو از همین نوع آخر است. به عبارتی، مو‌های ضخیم در نواحی  بیشتری از بدن رشد کرده باشند. این نواحی معمولا شامل کشاله ران، زیر شکم و اطراف ناف، بین سینه ها، روی چانه و بالای لب است.

رشد این مو‌های ضخیم به سطح هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن ها) که در زنان از تخمدان‌ها و غدد فوق کلیوی ترشح می‌شوند، مرتبط است. وجود مقدار محدودی از این هورمون‌های آندروژن در تمام زنان کاملا طبیعی است، اما زیادی آن باعث رشد بیش از حد مو‌های ضخیم می‌شود. در هیرسوتیسم گاهی سطوح هورمونی طبیعی است و علیت برای آن پیدا نمی‌کنیم که به آن، هیرسوتیسم با علت نامعلوم (ایدیوپاتیک) می‌گوییم.

پرمویی در زنان ممکن است ناشی از وضعیت‌های پزشکی پنهانی مانند موارد زیر باشد:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)  که یک اختلال هورمونی است.

• هایپرپلازی آدرنال (Adrenal hyperplasia): اختلالی که روی تولید هورمون‌های استروئیدی اثر می‌گذارد.

• هیپرآندروژنمی ایدیوپاتیک (Idiopathic hyperandrogenemia): وضعیتی که در آن بدن آندروژن بیش از حدی تولید می‌کند.  

• تومور‌هایی که هورمون‌های اضافی تولید می‌کنند.

• اختلالات تیروئیدی که روی سطوح هورمون‌ها تاثیر می‌گذارند.

از نظر پزشکی رشد مو‌های ناخواسته تنها زمانی اهمیت پیدا می‌کند که علت آن یک مشکل پزشکی پنهان باشد.

هورمون‌هایی که آندروژن نامیده می‌شوند، علت اصلی رشد مو‌های بدن هستند. پزشکان از آندروژن‌ها با عنوان «هورمون‌های مردانه» یاد می‌کنند اگرچه هم مردان و هم زنان این هورمون‌ها را تولید می‌کنند.

هنگامی که در بدن یک زن آندروژن بیش از حدی تولید می‌شود، ممکن است مو‌های بدن او نسبت به حالت معمول بیشتر شود. وضعیت‌های پزشکی متعددی می‌توانند موجب شوند که بدن مقدار بیش از اندازه‌ای آندروژن تولید کند.

تشخیص هیرسوتیسم

• پزشک با تمرکز ویژه روی چرخه قاعدگی بیمار، تاریخچه پزشکی او را بررسی می‌کند.

• در شرایطی که بیمار الگوی قاعدگی منظمی داشته باشد، هیرسوتیسم احتمالاً علت ژنتیکی یا ارثی دارد.

• در مواقعی که فرد قاعدگی نامنظم داشته باشد، علت آن می‌تواند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) باشد.

موارد زیر همچنین ممکن است به شناسایی تومور‌ها یا بی نظمی‌های جسمی منجر به هیرسوتیسم کمک کند:

• MRI از مغز

• CT اسکن غده آدرنال

• سونوگرافی از تخمدان

علائم هیرسوتیسم

• عمیق‌تر شدن صدا

• کچل شدن

• آکنه

• کاهش سایز پستان

• افزایش توده عضلانی

• بزرگ شدن کلیتوریس

درمان دارویی هیرسوتیسم

با مصرف این دارو‌ها معمولاً شش ماه به اندازه چرخه زیستی طبیعی یک فولیکول مو زمان می‌برد تا تغییر محسوسی را در رشد مو‌ها مشاهده کنید.

دارو‌های خوراکی ضد بارداری: قرص‌های کنترل بارداری یا سایر دارو‌های ضد بارداری هورمونی که محتوی استروژن و پروژسترون هستند، هیرسوتیسمی را که بر اثر تولید آندروژن ایجاد شده باشد، درمان می‌کنند. دارو‌های خوراکی ضد بارداری، درمانی رایج برای هیرسوتیسم در زنانی است که نمی‌خواهند باردار شوند. ممکن است عوارض جانبی ممکن شامل تهوع و سردرد را به همراه داشته باشد.

آنتی آندروژن ها: این نوع از دارو‌ها مانع اتصال آندروژن‌ها به گیرنده‌هایشان در بدن می‌شوند. گاهی پس از شش ماه، مصرف دارو‌های خوراکی ضد بارداری تجویز می‌شوند؛ البته اگر دارو‌های خوراکی ضد بارداری به اندازه کافی مؤثر نباشند. رایج‌ترین آنتی آندروژن استفاده شده برای درمان هیرسوتیسم اسپیرونولاکتون (آلداکتون، کاروسپیر) است. نتایج مصرف آن معتدل بوده و حداقل شش ماه زمان می‌برد تا اثرات خود را نشان دهد. عوارض جانبی احتمالی شامل بی‌نظمی در قاعدگی است. از آنجا که این دارو‌ها می‌تواند باعث ناقص‌زایی شود، مهم است که حین مصرف آن‌ها قصد باردار شدن نداشته باشید.

کرم‌های موضعی: افلورنیتین (وانیژا) کرمی تجویزی مخصوص رفع مو‌های زائد صورت زنان است و باید دو بار در روز به طور مستقیم و در ناحیه درگیر روی صورت استعمال شود. این کرم‌ها، به رشد آهسته مو‌های جدید کمک می‌کند، اما رشد مو‌ها متوقف نخواهد شد. برای نتیجه بهتر می‌توان از لیزر درمانی نیز استفاده کرد.

بعضی علل زمینه‌ای هستند که خیلی قابل پیشگیری نیستند. مطالعات نشان داده اند زنان چاق که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بوده اند، در زمانی که از رژیم غذایی کم کالری استفاده کرده اند کمتر دچار هیرسوتیسم شده اند. پس اگر چاق هستید حتما خود را لاغر کنید.

پزشک باید مشخص کند که هورمون آندروژن اضافی به چه دلیل و از کدام منشأ ترشح می‌شود. رویکرد اصلی درمان هم همین برطرف کردن علت زمینه‌ای است. در موارد هیرسوتیسم فامیلی که علت مشخص و افزایش هورمونی وجود ندارد، برطرف کردن خود پرمویی به تنهایی مدنظر قرار می‌گیرد.

بله تغذیه سالم، استفاده نکردن از غذا‌های آماده که حاوی نگهدارنده و افزودنی هستند، استفاده فراوان و کافی از میوه‌ها و سبزی ها، کاهش مصرف گوشت قرمز، جایگزین کردن روغن زیتون، دوری از مصرف الکل، قهوه زیاد و سیگار، مصرف آب کافی و ورزش می‌توانند نقش بارزی در کنترل هیرسوتیسم داشته باشند. استفاده از مولتی ویتامین همراه با مواد معدنی در صورت کمبود، کمک کننده است.

روش‌های موضعی مختلفی وجود دارد که بیشتر خانم‌ها با آن‌ها آشنایی دارند. استفاده از موچین، تراشیدن، موم‌ها و موبر‌های شیمیایی، سفیدکننده‌ها و رنگ بر‌ها از روش موضعی سنتی هستند. اپیلاسیون، دیپلاسیون، الکترولیز و لیزر از دیگر روش‌ها و تکنیک‌هایی هستند که امروزه به کار می‌روند.

الکترولیز، فولیکول مو را تخریب می‌کند تا دیگر رشد مجدد نداشته باشد. برای مناطق کوچک، کارساز و مناسب است، اما روشی است دردناک، پرهزینه و وقت گیر که تنها توسط افراد ماهر و دارای مجوز باید انجام شود. نظر پزشک پوست خود را در این باره جویا شوید.

خیر. هر ۶ ماه تا ۱۲ ماه پس از چندین جلسه ابتدایی که مو‌ها برطرف شد، انجام مجدد لیزر لازم است تا مو‌های ریزی که در حال رشد دوباره هستند از بین بروند.

برای رفع هیرسوتیسم دارو‌های مختلفی به کار می‌روند که تنها باید با نظر پزشک مصرف شوند. قرص‌های هورمونی با عنوان قرص‌های ضدبارداری مثل سیپروترون استات از جمله پرکاربردترین دارو‌ها هستند. دارو‌های اسپرنولاکتون، فلوتامید، فیناستراید و متفورمین بنا به شرایط فرد بیمار کاربرد دارند. کرم‌های موضعی فلورنیتین (Eflornithine) که باعث کندکردن رشد مو‌های زاید می‌شوند امروزه جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده اند.